Jak cytować
Abstrakt
This article is devoted to the basic ideas of Russian formalism and their later development in the Russian scholarship from the 1960s to the present time. The traditional view which is focussed on the Society for the Study of Poetic Language (Obščestvo po izučeniju poètičeskogo jazyka — OPOJAZ) is corrected and supplemented by the synopsis of the achievements of the Moscow Linguistic Circle (Moskovskij lingvističeskij kružok — MLK). Special attention is paid to the works of Maksim Kenigsberg, Grigory Vinokur, Osip Brik and Boris Jarcho, as well as the use of linguistic, semiotic, and statistical methods in literary studies.Bibliografia
R. Jakobson, O czeszskom stichie prieimuszczestwienno w sopostawlenii s russkim, Moskwa–Berlin 1923, s. 16.
W. Szkłowski, Iskusstwo kak prijom, [w:] Sbroniki po tieorii poeticzeskogo jazyka. II., Piotrogród 1917, s. 3-14 [w przekładzie polskim R. Łużnego, Sztuka jako chwyt, [w:] Teoria badań literackich za granicą. Antologia, t. 2, cz. 3, wybrała S. Skwarczyńska, Kraków 1986].
B. Ejchenbaum, Tieorija „formalnogo mietoda”, [w:] Litieratura: Tieorija; Kritika; Polemika, Leningrad 1927, s. 126 [w przekładzie polskim R. Zimanda, Teoria metody formalnej, [w:] B. Eichenbaum, Szkice o prozie i poezji, wybór i opracowanie L. Pszczołowska, R. Zimand, Warszawa 1978, s. 121, 279.
B. Jarcho, Granicy naucznogo litieraturowiedienija, „Isskustwo” 1925, nr 2, s. 50-51
R. Jakobson, Nowiejszaja russkaja poezija. Nabrosok pierwyj, Praga 1921, s. 11;
W. Szkłowski, Iskusstwo kak prijom, s. 8. Zob. także: A. Hansen-Löve, Der russische Formalismus: Methodologische Rekonstruktion seiner Entwicklung aus dem Prinzip der
Verfremdung, Wiedeń 1978.
B. Ejchenbaum, Kak sdiełana „Szynel’ ” Gogola, Piotrogród 1919, s. 151-165 [w polskim przekładzie M. Czermińskiej, Jak jest zrobiony „Płaszcz” Gogola, [w:] Rosyjska szkoła stylistyki, oprac. M.R. Mayenowa, Z. Saloni, Warszawa 1970].
B. Ejchenbaum, Miełodika russkogo liriczeskogo sticha, Piotrogród 1922, s. 5,
J. Tynianow, Tiutczew i Heine, „Kniga i riewolucyja” 1922, nr 4, s. 13-16
J. Tynianow, O literaturnom faktie, „LEF” 1924, nr 2, s. 101-116 [przekład polski M. Płacheckiego, Fakt literacki, [w:] J. Tynianow, Fakt literacki, wybór E. Korpała-Kirszak, Warszawa 1978].
J.Tynianow, Wopros o literaturnoj ewolucyj, „Na literaturnom postu” 1927, nr 10, s. 42-48 [przekład polski A. Pomorskiego zatytułowany O ewolucji literackiej, [w:] J. Tynianow, Fakt
literacki, wybór E. Korpała-Kirszak, Warszawa 1978].
A. Czudakow, M. Czudakowa, E. Toddes, Kommientarii, [w:] J. Tynianow, Poetika. Istorija litieratury. Kino, Moskwa 1977, s. 509-511, 518-526.
J. Tynianow, R. Jakobson, Problemy izuczenija litieratury i jazyka, „Nowyj LEF” 1928, nr 12, s. 35-37 [przekład polski M.R. Mayenowej, Problematyka badań literatury i języka, [w:] R. Jakobson, W poszukiwaniu istoty języka, t. 2, Warszawa 1989, s. 346
V. Erlich, Russian Formalism: History – Doctrine, Haga–Paryż 1965, s. 134-135, 198-200;
K. Pomorska, Russian Formalist Theory and its Poetic Ambiance, Haga–Paryż 1968, s. 39- 40; A. Czudakow, M. Czudakowa, E. Toddes, Kommientarii, s. 534-535.
J. Tynianow, Problema stichotwornogo jazyka, Leningrad 1924.
B. Tomaszewski, [recenzja książki] J. Tynianow, Problema stichotwornogo jazyka, Leningrad 1924, „Russkij sowriemiennik” 1924, t. 3, s. 266.
A. Czudakow, M. Czudakowa, E. Toddes, Kommientarii, s. 504-507.
R. Jakobson, Moskowskij lingwisticzeskij krużok, publikacyja, wstupitielnaja zamietka i primieczanija M. Szapira, „Philologica” 1996, t. 3, nr 5/7, s. 361-362.
M. Szapir, Moskowskij lingwisticzeskij krużok (1915–1924), [w:] Rossijskaja nauka na zarie nowogo wieka, red. W. Skułaczew, Moskwa 2001, s. 457.
G. Barankowa, K istorii Moskowskogo lingwisticzeskogo krużka: Matieriały iz rukopisnogo otdela Instituta russkogo jazyka, [w:] Jazyk. Kultura. Gumanitarnoje znanije: Naucznoje nasledije G.O. Winokura i sowriemiennost’, red. S. Gindin, N. Rozanowa, Moskwa 1999, s. 359-382.
E. Toddes, M. Czudakowa, Pierwyj russkij pierewod „Kursa obszczej lingwistiki” F. de Sossiura i diejatielnost’ Moskowskogo lingwisticzeskogo krużka (Matieriały k izuczeniju bytowanija naucznoj knigi w 1920-e gody), [w:] Fiodorowskije cztienija 1978, Moskwa 1981, s. 229-24
M. Szapir, Kommientarii, [w:] G. Winokur, Fiłołogiczeskije issledowanija: Lingwistika i poetika, sostawitieli T. Winokur, M. Szapir, Moskwa 1990, s. 272-277.
M. Szapir, Materiały po istorii lingwisticzeskoj poetiki w Rosii (koniec 1910-ych – naczało 1920-ych godow, „Izwiestija Akademii nauk SSSR. Sierija litieratury i jazyka” 1991, t. 50, nr 1, s. 44 i 53
M. Szapir, „Grammatika poezii” i jejo sozdatieli (Tieorija „poeticzeskogo jazyka” u G. Winokura i R. Jakobsona), „Izwiestija Akademii nauk SSSR. Sierija litieratury i jazyka” 1987, t. 46, nr 3, s. 230.
M. Kienigsberg, Iskusstwo i istina (W zaszczitu i protiw riealizma), „Ermes” 1922, nr 2, s. 113; M. Szapir, M.M. Kienigsberg i jego fienomenołogija sticha, „Russian Linguistics” 1994, t. 18, nr 1, s. 73-113
G. Szpiet, Wnutirienniaja forma słowa (Etiudy i wariacyi na tiemy Gumboltda), Moskwa 1927, s. 5; G. Winokur, Biografija i kultura, Moskwa 1927, s. 5
M. Szapir, M.M. Kienigsberg i jego fienomenołogija sticha, s. 82
M. Kienigsberg, Iz stichołogiczeskich etiudow. 1. Analiz poniatija „stich”, red. S. Mazur, M. Szapir, „Philologica” 1994, t. 1, nr 1/2, s. 149.
M. Akimowa, Jarcho i Szpiet, [w:] Stich, jazyk, poezija: Pamjati Michaiła Leonowicza Gasparowa, red. H. Baran i in., Moskwa 2006, s. 91-102; M. Venditti, K srawnieniju naucznych metodołogij B.I. Jarcho i G.G. Szpieta, „Philologica” 2006/2009, t. 9, nr 21/22
M. Gasparow, Raboty B.I. Jarcho po tieorii litieratury, „Uczonyje zapiski Tartuskogo gosudarstwiennogo uniwiersiteta” 1969, wypusk 236 („Trudy po znakowym sistiemam”, IV), s. 504-514; B. Jarcho, Mietodołogija tocznogo litieraturowiedienija: Izbrannyje trudy po tieorii litieratury, izdanije podgotowili M. Akimowa, I. Pilszczikow, M. Szapir, pod obszczej redakcyjej M. Szapira, Moskwa 2006, s. 515-526.
M. Gasparow, Wzgliad iz ugła, [w:] J.M. Łotman i tartusko-moskowskaja semioticzeskaja szkoła, sostawił A. Koszelew, Moskwa 1994, s. 300.
M. Szapir, Czto on dlia mienia znacził, [w:] Wieczer pamjati Michaiła Leonowicza Gasparowa: Sbornik materiałow, red. I. Beliakova, Moskwa 2007, s. 52-62.
M. Akimowa, Gumanitarnyje nauki i biołogija: B. Jarcho i tierminołogija russkogo priestrukturalizma, [w:] Antropołogija kultury. K 75-lietju Wiaczesława Wsiewołodowicza Iwanowa, wypusk 3, red. W. Iwanow, Moskwa 2005, s. 28-39.
L. Trocki, Formalnaja szkoła w poezii i marksizm, „Prawda” 1923, nr 166.
R. Jakobson, The Dominant, [w:] Readings in Russian Poetics: Formalist and Structuralist Views, edited and preface by L. Matejka, K. Pomorska, Cambridge–Londyn 1971, s. 82-87.
W. Szkłowski, Potiebnia, [w:] Poetika, Piotrogród 1919, s. 4.
B. Jarcho, Prostiejszije osnowanija formalnogo analiza, „Ars Poetica”, Moskwa 1927, s. 12-13; B. Jarcho, Mietodołogija tocznogo litieraturowiedienija, s. 31-51
M. Gasparow, Raboty B. Jarcho po tieorii litieratury, s. 506; U. Margolin, B.I. Yarkho’s Programme for a Scientifically Valid Study of Literature, „Essays in Poetics” 1979, t. 4, nr 2, s. 17-18.
M. Szapir, Universum versus: jazyk – stich – smysł w russkoj poezii XVIII–XX wiekow, t. 1, Moskwa 2000, s. 252-276. Por. też A. Dobritsyn, Les travaux sur la poésie russe de Maksim Shapir, „Revue des études slaves” 2007, t. LXXVIII, nr 4, s. 495-496.
B. Jarcho, Raspriedielienije rieczi w piatiaktnoj tragiedii (K woprosu o kłassicyzmie i romantizmie, podgotowka tieksta, publikacyja i primieczanija М.В. Akimowoj, predisłowie M. Szapira, „Philologica” 1997, t. 4, nr 8/10, s. 201.
N. Łapszyna, I. Romanowicz, B. Jarcho, Mietriczeskij sprawocznik k stichotworienijam A.S. Puszkina, Moskwa–Leningrad 1934.
M. Gasparow, Idiostil Majakowskogo. Popytka izmierienija, [w:] tenże, Izbrannyje trudy, Moskwa 1997, t. 2, s. 383-415.
G. Carpi, Per una scienza esatta della letteratura: Jarcho e la sua metodologia, „Russica Romana” 2006, s. 145-151.
R. Wellek, The Main Trends of Twentieth-Century Criticism, „The Yale Review” 1961, t. 51, nr 1, s. 106 (w polskim przekładzie I. Sieradzkiego: R. Wellek, Główne prądy krytyki XX wieku, [w:] tenże, Pojęcia i problemy nauki o literaturze, wybrał i przedmową poprzedził H. Markiewicz, Warszawa 1979, s. 565-566
M. Gasparow, „Analiz poeticzeskogo tieksta” J.M. Łotmana, [w:] Łotmanowskij sbornik 1, riedaktor-sostawitiel' E. Permiakov, Moskwa 1995, s. 190.
J. Baudouin de Courtenay, Językoznawstwo czyli lingwistyka w wieku XIX-ym, [w:] tenże, Szkice językoznawcze, Warszawa 1904, t. I, s. 1-23.
S. Gindin, G.O. Winokur w poiskach suszcznosti fiłołogii, „Izwiestija Rossijskoj akademii nauk. Sierija litieratury i jazyka” 1998, t. 57, nr 2, s. 3-18.
M. Kienigsberg, Idieja fiłołogii i poetika, s. 4.; M. Szapir, М. Kienigsberg i jego fienomenołogija sticha, s. 80.
S. Awierincew, Fiłołogia, [w:] Kratkaja litieraturnaja encikłopiedija, red. A. Surkow, Moskwa 1972, t. 7, s. 973-979; J. Stiepanow, Słowo: Iz stat’i dlia Słowaria konceptow („Konceptuarija”) russkoj kultury, „Philologica” 1994, t. 1, nr 1/2, s. 11-31.
M. Szapir, Fiłołogia kak fundamient gumanitarnogo znanija: Ob osnownych naprawlienijach issliedowanij po tieoreticzeskoj i prikładnoj fiłołogii, [w:] Antoropołogija kultury, red. W. Iwanow, Moskwa 2002, wypusk 1, s. 56-67; M. Kienigsberg, Idieja fiłołogii i poetika, s. 6-7
H. Usener, Philologie und Geschichtswissenschaft, Bonn 1882, s. 26, 32, 35.
M. Akimowa, I. Pilszczikow, Pamjati Maksima Il’icza Szapira (1962–2006), [w:] Łogiczeskij analiz jazyka: Mieżdu łoż’ju i fantazijej, red. N. Arutiunova, Moskwa 2008, s. 5.
M. Szapir, Auctoribus nostris, „Philologica” 1994, t. 1, nr 1/2, s. 275-276
A. Pienkowskij, Zagadki puszkinskogo tieksta i słowaria: Opyt fiłologiczeskoj giermienewtiki, Moskwa 2005
I. Dobrodomow, I. Pilszczikow, Lieksika i frazieołogija „Jewgienija Oniegina”: Giermienewticzeskie oczerki, Moskwa 2008.
B. Ejchenbaum, Tieorija „formalnogo mietoda”, s. 121 [w przywoływanym przekładzie polskim s. 280]. 84 K. Pomorska, Russian Formalist Theory and its Poetic Ambiance, s. 13.
P. Grzybek, Russian formalism, [w:] Psychology Encyclopedia, wydanie internetowe: <http://psychology.jrank.org/pages/2158/Russian-formalism.html>.
R. Jakobson, Closing Statement: Linguistics and Poetics, [w:] Style in Language, red. T.A. Sebeok, Nowy Jork–Londyn 1960, s. 350.
M. Szapir, „Tiebie czisła i miery niet”: O wozmożnostiach i granicach „tocznych mietodow” w gumanitarnych naukach, „Woprosy jazykoznanija” 2005, nr 1, s. 46
W. Żywow, Moskowsko-tartuskaja semiotika: jejo dostiżenija i jejo ograniczenija, „Nowoje literaturnoje obozrienije” 2009, nr 98, s. 11-26.
М. Gasparow, Lingwistika sticha, „Izwiestija Rossijskoj akademii nauk. Sierija litieratury i jazyka” 1994, t. 53, nr 6, s. 28-35; M. Gasparow, T. Skułaczewa, Stat’i o lingwistikie sticha, Moskwa 2004.
M. Szapir, „Siematiczeskij orieol mietra”: tiermin i poniatije (Istoriko-stichowiedczeskaja rietrospekcyja), „Litieraturnoje obozrienije” 1991, nr 12, s. 36-40.
P. Steiner, Russian Formalism: A Metapoetics, Nowy Jork–Londyn, 1984, s. 269;
A. Dmitriew, J. Lewczenko, Nauka kak prijom: jeszczo raz o mietodołogiczeskom nasledii russkogo formalizma, „Nowoje litieraturnoje obozrienije” 2001, nr 50, s. 195-246
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Przestrzeniach Teorii” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Przestrzeniach Teorii” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy, którzy wykorzystują w swoim tekście cudze utwory (np. ilustracje, fotografie) proszeni są o dostarczenie do redakcji czasopisma zgodę na publikację od uprawnionych podmiotów.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych po 2015 roku „Przestrzeniach Teorii” tylko w calach niekomercyjnych, pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).