Słowa kluczowe
Lesser Poland
radiocarbon chronology
stable isotopes
strontium isotopes
mass grave
Jak cytować
Abstrakt
The grave of the Globular Amphora culture from site 2 in Koszyce, near Kraków, has already been the subject of a separate monograph and specialised analyses. This article addresses the chronology of the mass burial, resulting from a comparison of 23 radiocarbon dates obtained in three laboratories. The chronometric data were then juxtaposed with the results of isotopic analyses of strontium (87Sr/86Sr), carbon (δ13C) and nitrogen (δ15N). The analysis of the results indicates that the burial from Koszyce should most likely be dated to around 2880–2870 BC, which is slightly earlier than assumed in previous studies. It comes from a time when the Final Eneolithic barrow communities of the Corded Ware culture had already been present in the loess uplands of western Lesser Poland, and the burial ritual of some of the GAC groups was evolving towards the ritual of the Złota culture. The similar dating of these cultural phenomena makes it difficult to determine which community was responsible for the mass murder committed at Koszyce.
Bibliografia
Allentoft M. E., Sikora M., Sjögren K.-G., Rasmussen S., Rasmussen M., Stenderup J., Damgaard P. B., Schroeder H., Ahlström T., Vinner L., Malaspinas A.-S., Margaryan A., Higham T., Chivall D., Lynnerup N., Harvig L., Baron J., Della Casa P., Dąbrowski P., Duffy P.R., Ebel A.V., Epimakhov A., Frei K., Furmanek M., Gralak T., Gromov A., Gronkiewicz S., Grupe G., Hajdu T., Jarysz R., Khartanovich V., Khokhlov A., Kiss V., Kolář J., Kriiska A., Lasak I., Longhi C., McGlynn G., Merkevicius A., Merkyte I., Metspalu M., Mkrtchyan R., Moiseyev V., Paja L., Pálfi G., Pokutta D., Ł. Pospieszny, Price T. D., Saag L., Sablin M., Shishlina N., Smrčka V., Soenov V. I., Szeverényi V., Tóth G., Trifanova S. V., Varul L., Vicze M., Yepiskoposyan L., Zhitenev V., Orlando L., Sicheritz--Pontén T., Brunak S., Nielsen R., Kristiansen K., Willerslev E. 2015. Population genomics of Bronze Age Eurasia. Nature 522: 167–173. DOI: https://doi.org/10.1038/nature14507 DOI: https://doi.org/10.1038/nature14507
Bajka M., Florek M. 2020. Złota culture grave from Kleczanów, Sandomierz district, Świętokrzyskie Voivodeship. Sprawozdania Archeologiczne 72(2): 285–306. DOI: https://doi.org/10.23858/SA/72.2020.2.1846
Bajka M., Florek M., Kozak-Zychman W., Makowiecki D., Szmyt M., Trzaska A. 2018. Grób ludności kultury złockiej z Sandomierza, stan. 1 (Mały Rynek), woj. świętokrzyskie. Fontes Archaeologici Posnanienses 54: 137–172.
Bajka M., Sieradzka E. 2019. The Złota culture grave from Święcica, site 30, Sandomierz district. Sprawozdania Archeologiczne 71: 243–272. DOI: https://doi.org/10.23858/SA71.2019.010
Bełka Z., Szczepanek A., Jarosz P., Dopieralska J., Walczak A. 2022. Mobilność ludności kultury ceramiki sznurowej w południowo-wschodniej Polsce w świetle badań izotopów strontu (87Sr/86Sr) biogenicznych fosforanów. In: A. Szczepanek, P. Jarosz, J. Libera, P. Włodarczak (Eds) Społeczności schyłkowego eneolitu w południowo-wschodniej Polsce w świetle badań interdyscyplinarnych i analiz archeologicznych. Pękowice – Kraków (in print).
Błaszczyk D., Bajka M., Bełka Z., Florek M. 2018. Pochodzenie osób pochowanych na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku w Sandomierzu, stan. 1 na podstawie badań izotopów strontu. In: T. Nowakiewicz, M. Trzeciecki, D. Błaszczyk (Eds) Animos labor nutrit. Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Buko w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, 271–278. Warszawa.
Brzeska-Zastawna A., Zastawny A. 2020. New radiocarbon dates for the Funnel Beaker and Funnel Beaker-Baden assemblages in Lesser Poland from Książnice Wielkie, site 1, Proszowice district. In: M. Dębiec, T. Saile (Eds) A planitiebus usque ad montes. Studia archaeologica Andreae Pelisiak vitae anno sexagesimo quinto oblata, 301–318. Rzeszów. DOI: https://doi.org/10.23858/SA/72.2020.1.009
Dobeš M., Pecinovská M., Ernée M. 2021. On the earliest Corded Ware in Bohemia. In: V. Heyd, G. Kulcsár, B. Preda- Bălănică (Eds), Yamnaya Interactions. Proceedings of the International Workshop held in Helsinki, 25–26 April 2019. The Yamnaya Impact of Prehistoric Europe 2, 487–511. Budapest.
Eriksson G., Howcroft R. 2013. Stable carbon and nitrogen isotope analysis of skeletal remains of humans and pigs In: M. M. Przybyła, A. Szczepanek, P. Włodarczak (Eds) Koszyce, Stanowisko 3. Przemoc i rytuał u schyłku neolitu. Ocalone Dziedzictwo Archeologiczne 4, 115–124. Kraków – Pękowice.
Furholt M. 2003. Die absolutchronologische Datierung der Schnurkeramik in Mitteleuropa und Südskandinavien. Universitätsforschungen zur Prähistorischen Archäologie 101. Bonn.
Haak W., Lazaridis I., Patterson N., Rohland N., Mallick S., Llamas B., Brandt G., Nordenfelt S., Harney E., Stewardson K., Fu Q., Mittnik A., Bánffy E., Economou C., Francken M., Friederich S., Garrido Pena R., Hallgren F., Khartanovich V., Khokhlov A., Kunst M., Kuznetsov P., Meller H., Mochalov O., Moiseyev V., Nicklisch N., Pichler S. L., Risch R., Rojo Guerra M. A., Roth C., Szécsényi-Nagy A., Wahl J., Meyer M., Krause J., Brown D., Anthony D., Cooper A., Alt K. W., Reich D. 2015. Massive migration from the steppe was a source for Indo-European languages in Europe. Nature 522: 207–211. DOI: https://doi.org/10.1038/nature14317 DOI: https://doi.org/10.1038/nature14317
Jarosz P., Włodarczak P. 2007. Chronologia bezwzględna kultury ceramiki sznurowej w Polsce południowo- wschodniej oraz na Ukrainie. Przegląd Archeologiczny 55: 71–108.
Jarosz P., Włodarczak P. 2022. Chronometria cmentarzysk kultury ceramiki sznurowej w Małopolsce. In: A. Szczepanek, P. Jarosz, J. Libera, P. Włodarczak (Eds) Społeczności schyłkowego eneolitu w południowo-wschodniej Polsce w świetle badań interdyscyplinarnych i analiz archeologicznych. Pękowice – Kraków (in print).
Konopka T., Szczepanek A., Przybyła M. M., Włodarczak P. 2016. Evidence of interpersonal violence or a special funeral rite in the Neolithic multiple burial from Koszyce in southern Poland – a forensic analysis. Anthropological Review 79: 69–85. DOI: https://doi.org/10.1515/anre-2016-0006
Kozłowski T., Stepańczak B., Reitsema L. J., Osipowicz G., Szostek K., Płoszaj T., Jędrychowska-Dańska K., Pawlyta J., Paluszkiewicz Cz., Witas H. W. 2014. Osteological, chemical and genetic analyses of the human skeleton from a Neolithic site representing the Globular Amphora Culture (Kowal, Kuyavia region, Poland). Anthropologie 52(1): 91–111.
Kruk J., Milisauskas S., Włodarczak P. 2018. The real time. Radiocarbon dates and Bayesian analysis of the Neolithic settlement at Bronocice, fourth millennium BC. Kraków.
Krzak Z. 1989. Złota Culture. Przegląd Archeologiczny 36: 255–269.
Müller J. 1999. Zur Radiokarbondatierung des Jung- bis Endneolithikums und der Frühbronzezeit im Mittelelbe — Saale Gebiet (4100–1500 v. Chr.). Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 80: 31–90.
Pasterkiewicz W. 2021. Sepulchral complexes of human burials and animal deposits site 23, Sadowie, Opatów district. Study of selected examples. Baltic-Pontic Studies 25: 79–116.
Pospieszny Ł. 2017. Datowanie radiowęglowe ludzkich i zwierzęcych szczątków kostnych z grobowca megalitycznego KAK w Kierzkowie. In: S. Nowaczyk, Ł. Pospieszny, I. Sobkowiak-Tabaka (Eds) Megalityczny grobowiec kultury amfor kulistych z Kierzkowa na Pałukach. Milczący świadek kultu przodków z epoki kamienia. Biskupińskie Prace Archeologiczne 12, 267–286. Biskupin.
Przybyła M. M., Szczepanek A., Włodarczak P. (Eds) 2013. Koszyce, stanowisko 3. Przemoc i rytuał u schyłku neolitu. Ocalone Dziedzictwo Archeologiczne 4. Kraków – Pękowice.
Raetzel-Fabian D. 2000. Calden. Erdwerk und Bestattungsplätze des Jungneolithikums. Architektur- Ritual-Chronologie. Universitätsforschungen zur Prähistorischen Archäologie 70. Bonn.
Schroeder H., Margaryan A., Szmyt M., Theulot B., Włodarczak P., Rasmussen S., Gopalakrishnan S., Szczepanek A., Konopka T., Jensen T. Z. K, Witkowska B., Wilk S., Przybyła M. M, Pospieszny Ł., Sjögren K.-G., Belka Z., Olsen J., Kristiansen K., Willerslev E., Frei K., Sikora M., Johannsen N. N., Allentoft M. E. 2019. Unraveling ancestry, kinship, and violence in a Late Neolithic mass grave. Proceedings of the National Academy of Sciences 116(22): 10705–10710. DOI: https://doi.org/10.1073/pnas.1820210116 DOI: https://doi.org/10.1073/pnas.1820210116
Szczepanek A., Jarosz P. 2022. Rekonstrukcja diety ludności schyłkowego neolitu z południowo-wschodniej Polski w oparciu o analizy stabilnych izotopów węgla i azotu. In: A. Szczepanek, P. Jarosz, J. Libera, P. Włodarczak (Eds) Społeczności schyłkowego eneolitu w południowo-wschodniej Polsce w świetle badań interdyscyplinarnych i analiz archeologicznych. Pękowice – Kraków (in print).
Szmyt M. 2001. The absolute (radiocarbon) chronology of the Central and Eastern Groups of the Globular Amphora culture. In: J. Czebreszuk, J. Müller (Eds) Die absolute Chronologie in Mitteleuropa 3000–2000 v. Chr./The absolute chronology of Central Europe 3000–2000 BC. Studien zur Archäologie in Mitteleuropa/Studia nad Pradziejami Europy Środkowej 1, 25–80. Poznań – Bamberg – Rahden/Westf.
Szmyt M. 2008. Baden patterns in the milieu of Globular Amphorae transformation, incorporation and long continuity. A case study from the Kujavia region, Polish Lowland. In: M. Furholt, M. Szmyt, A. Zastawny (Eds) The Baden Complex and the Outside World. Proceedings of the 12th Annual Meeting of the EAA in Cracow 19–24th September 2006. Studia nad pradziejami Europy Środkowej 4, 217–231. Kiel – Poznań – Kraków.
Ścibior J. 1993. Badania na Wzgórzu Salve Regina w 1988 roku. In: S. Tabaczyński (Ed.) Sandomierz: badania 1969–1973. Vol. 1, 318–322. Warszawa.
Walczak A., Belka Z. 2017. Fingerprinting Gondwana versus Baltica provenance: Nd and Sr isotopes in Lower Paleozoic clastic rocks of the Małopolska and Łysogóry terranes, southern Poland. Gondwana Research 45: 138–151. DOI: https://doi.org/10.1016/j.gr.2017.02.002
Witkowska B., Czebreszuk J., Gmińska-Nowak B., Goslar T., Szmyt M., Ważny T. 2020. The cemetery of the Globular Amphora culture community at the Złota-Gajowizna site in the light of radiocarbon analysis. Sprawozdania Archeologiczne 72(2): 259–284. DOI: https://doi.org/10.23858/SA/72.2020.2.2116
Witkowska B., Przybyła M. M., Podsiadło M., Szczepanek A., Włodarczak P. 2021. Absolute chronology of the Globular Amphora funeral complex at Malice, Sandomierz Upland. Baltic-Pontic Studies 25: 49–78
Włodarczak P. 2007. Problem chronologii radiowęglowej kultury ceramiki sznurowej w świetle dendrochronologicznych datowań późnoneolitycznych osad palafitowych ze Szwajcarii. Archeologia Polski 52(1–2): 35–80.
Włodarczak P. 2009. Radiocarbon and Dendrochronological Dates of the Corded Ware Culture. Radiocarbon 51(2): 737–749. DOI: https://doi.org/10.1017/S003382220005606X
Włodarczak P. 2013. Projekt badań chronologii absolutnej eneolitu i początków epoki brązu w Małopolsce. In: I. Cheben, M. Soják (Eds) Otázky neolitu a eneolitu našich krajín – 2010, 373–387. Nitra.
Włodarczak P. 2016. Chronologia absolutna cmentarzysk późno- i schyłkowoneolitycznych na Wyżynie Lubelskiej. In: P. Jarosz, J. Libera, P. Włodarczak (Eds) Schyłek neolitu na Wyżynie Lubelskiej, 537–548. Kraków.
Włodarczak P. 2018. Chronometry of the Final Eneolithic cemeteries at Święte in the perspective of cultural relation between Lesser Poland, Podolia and north-western Black Sea region. Baltic-Pontic Studies 23: 178–212. DOI: https://doi.org/10.2478/bps-2018-0006
Włodarczak P., Przybyła M. M. 2013. Groby z Koszyc na tle innych późno- i środkowoneolitycznych znalezisk środkowoeuropejskich. In: M. M. Przybyła, A. Szczepanek, P. Włodarczak (Eds) Koszyce, stanowisko 3. Przemoc i rytuał u schyłku neolitu. Ocalone Dziedzictwo Archeologiczne 4, 209–255. Kraków – Pękowice.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Piotr Włodarczak, Anita Szczepanek, Marcin M. Przybyła
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.