Słowa kluczowe
Early Bronze Age
Yamnaya culture
Podolia
Ukraine
funeral rite
Jak cytować
Abstrakt
The paper discusses the kurgan burial rites observed by communities inhabiting the eastern part of the Podolie Region in the second half of the 4th and first half of the 3rd millennia BC. The presented data concern finds from four areas: Yampil, Kamienka, Mocra, and Tymkove. The research made it possible to distinguish among the examined material assemblages linked with Late Eneolithic communities. They included graves of the Zhivolitovka-Volchansk type, burials in the extended position, as well as burials representing other cultural traditions (Nizhnaya Mikhailovka, Post-Stog). Materials attributed to the Yamnaya culture prevailed, and their analysis allowed us to trace changes in funeral rituals, reflected in the architecture of graves, arrangement of burials, and grave goods. Materials linked with the late phase of this cultural unit have not been recorded.
Bibliografia
Agulnicov S., Mistreanu E. 2014. Cercetăeile de salvare la tumuli 1 de lângă s. Brânzenii Noi (r-i Telenești). In: Arheologia preventivă în Republica Moldova, vol. I, nr.1-2, 63-74.
Allentoft M.E., Sikora M., Sjögren K.-G., Rasmussen S., Rasmussen M., Stenderup J., Damgaard P.B., Schroeder H., Ahlström T., Vinner L., Malaspinas A.-S., Margaryan A., Higham T., Chivall D., Lynnerup N., Harvig L., Baron J., Della Casa P., Dąbrowski P., Duffy P.R., Ebel A.V., Epimakhov A., Frei K., Furmanek M., Gralak T., Gromov A., Gronkiewicz S., Grupe G., Hajdu T., Jarysz R., Khartanovich V., Khokhlov A., Kiss V., Kolář J., Kriiska A., Lasak I., Longhi C., McGlynn G., Merkevicius A., Merkyte I., Metspalu M., Mkrtchyan R., Moiseyev V., Paja L., Pálfi G., Pokutta D., Pospieszny Ł., Price T.D., Saag L., Sablin M., Shishlina N., Smrčka V., Soenov V. I., Szeverényi V., Tóth G., Trifanova S.V., Varul L., Vicze M., Yepiskoposyan L., Zhitenev V., Orlando L., Sicheritz-Pontén T., Brunak S., Nielsen R., Kristiansen K., Willerslev E. 2015. Population genomics of Bronze Age Eurasia. Nature 522: 167-173.
Antoniewicz W. 1925. Eneolityczne groby szkieletowe we wsi Złota w pow. Sandomierskim. Wiadomości Archeologiczne 9: 191-242.
Brandenburg N.E. 1908. Zhurnal raskopok N.E. Brandenburga 1888-1902 gg. Sankt-Peterburg.
Bubulich V., Khakheu V. 2001. Issledovaniya kurganov v Kamenskom rayone na levoberezhe Srednego Dnestra. In: N.A. Ketraru (Ed.) Severnoe Prichernomore ot eneolita k antichnosti, 112-148. Tiraspol.
Chyleński M., Juras A., Żurkiewicz D., Jankowski M., Włodarczak P. 2017. Preservation of ancient DNA in human bones from Bronze Age Ukraine. Baltic-Pontic Studies 22: 54-63.
Demcenko T.I. 2016. Kvoprosu o vydelenii kulturnoy grupy Bursuceni v ramkakh grodineshtskogo- pozdnemaykopskogo fenomena In: L. Sîrbu, N. Telnov, L. Ciobanu, G. Sîrbu, M. Kașuba (Eds) Culturi, Procese şi contexte în Arheologie. Volumul omagial Oleg Leviţki la 60 de ani, 84-99. Chişinău.
Dergachev V.A. 1982. Materialy raskopok arkheologicheskoy ekspeditsii na Srednem Prute (1975-1976 gg.). Kishinev.
Dergachev V.A. 1986 Moldaviya i sosednie territorii v epokhu bronzy. Kishinev.
Dergachev V.A., Manzura I.V. 1991. Pogrebalnye kompleksy pozdnego Tripolia. Kishinev.
Goslar T., Klochko V.I., Kośko A., Włodarczak P., Żurkiewicz D. 2015. Chronometry of Late Eneolithic and “Early Bronze” cultures in the Middle Dniester area: investigations of the Yampil Barrow Complex. Baltic-Pontic Studies 20: 256-191.
Haak W., Lazaridis I., Patterson N., Rohland N., Mallick S., Llamas B., Brandt G., Nordenfelt S., Harney E., Stewardson K., Fu Q., Mittnik A., Bánffy E., Economou C., Francken M., Friederich S., Garrido Pena R., Hallgren F., Khartanovich V., Khokhlov A., Kunst M., Kuznetsov P., Meller H., Mochalov O., Moiseyev V., Nicklisch N., Pichler S.L., Risch R., Rojo Guerra M.A., Roth C., Szécsényi-Nagy A., Wahl J., Meyer M., Krause J., Brown D., Anthony D., Cooper A., Alt K.W., Reich D. 2015. Massive migration from the steppe was a source for Indo-European languages in Europe. Nature 522: 207-211.
Harat K., Potupczyk M., Razumov S. 2014. Charakterystyka źródeł archeologicznych pozyskanych w latach 1984-1993. In: A. Kośko, M. Potupczyk, S. Razumow (Eds) Naddniestrzańskie kompleksy cmentarzysk kurhanowych społeczności z III i z pierwszej połowy II tysiąclecia przed Chr. w okolicach Jampola, obwód winnicki. Z badań nad północno-zachodnią rubieżą osadnictwa społeczności kręgu kultur „wczesnobrązowych” strefy pontyjskiej. Badania z lat 1984-2014. Archaeologia Bimaris - Monografie 6, 45-204. Poznań.
Häusler A. 1974. Die Gräber der älteren Ockergrabkultur zwischen Ural und Dnepr. Berlin.
Horváth T., Dani J., Pető Á., Pospieszny Ł., Svingor É. 2013. Multidisciplinary contributions to the study of Pit Grave Culture kurgans of the Great Hungarian Plain. In: V. Heyd, G. Kulcsár, V. Szeverényi (Eds) Transition to the Bronze Age. Interregional interaction and socio-cultural change in the Third Millennium BC Carpathian Basin and neighbouring regions, 153-179. Budapest.
Ivanova S.V. [=Iwanowa S.]. 2001. Sotsialnaya struktura naseleniya yamnoy kultury severo-zapadnogo Prichernomoria. Odessa.
Ivanova S.V. [=Iwanowa S.]. 2012. Ob istokakh formirovaniya Budzhakskoy kultury. Starozhytnosti stepovoho Prychornomoria i Krymu 16: 18-62.
Ivanova S.V. [=Iwanowa S.]. 2013. Connections between the Budzhak culture and central European groups of the Corded Ware culture. Baltic-Pontic Studies 18: 86-120.
Ivanova S.V. [=Iwanowa S.]. 2014. Stan badań nad osadnictwem kultur jamowej i katakumbowej w zlewni dolnego Dniestru. In: A. Kośko, M. Potupczyk, S. Razumow (Eds) Naddniestrzańskie kompleksy cmentarzysk kurhanowych społeczności z III i z pierwszej połowy II tysiąclecia przed Chr. w okolicach Jampola, obwód winnicki. Z badań nad północno-zachodnią rubieżą osadnictwa społeczności kręgu kultur „wczesnobrązowych” strefy pontyjskiej. Badania z lat 1984-2014. Archaeologia Bimaris - Monografie 6, 17-33. Poznań.
Ivanova S.V. [=Iwanowa S.]. 2015. „Protobudzhakskiy gorizont” Severo-Zapadnogo Prichernomoria. Stratum plus 2 (2015): 275-294.
Ivanova S.V., Toshchev G.I. 2015a. Late Eneolithic and Bronze Age prologue Pontic societies. Forest-steppe middle Dniester and Prut drainage basins in the 4th/3rd-2nd millenium BC: a history of investigations. Baltic-Pontic Studies 20: 7-39.
Ivanova S.V., Toshchev G.I. 2015b. The Middle-Dniester cultural contact area of early metal age societies. The frontier of Pontic and Baltic drainage basin in the 4th/3rd-2nd millenium BC. Baltic-Pontic Studies 20: 336-405.
Ivanova S.V., Toshchev G.I. 2015c. Budzhakskiye banki kak markery: transkulturnyi i transterritorialnyi aspekt. Starozhytnosti stepovoho Prychornomoria i Krymu 18: 17-36.
Iwanowa S., Kośko A., Włodarczak P. 2014. Komponent tradycji kultur ceramiki sznurowej. Amfory w północno-zachodnio- nadczarnomorskich grobach kultury jamowej. In: A. Kośko, M. Potupczyk, S. Razumow (Eds) Naddniestrzańskie kompleksy cmentarzysk kurhanowych społeczności z III i z pierwszej połowy II tysiąclecia przed Chr. w okolicach Jampola, obwód winnicki. Z badań nad północno- zachodnią rubieżą osadnictwa społeczności kręgu kultur „wczesnobrązowych” strefy pontyjskiej. Badania z lat 1984-2014. Archaeologia Bimaris - Monografie 6, 351-386. Poznań.
Juras A., Chyleński M., Ehler E., Malmström H., Żurkiewicz D., Włodarczak P., Wilk S., Peška J., Fojtík P., Králík M., Libera J., Bagińska J., Tunia K., Klochko V., Dabert M., Jakobsson M., Kośko A. forthcoming. Ancient mitochondrial genome data support the participation of females in the Yamnaya migration into Central Europe.
Kachalova N. K. 1974. Ermitazhnaya kollektsiya N.E. Brandenburga. In: Svod arkheologicheskikh istochnikov V, 4-12. Moskva.
Kashuba M.T., Kurchatov S.Y., Scherbakova T.A. 2001-2002. Kochevniki na zapadnoy granitse Velikoy stepi (po materialam kurganov u s. Mocra), Stratum plus 4 (2001-2002): 180-252.
Klochko V.I. Kośko A., Razumow S.M., Włodarczak P., Żurkiewicz D. 2015a. Eneolithic, Yamnaya, Catacomb and Babyno culture cemeteries, Pidlisivka, Barrow 1, Yampil Region, Vinnitsa Oblast: archaeometry, chronometry and taxonomy. Baltic-Pontic Studies 20: 40-77.
Klochko V.I. Kośko A., Razumow S.M., Włodarczak P., Żurkiewicz D. 2015b. Eneolithic, Yamnaya, and Noua culture cemeteries from the first half of the 3rd and the middle of the 2nd millennium BC, Porohy, site 3A, Yampil Region, Vinnitsa Oblast: archaeometric and chronometric description, ritual and taxonomic-topogenic identification. Baltic-Pontic Studies 20: 78-141.
Klochko V.I. Kośko A., Razumow S.M., Włodarczak P., Żurkiewicz D. 2015c. Eneolithic, Babyno and Noua culture cemeteries, Klembivka site 1, Yampil Region, Vinnitsa Oblast: archaeometry, taxonomy and topogenetics. Baltic-Pontic Studies 20: 142-182.
Klochko V.I. Kośko A., Potupchyk M.V., Włodarczak P., Żurkiewicz D., Ivanova S.V. 2015d. Tripolye (Gordineşti group), Yamnaya and Catacomb culture cemeteries, Prydnistryanske, site 1, Yampil Region, Vinnitsa Oblast: An archaeometric and chronometric description and a taxonomic and topogenetic discussion. Baltic-Pontic Studies 20: 183-255.
Klochko E.O. 1990. Redkiy pogrebalnyi kompleks katakombnoy kultury na Srednom Dnestre. In: O.G. Shaposhnikova, V.V. Otroshchenko, S.Z. Pustovalov, G.N. Toshchev, G.I. Shapovalov (Eds) Problemy izucheniya katakombnoy kulturno- -istoricheskoy obschnosti, 28-30. Zaporozhe.
Kośko A. 2014. Traits of “Early Bronze” Pontic cultures in the development of lowland and eastern European forest cultural environments in the Baltic southern drainage basin. An outline of the state of research. Baltic-Pontic Studies 19: 53-73.
Kośko A. (Ed.). 2015. Podolia as a cultural contact area in the 4th/3rd-2nd millennium BC. Baltic- Pontic Studies 20.
Kośko A. (Ed.). 2017. Podolia ‚barrow culture’ communities: 4th/3rd-2nd millennium BC. Baltic- Pontic Studies 22.
Kośko A., Klochko V.I. 2009. Transit routes between the Baltic and Black seas: early development stages - from the 3rd to the middle of the 1st millennium BC. An outline of research project. Baltic-Pontic Studies 14: 9-18.
Kośko A., Potupczyk M., Razumow S. (Eds). 2014. Naddniestrzańskie kompleksy cmentarzysk kurhanowych społeczności z III i z pierwszej połowy II tysiąclecia przed Chr. w okolicach Jampola, obwód winnicki. Z badań nad północno-zachodnią rubieżą osadnictwa społeczności kręgu kultur „wczesnobrązowych” strefy pontyjskiej. Badania z lat 1984-2014. Archaeologia Bimaris - Monografie 6. Poznań.
Kotova N.S. 2013. Dereivskaya kultura i pamiatniki nizhnemikhailovskogo tipa. Kiev.
Larina O., Manzura I., Khakheu V. 2008. Brevitchenskiye kurgany. Kishinev. Lorkiewicz-Muszyńska D., Sobol J., Langer J.L., Kośko A., Włodarczak P., Żurkiewicz D. 2017. Barrow culture “tattoo” rituals and techniques, Pontic-Caspian Steppe/Forest Steppe, Porohy 3A, Yampil Raion, Vinnytsia Oblast. Specialist research perspectives. Baltic-Pontic Studies 22: 64-90.
Manzura I.V. 2010. „Vytianutye” pogrebeniya epokhi eneolita v Karpato-Dnestrovskom Regione. Tyragetia, Serie nouă 4(1): 35-47.
Manzura I.V. 2016. North Pontic steppes at the oft he 4th millenium BC: the epoch of broken borders. In: A. Zanoci, E. Kaiser, M. Kashuba, E. Izbitser, M. Băţ (Eds) Man, culture and society from the Copper Age until the Early Iron Age in northern Eurasia (Contributions in honour of the 60th anniversary of Eugen Sava). Tyragetia International 1, 149-171. Chisinău.
Manzura I.V., Klochko E.O, Savva E.N. 1992. Kamenskie kurgany. Kishinev.
Melnik O.,Steblina I. 2013. Yamnaya kultura serednoyi techiyi Inhultsia. Kryvyi Rih.
Merpert N.Y. 1974. Drevneyshiye skotovody Volzhsko-Uralskogo mezhdurechia. Moskva.
Nikolova A.V., Rassamakin Y.Y a. 1985. O pozdneeneoliticheskikh pamiatnikakh Pravoberezhia Dnepra. Sovetskaya Arkheologiya 3: 37-56.
Petrenko V.G. 2010. Kurgan epokhi paleometalla na poberezhe Khadzhibeyskogo limana. In: Materialy po arkheologii Severnogo Prichernomoria 11, 303-368. Odessa.
Petrenko V.G., Kovaliukh N.N. 2003. Novye dannye po radiouglerodnoy khronologii eneolita Severo-Zapadnogo Prichernomoria. In: O.H. Korvin-Piotrovskyi (Ed.) Trypilski poselenniahihanty v Ukraiyini, 102-110. Talianki, Kyiv.
Przybyła M.M., Podsiadło M., Potupchyk M., Włodarczak P., Żurkiewicz D. 2017. The Eneolithic ritual barrow complex, Prydnistryanske, Vinnytsia Oblast: magnetometric surveys. Baltic-Pontic Studies 22: 30-40.
Rassamakin Y.Ya. 1997. Svit skotariv. In: V. Tolochko (Ed.) Davna istoriya Ukrainy, vol. 1, 273- -301. Kyiv.
Rassamakin Y.Ya. 2004. Die nordpontische Steppe in der Kupferzeit Gräber aus der Mitte des 5. Jts. bis Ende des 4. Jts. v. Chr. Archäologie in Eurasien 17. Mainz.
Rassamakin Y.Ya. 2008. Stepy pivnichnoho Prychornomoria za doby midi. In: Ukrayina - khronologiya rozvytku. Z davnykh chasiv do piznoyi antichnosti, 202-218. Kyiv.
Rassamakin Y.Ya. 2013a. From the Late Eneolithic period to the Early Bronze Age in the Black Sea steppe: what is the Pit Grave Culture (late fourth to mid-third millenium BC)? In: V. Heyd, G. Kulcsár, V. Szeverényi (Eds) Transition to the Bronze Age. Interregional interaction and socio-cultural change in the third millenium BC. Carpathian Basin and neighbouring regions, 113-138. Budapest.
Rassamakin Y.Ya. 2013b. Pokhovannia kvitianskoyi kultury v konteksti absolutnoyi khronolohii. Arkheolohiya 4/2013: 17-41.
Rassamakin Y.Ya., Nikolova A. 2008. Carpathian imports and imitations in context of the Eneolithic and Early Bronze Age of the Black Sea steppe area. In: P.F. Biehl, Y.Y a. Rassamakin (Eds) Import and Imitation in Archaeology, 51-87. Langenweißbach.
Razumow S. 2014. Kompenent tradycji kultury jamowej. In: A. Kośko, M. Potupczyk, S. Razumow (Eds) Naddniestrzańskie kompleksy cmentarzysk kurhanowych społeczności z III i z pierwszej połowy II tysiąclecia przed Chr. w okolicach Jampola, obwód winnicki. Z badań nad północno-zachodnią rubieżą osadnictwa społeczności kręgu kultur „wczesnobrązowych” strefy pontyjskiej. Badania z lat 1984-2014. Archaeologia Bimaris - Monografie 6, 341-346. Poznań.
Rychkov N.A. 2001. Obuslovnykh tsentrakh nositeley Yamnoy kultury. In: N.A. Ketraru (Ed.) Severnoe Prichernomore ot eneolita k antichnosti, 42-66. Tiraspol.
Shaposhnikova O.G, Fomenko V.N., Dovzhenko N.D. 1986. Yamnaya kulturno-istoricheskaya Oblast (yuzhnobugskiy variant). Kiev.
Subbotin A.V., Subbotin L.V., Ostroverkhov A.S. 2000. Timkovskiy kurgan v svete problem stepnogo eneolita i kultur bronzovogoveka. In: Y.V. Yarovoy (Ed.) Chobruchskiy arkheologicheskiy kompleks i drevniye kultury Podnestrovia, 80-95. Tiraspol.
Sulimirski T. 1968. Corded Ware and Globular Amphorae North-East of the Carpathians. London.
Szmyt M. 1999. Between West and East. People of the Globular Amphora Culture in Eastern Europe, Baltic-Pontic Studies 8.
Szmyt M. 2000. In the far reaches of two worlds. On the study of contacts between the societies of the Globular Amphora and Yamnaya cultures. In: S. Kadrow (Ed.) A Turning of Ages/Im Wandel der Zeiten. Jubilee book dedicated to Professor Jan Machnik on His 70th Anniversary, 443-466. Kraków.
Włodarczak P. 2006. Kultura ceramiki sznurowej na Wyżynie Małopolskiej. Kraków.
Włodarczak P. 2014a. Sekwencja czynności obrzędowych: problem korespondencji tradycji funeralnych kultury jamowej i kultury ceramiki sznurowej na Wyżynie Podolskiej. In: A. Kośko, M. Potupczyk, S. Razumow (Eds) Naddniestrzańskie kompleksy cmentarzysk kurhanowych społeczności z III i z pierwszej połowy II tysiąclecia przed Chr. w okolicach Jampola, obwód winnicki. Z badań nad północno-zachodnią rubieżą osadnictwa społeczności kręgu kultur „wczesnobrązowych” strefy pontyjskiej. Badania z lat 1984-2014. Archaeologia Bimaris - Monografie 6, 313-340. Poznań.
Włodarczak P. 2014b. The traits of Early-Bronze Pontic cultures in the development of old upland Corded Ware (Małopolska groups) and Złota culture communities. Baltic-Pontic Studies 19: 7-52.
Włodarczak P., Bugaj U. , Jarosz P., Koledin J., Novak M., Spašić M. forthcoming. Archaeological investigations of the „Ciganska humka” at Šajkaš, municipality of Titel, Serbia and the question of the Eneolithic/Early Bronze Age barrows in Vojvodina.
Yarovoy E.V. 1978. Otchet o polevykh issledovaniakh eneoliticheskoy archeologicheskoy ekspeditsii v 1977 godu. Kishinev.
Yarovoy E.V. 1981. Kurgan yamnoy kultury u s. Hrustovaya. In: Arkheologicheskiye issledovaniya v Moldavii (1974-1976 gg.), 45-58. Kishinev.
Yarovoy E.V. 1985. Drevneyshie skotovodcheskie plemena yugo-zapada SSSR (klassifikatsiya pogrebalnogo obriada). Kishinev.
Yarovoy E.V. 1990. Kurgany epokhi eneolita-bronzy Nizhnego Podnestrovia. Kishinev.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2017 Piotr Włodarczak
Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 3.0 Unported License.