Czasopismo Prawno-Historyczne

Prawa Ur-Nammy

Tytus Mikołajczak — 2021-12-21

Do tej pory w języku polskim nie istniało pełne tłumaczenie najstarszego dobrze zachowanego mezopotamskiego zbioru praw, tj. praw Ur-Nammy (panującego w latach 2110-2093 p.n.e.). Niniejszy artykuł prezentuje ten zbiór praw w tłumaczeniu z języka sumeryjskiego, uwzględniając nowo opublikowane manuskrypty tego zbioru.

Narodziny, rozwój i dezintegracja idei praw fundamentalnych i tradycyjnej konstytucji w zachodniej myśli politycznej od renesansu do oświecenia

Adam Wielomski — 2021-12-21

Tekst przedstawia ideę praw fundamentalnych i tradycyjnej konstytucji w europejskiej praktyce i myśli politycznej w XVI i XVII stuleciu. Autor pokazuje, że istotą tej koncepcji jest ograniczenie władzy suwerena przez parlament, prawa stanów, religię i tradycyjne instytucje. Źródło dezintegracji i upadku tego pierwszego europejskiego konstytucjonalizmu widzi w reformacji, wojnach religijnych wewnętrznych i zewnętrznych, a także w środkach stosowanych w walkach konfesyjnych: makiawelizmu i mobilizacji politycznej.

Odpowiedzialność karna za zbrodnie sądowe sędziów III Rzeszy w Niemczech Zachodnich i Wschodnich

Witold Kulesza — 2021-12-21

Sędziowie niemieckich sądów specjalnych w okupowanej Polsce podczas II Wojny Światowej skazując Polaków na karę śmierci dopuszczali się zbrodni przeciwko ludzkości. Na karę śmierci został skazany Polak, który jako ekspedient w sklepie pomagał wysiedlanym Polakom w ten sposób, że sprzedawał im mięso, do którego kupowania nie mieli oni prawa. Tak samo ukarano Polaka wysiedlonego z całą rodziną własnego gospodarstwa rolnego za to że utrzymywał się z nielegalnego handlu. Skazano na karę śmierci polskiego mleczarza, który zaniedbywał niemieckie krowy, dające przez to mniej mleka. Żaden z sędziów, którzy wydawali takie wyroki nie poniósł odpowiedzialności w Republice Federalnej. W komunistycznych Niemczech wschodnich skazano na karę 8 lat więzienia sędziego sondergerichtu w Poznaniu, który brał udział w karaniu śmiercią 71 osób oskarżonych o drobne wykroczenia. Wyrok ten zasługuje na respekt z perspektywy współczesności.

Für gute öffentliche Ordnung. Ustawodawstwo policyjne księcia Albrechta von Brandenburg-Ansbach z okresu jego rządów w księstwie pruskim (1525–1568)

Dariusz Makiłła — 2021-12-21

Przedmiotem artykułu jest wewnętrzna działalność ustawodawcza księcia Albrechta von Brandenburg-Ansbach, który objął rządy w księstwie pruskim utworzonym po sekularyzacji pruskiej części Zakonu krzyżackiego jako lenno króla i Korony Polskiej (1525). W czasie swoich rządów książę podejmował działania mające na celu umocnienie swojej pozycji. Służyła temu również działalność prawodawcza, uzgadniana często ze stanami księstwa, w której znaczącą rolę odgrywały ustanawiane przez księcia przepisy porządkowe, wydawane samoistnie, ale często pojawiające się w ramach szerszych ustaw porządkowych obejmujących regulacje karne, prawno-osobowe czy prawno-majątkowe. Ich zadaniem było normowanie wielu stron życia i działalności poddanych, nakazywanie, zakazywanie określonych zachowań, reglamentowanie i represjonowanie ich postępowania. Wydawanie przez władców przepisów policyjnych służyć miało w procesie kształtowania się wczesnonowożytnego władztwa terytorialnego wprowadzeniu kontroli nad poddanymi, wprzęgnięciu ich w system dyscypliny społecznej, mającej na celu osiągnięcie porządku wewnętrznego. Działalność ta, w której przepisy policyjne pełniły funkcję instrumentu utrwalenia władzy, miała w przypadku księcia Albrechta dodatkowe znaczenie ze względu na ustanowienie w księstwie pruskim ewangelickiego kościoła krajowego, na którego czele, jako jego głowa, stał sam książę. Zespolenie władzy świeckiej z kościelną, zgodne z doktryną Marcina Lutra, zmierzało do powstanie społeczności, w której poddani książęcy byli jednocześnie członkami książęcego kościoła. Z tego powodu wiele z przepisów policyjnych miało szczególny moralny charakter.

L'état de siège w XVIII-wiecznym ustawodawstwie rewolucyjnej Francji

Paweł Wiązek — 2021-12-21

Artykuł poświęcony jest dziejom regulacji prawnych dotyczących stanów nadzwyczajnych w XVIII-wiecznej rewolucyjnej Francji. Od stuleci stanowią one specyficzne reżimy prawne stosowane w państwach w okresach poważnego zagrożenia powszechnego bezpieczeństwa. Wielu historyków uznaje, że genezy nowożytnych rozwiązań prawnych w tym zakresie upatrywać należy we francuskim prawie publicznym przełomu XVIII i XIX wieku. Tym właśnie tropem podążył autor, podejmując się analizy francuskich regulacji normatywnych czasów Wielkiej Rewolucji, poświęconych specyfice instytucji określanej jako l'état de siège. Eksplorując problem, korzystał z różnorodnych instrumentów metodologicznych, głównie egzegezy tekstu prawnego oraz komparatystyki prawniczej.

„Każdy z nas ma w życiu własnem dziedzinę umiłowań i ukochań namiętnych…” Zygmunt Jundziłł (1880–1953) – senator – adwokat – zastępca profesora – emigrant

Karol Siemaszko — 2021-12-21

Zygmunta Jundziłła (1880–1953) bez wątpienia można uznać za jednego z ostatnich obywateli Wielkiego Księstwa Litewskiego. Początkowo związał się ze stronnictwem krajowców, a w okresie II Rzeczypospolitej należał do zwolenników marszałka Józefa Piłsudskiego. Z ramienia BBWR sprawował w latach 1930–1935 mandat senatora. Jundziłł był także wykładowcą prawa cywilnego na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, a także adwokatem. W okresie II wojny światowej uniknął aresztowania. Po 1945 r. przebywał na emigracji we Francji i w Wielkiej Brytanii. Zmarł na emigracji w Londynie w 1953 r.

Dolus eventualis jako remedium na braki legislacyjne ustawodawstwa karnego Polski Ludowej 1944–1969 – analiza prawna

Tomasz Szczygieł — 2021-12-21

Artykuł prezentuje wykorzystywanie w doktrynie i praktyce orzeczniczej Polski Ludowej 1944–1969 konstrukcji zamiaru ewentualnego (dolus eventualis) do kształtowania – a de facto zaostrzania – polityki karnej w sprawach o czyny objęte nieumyślnością. Autor koncentruje swoje rozważania w szczególności na sprawach przeciwko interesom politycznym i gospodarczym państwa, przestępczości komunikacyjnej oraz dotyczących przeciwdziałania negatywnym skutkom alkoholizmu. Przeprowadzone analizy wskazują, że we wszystkich tych obszarach braki systemu prawa karnego oraz subtelna (dowodowa) różnica między świadomą nieumyślnością (lekkomyślnością) a zamiarem ewentualnym były wykorzystywane na niekorzyść potencjalnych sprawców. Fakty te dobitnie potwierdzają znaną powszechnie właściwość ówczesnego systemu, a więc jego instrumentalizm w wykorzystywaniu prawa karnego, do kształtowania – zwalczania – negatywnych aspektów rzeczywistości społeczno-gospodarczo-politycznej.

Podręcznik do myślenia. Prawo rzymskie według Kazimierza Kolańczyka

Grzegorz Nancka — 2021-12-21

Jednym z najbardziej znanych polskich powojennych podręczników do prawa rzymskiego jest opracowanie autorstwa Kazimierza Kolańczyka. Pierwsze wydanie podręcznika Prawo rzymskie ukazało się drukiem w 1973 r. W ciągu blisko pięćdziesięciu lat od tego momentu, praca doczekała się sześciu wydań i co więcej, w trzecim dziesięcioleciu XXI w. stanowi wciąż jedno z cieszących się sporą popularnością opracowań służących do nauki prawa rzymskiego. Przyczyn tego niekwestionowanego sukcesu podręcznika poszukiwać należy już na etapie jego tworzenia. Z tego też powodu niezwykle interesujące wydaje się przedstawienie zaprezentowanej przez autora koncepcji dzieła, okoliczności związanych z jego tworzeniem, a także odbioru pierwszego wydania.

The subject matter of arbitral tribunals in the resolutions of the Permanent Council (1776–1788)

Marcin Głuszak — 2021-12-21

Original version: Problematyka sądownictwa polubownego w rezolucjach Rady Nieustającej (1776–1788), “Czasopismo Prawno-Historyczne” [Journal of Legal and Historical Sciences], 2016, vol. 68, issue 2, pp. 85–108.

Wspólnota irygacyjna? Prawne aspekty utrzymania sieci irygacyjnych we wczesnym Cesarstwie Rzymskim

Kacper Żochowski — 2021-12-21

Na potrzeby intensywnego rolnictwa wszystkie starożytne cywilizacje musiały stworzyć i utrzymywać systemy irygacyjne. W interesie także cesarstwa rzymskiego leżało zapewnienie odpowiednik warunków dla uprawy roli. Konsekwentnie odkrywane źródła epigraficzne i papirologiczne pozwalają rekonstruować prawne formy działania jakimi posługiwali się Rzymianie, w celu utrzymania sieci irygacyjnych. Okazują się być one diametralnie różne. Jako dwa przykłady wykorzystane zostały środki administracyjnoprawne zastosowane w prowincjach Hispania Tarraconensis oraz Aegyptus. W pierwszej, na podstawie tablicy zawierającej Lex Rivi Hiberiensis, wyłonił się obraz struktur samorządowych, w drugiej zaś dzięki papirusom, można odtworzyć struktury hierarchiczne, charakterystyczne dla poprzednich form państwowości na tym terenie. Na podstawie dotychczasowych publikacji zostały opisane struktury administracyjne, ze szczególnym naciskiem na aspekty prawne.

The history of the formation of international organizations in the world

Sabina Kubas — 2021-12-21

Powstanie organizacji międzynarodowej jest procesem, który wynika z potrzeby działania w określonym czasie i w określonych warunkach, które występują w określonym środowisku. Organizacja jest założona, gdy grupa podmiotów stosunków międzynarodowych zdaje sobie sprawę z potrzeby w pełni stałej i systematycznej współpracy w celu realizacji uzgodnionych zadań i kompetencji. Zainteresowanie taką działalnością pojawia się, gdy powszechna potrzeba lub zagrożenie mają taki charakter i wielkość, że pojedyncze podmioty nie są w stanie sobie z nimi poradzić lub robią to nieefektywnie. Organizacja międzynarodowa nie jest stworzona z powodów cyklicznych na krótki, ściśle zdefiniowany okres czasu, ale w celu stałej współpracy opartej na wzajemnych interesach wszystkich jej członków.

Organizacja prokuratury powszechnej według ustawy z 20 lipca 1950 r. o Prokuraturze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej

Adam Obara — 2021-12-21

Artykuł stanowi próbę przedstawienia kwestii organizacji prokuratury powszechnej w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej na podstawie przepisów ustawy z 20 lipca 1950 r. o prokuraturze powszechnej. Zostały wtedy wprowadzone niektóre modele prokuratury i szczególną wagę kładziono na rozwój i zasady socjalistycznej prokuratury w Związku Sowieckim, a później na zaadaptowanie tych rozwiązań w polskim systemie prawnym. Ustawa z 20 lipca 1950 r. odrzuciła zasady organizacji prokuratury w stylu kapitalistycznym, które obowiązywały dotychczas, ponieważ uznano je za sprzeczne z nowym ustrojem państwa. Zastąpiono je rozwiązaniami, na podstawie których prokuratura została oddzielona od Ministerstwa Sprawiedliwości i stała się w ten sposób instytucją niezależną od wszystkich organów administracji publicznej. Pomimo tego, że przepisy formalnie przewidywały podporządkowanie prokuratury Radzie Stanu, w rzeczywistości o kierunku i funkcjonowaniu prokuratury decydowali dygnitarze partii komunistycznej. Komuniści potrzebowali w pełni posłusznego im organu władzy, dzięki któremu mogliby osiągać swoje cele. W konsekwencji prokuratura, której głównym zadaniem było ściganie przestępstw, stała się instytucją kontrolno-nadzorczą skierowaną nie tylko na pojedynczych obywateli, ale także na organizacje i urzędy. Obowiązki te były wykonywane na podstawie nadanych jej uprawnień w postaci tzw. nadzoru ogólnego, którego wyznacznikiem wykonania miała być kara represyjna. Ustawa ta, mimo że była dość ogólna i lakoniczna (składała się z dwudziestu czterech części, z których siedem stanowiło przepisy przejściowe i końcowe), wprowadziła wszystkie elementy niezbędne do wdrożenia w Polsce socjalistycznej prokuratury w oparciu o koncepcję Lenina. Socjalistyczny model prokuratury obowiązywał w Polsce aż do czasu przemian społeczno-politycznych w 1989 r.

Białoruś przed Łukaszenką. Uwagi historyka prawa o prawie karnym

Adam Lityński — 2021-12-21

Artykuł recenzyjny w nawiązaniu do publikacji K. Laskowskiej, Prawo karne Białorusi. Przeszłość i teraźniejszość, Temida2, Białystok 2021, ss. 135 i Przestępczość na Białorusi. Przeszłość i teraźniejszość, Temida2, Białystok 2021, ss. 145.

Między Goebbelsem a Stalinem. O propagandzie prawa w Polsce 1944–1947

Adam Lityński — 2021-12-21

Artykuł recenzyjny w nawiązaniu do publikacji Jarosława Kuisza, Propaganda bezprawia. O „popularyzowaniu prawa” w pierwszych latach Polski Ludowej, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2020, ss. 433.

Jerzy W. Ochmański, Teoria sytuacjonizmu w zastosowaniu. Prusy i Rzesza przed Trybunałem Państwa, Wydawnictwo Naukowe UAM, Seria Prawo nr 244, Poznań 2020, ss. 379.

Maria Zmierczak — 2021-12-21

Recenzja

Profesor Michał Pietrzak (1929–2021)

Grażyna Bałtruszajtys — 2021-12-21