Czasopismo Prawno-Historyczne

Władca idealny i tyran w myśli politycznej średniowiecza

Jarosław Nikodem — 2019-12-09

Autor w skróconej formie prezentuje elementy średniowiecznej doktryny politycznej poświęconej spostrzeżeniom na temat władcy doskonałego/idealnego oraz władzy tyrańskiej i monarchy tyrana. Interesuje go, w jaki sposób definiowano istotę władzy monarszej, jakie wymagania stawiano królom oraz które z tych wymagań miały określać władcę idealnego. W dalszej części rozważań autor prezentuje opinie pisarzy politycznych o istocie władzy tyrańskiej, jednocześnie uwypuklając ewolucję poglądów, która swe apogeum znalazła w XV w. Wówczas stwierdzono, że tyranem przestawał być władca, natomiast stawał się nim królewski przeciwnik. Dwie kolejne przeanalizowane kwestie dotyczą stosunku poddanych do władzy tyrana oraz dyskutowanej dopuszczalności tyranobójstwa.

Judicial Review – historia i współczesność

Janusz Justyński — 2019-12-09

Judicial Review – sądowa kontrola konstytucyjności ustaw, kształtowała się na przestrzeni kilkuset lat, równolegle z formowaniem się podstawowych elementów współczesnych systemów politycznych. Jej pojawianie się poprzedziło ugruntowanie się koncepcji trójpodziału władz, suwerenności narodu (w miejsce suwerenności władzy królewskiej) oraz praw człowieka.

Instytucje te oraz zasady ustrojowe wprowadzone zostały do Konstytucji amerykańskiej z 1787 r. , której struktura podkreśla fundamentalny charakter trójpodziału władz, jak również, przez wprowadzenie do niej w procesie ratyfikacji Konstytucji, pierwszych dziesięciu poprawek – praw i wolności obywatela amerykańskiego.

Przez okres ponad stulecia debata polityczna, w tym także ustrojowa, Europy koncentrowała się nade wszystko nad problematyką suwerenności i praw, tym samym odsuwała na plan dalszy kontrolę konstytucyjności ustaw. Uważano bowiem, iż formowanie organu sprawującego kontrolę konstytucyjną nad aktami władzy ustawodawczej i decyzjami formowanej przez nią władzy wykonawczej, prowadzi do ustanowienia swoistej super izby wobec parlamentu będącego emanacją woli suwerena.

Refleksje ustrojowe A. de Tocqueville, następnie rozważania i działania praktyczne H. Kelsena przybliżyły – stopniowo- instytucję sądowej kontroli konstytucyjności ustaw do realiów europejskich. Poważna debata polityczna nad tym zagadnieniem podjęta została w Polsce w latach osiemdziesiątych, a warunki do jej ustrojowej materializacji powstały dzięki regulacjom Konstytucji RP w 1997 r. Proces integracji europejskiej sprawił, iż polski system ustrojowy, w tym także funkcjonowanie Trybunału Konstytucyjnego, stało się częścią tworzonego przez Unię Europejską autonomicznego systemu prawnego.

Przestępczość w Polsce w latach 1944-1956. Próba zestawień sumarycznych na podstawie materiałów własnych aparatu policyjnego

Piotr Majer — 2019-12-09

Przestępczość jest zjawiskiem niezmiernie rozległym, stąd podlega ona licznym systematyzacjom. W artykule skoncentrowano uwagę na rozmiarach przestępczości ujawnionej w Polsce w latach 1944-1956. Podstawą były materiały własne aparatu policyjnego wytworzone przez Milicję Obywatelską, Komisję Specjalną do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym oraz organy bezpieczeństwa publicznego. Zgodnie z właściwościami tych instytucji przestępczość leżącą w zakresie ich zainteresowania, podzielono na kwalifikowaną jako: kryminalną, gospodarczą i polityczną. Podstawowe zagrożenia z nimi związane przedstawiono w formie statystycznej zamieszczając 18 tabel.

Dyscyplina w szeregach armii polsko-litewskiej na terenie Małopolski i Rusi Czerwonej w czasie przygotowań do wyprawy chocimskiej w 1621 r.

Przemysław Gawron — 2019-12-09

W czasie kwerendy znaleziono w księgach grodzkich 177 wzmianek dotyczących omawianego tematu, w zdecydowanej większości protestacji, okazania ran względnie ciał domniemanych ofiar czynów zabronionych. Skargi na zachowanie żołnierzy dotyczyły 78 jednostek, należących do niemal każdego typu formacji wojskowych występujących w komputach chocimskich, przy czym niektóre występują na powyższej liście więcej niż raz. W księgach grodzkich odnotowano szkody poczynione w ośmiu większych ośrodkach miejskich (Biecz, Bochnia, Lublin, Lwów, Olkusz, Przemyśl, Tarnopol, Sądowa Wisznia) oraz 76 miasteczkach, wioskach i kluczach dóbr. Wśród poszkodowanych znaleźli się mieszkańcy dziewięciu starostw grodowych oraz instytucji kościelnych. Wśród ofiar przestępstw znaleźli się także żołnierze, w księgach odnotowano siedemnaście przypadków, kiedy sprawcą byli milites z innych rot, siedem, kiedy szkoda powstała wskutek działania towarzyszy broni względnie członków własnego pocztu. Pięć skarg dotyczyło dezercji, w 18 przypadkach żołnierze oskarżali ludność cywilną o wyrządzenie szkód.

Rzeczywista skala szkód jest jednak trudna do oszacowania. Zebrany w toku kwerendy materiał również daje podstawę do podejrzeń względem uczciwości składających skargi, zwłaszcza wówczas, gdy miasto lub wieś została nawiedzona przez różne oddziały wojskowe kilka razy, a pomimo tego skala szkód podanych w protestacji jest zbliżona w każdym przypadku. Zwraca jednak uwagę zbliżony wolumen rzeczy, które padały łupem wojskowych łupieżców: żywność, przedmioty żelazne, ubrania, zwierzęta hodowlane, zwłaszcza drób, bydło i konie pojawiają się w większości protestacji.

Wzrost liczebny armii, korzystającej w toku przemarszu z tych samych traktów i obozującej w tych samych miejscach prowadził do wzrostu liczby starć pomiędzy różnymi oddziałami, czemu skądinąd trudno się dziwić. Żołnierze byli niejako skazani na rywalizację w warunkach ograniczonego dostępu do środków aprowizacyjnych, co niejednokrotnie kończyło się zwadą, w której po obu stronach padali ranni, a nawet zabici. Zawiodło także państwo, które nie podjęło żadnych prób zorganizowania magazynów z żywnością oraz rynsztunkiem. Niewiele pomagało wysyłanie uniwersałów, nakazujących żołnierzom możliwie jak najszybsze przybycie do obozu ani wysyłanie komorników w celu zbadania rozmiaru poczynionych przez wojsko szkód. Na usprawiedliwienie króla i jego urzędników należy jednak powiedzieć, że problem z logistyką wojskową miała podówczas większość państw europejskich.

Publiczne posługi transportowe w okresie Księstwa Warszawskiego w świetle postanowień dekretu z dnia 22 maja 1810 roku „względem koni i podwód dostarczonych pod transporty i wojskowych”

Marcin Konarski — 2019-12-09

Celem niniejszych rozważań jest analiza zagadnień związanych z publicznymi posługami transportowymi w okresie istnienia Księstwa Warszawskiego (1807-1815). Wobec uciążliwości świadczenia tych posług przez ludność państwa, która to sięgała jeszcze czasów prawa feudalnego, zdecydowano się uregulować dostarczanie świadczeń tego rodzaju w drodze szczegółowej regulacji prawnej w formie dekretu z dnia 22 maja 1810 roku. Analiza postanowień tego dekretu stanowi główny cel rozważań, przy czym rozbiór ten dokonany został na tle porównawczym uwzględniającym postanowienia pruskiego regulaminu podwodowego z dnia 1 października 1793 roku, na którym wzorowano się przy tworzeniu regulacji polskiej. Autor prezentuje wpierw charakter powinności transportowych i komunikacyjnych w ich rozwoju dziejowym na tle regulacji dawnego prawa polskiego – przede wszystkim książęcego, zaś w dalszej części rozważań podejmuje się tytułem wprowadzenia do przedmiotowej analizy, zwięzłej charakterystyki genezy i istoty Księstwa Warszawskiego.

Carla Schmitta krytyka liberalizmu w latach 1916-1938. Próba syntezy i interpretacji

Wojciech Engelking — 2019-12-09

Artykuł jest analizą krytyki, której niemiecki filozof prawa i teoretyk polityki poddał w swoich pisanych przed 1939 r. pracach liberalizm – jako filozofię polityczną, system zarządzania państwem, jak również system prawny, tj. pozytywizm z liberalizmu wynikający. Autor skupia się na prześledzeniu owej krytyki od pierwszych dzieł Schmitta, czyli analiz filologicznych, poprzez schmittiańską krytykę konstytucji Republiki Weimarskiej z 1919 r., dochodząc do sporu prowadzonego przez myśliciela z Plettenbergu z Hansem Kelsenem; stara się pokazać pewne stałe elementy poczynionej przez Schmitta krytyki (akcentowanie wpływu rozwoju technologicznego na proces polityczny, teorię obszaru centralnego) jak również te, które zmieniały się w czasie (stosunek Schmitta do Hobbesa jako ojca liberalizmu, jego namysł nad neutralizacją sfery publicznej). Tekst uzupełnia analiza pozytywnego – w pewnym przynajmniej sposobie – remedium na liberalizm, jakie Schmitt wynalazł, czyli teoria stanu wyjątkowego, analizowanego po pierwsze na gruncie art. 48 konstytucji Republiki Weimarskiej, po drugie zaś: jako zsekularyzowanego pojęcia teologicznego „stanu bez nazwy”.

Problem wykładni art. 114 konstytucji marcowej w świetle orzecznictwa kościelnego w sprawach małżeńskich

Arkadiusz Fastyn — 2019-12-09

Uchylanie się od obowiązku służby wojskowej w orzecznictwie Wojskowego Sądu Garnizonowego w Białymstoku w latach 1944–1945 na przykładzie wybranych spraw

Iwona Mudel — 2019-12-09

Artykuł dotyczy orzecznictwa Wojskowego Sądu Garnizonowego w Białymstoku z lat 1944-1945 w stosunku do osób cywilnych uchylających się od obowiązku służby wojskowej. Analizie poddano dziewięć spraw sądowych, w których osoby pomimo ciążącego na nich obowiązku służby wojskowej, nie uczynili temu zadość, czym naruszyli przepisy artykułu 118 § 1 w związku z artykułem 117 § 1 i § 2 Kodeksu Karnego Wojska Polskiego z września 1944 roku. Oskarżeni na swoją obronę, jako przyczynę uchylania się od obowiązku służby wojskowej wskazywali głównie motywy rodzinne lub też konieczność pracy na gospodarstwie rolnym. Za popełnione przestępstwo przeciwko obowiązkowi wojskowemu byli skazywani przez Wojskowy Sąd Garnizonowy w Białymstoku na wieloletnie kary więzienia, kilka osób skierowano ponadto do oddziału karnego w którym mieli odbyć służbę wojskową.

Pacyfikacja Wierzchowin - „mit wierzchowiński” czy czarna karta w historii Narodowych Sił Zbrojnych

Bartosz Konieczka — 2019-12-09

Artykuł dotyczy historii pacyfikacji Wierzchowin – zbrodni dokonanej na 194 ukraińskich mieszkańcach wsi położonej w powiecie krasnystawskim województwa lubelskiego, w gminie Siennica Różana. Zbrodnia ta, dokonana 6 czerwca 1945 r., wciąż budzi kontrowersje wśród badaczy, stanowiąc podstawę do wysnuwania rozmaitych hipotez dotyczących między innymi rzeczywistych sprawców zdarzenia i liczby ofiar. Autor stara się zanalizować przebieg zdarzenia, zidentyfikować osoby odpowiedzialne za jego dokonanie i określić jego wpływ na współczesną historiografię z zakresu problematyki konfliktu ukraińsko – polskiego z lat 1943 – 1947.

Generał „Iwanow” – ostatni stalinowiec – o Polsce

Adam Lityński — 2019-12-09

Najpierw (2016) ukazała się wersja rosyjska książki. Obecnie tłumaczenie polskie: Tajemnice walizki generała Sierowa. Dzienniki pierwszego szefa KGB. 1939-1963. (Red. Aleksandr Hinsztejn, tłum. A. Janowski, J. Cichocki, wyd. REA-SJ sp. z o.o., Konstancin-Jeziorna 2019). Są to prowadzone na bieżąco przez niemal ćwierć wieku zapiski-pamiętniki szefa sowieckiej bezpieki, a później sowieckiego wywiadu wojskowego. Ogromny manuskrypt odkryty został po śmierci autora przez wnuczkę w schowku, podczas remontu domu. Jako jedyny w Związku Radzieckim Sierow był szefem zarówno „cywilnego” Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego (KGB), jak i wojskowego Głównego Zarządu Wywiadu (GRU). Od chwili wybuchu drugiej wojny światowej aż do kryzysu kubańskiego w 1962 r. generał bezpieki Iwan Aleksandrowicz Sierow czynnie uczestniczył w absolutnie wszystkich najważniejszych wydarzeniach tych lat i to uczestniczył na najwyższym szczeblu decyzyjnym, pozostając w stałym kontakcie najpierw ze Stalinem, a później z Chruszczowem. W szczególności to Sierow przeprowadził zbrodniczą pacyfikację Polski. Karierę jego zakończyła afera superszpiega Olega Pieńkowskiego.

Bogactwo prowadzonych na bieżąco dzienników Sierowa jest niebywałe, z pewnością będzie wykorzystywane w wielu pracach. Autor tych słów uważa, że jako źródło historyczne wartością swą pamiętniki Sierowa przewyższają rewelacyjne niegdyś Pawła Sudopłatowa Wspomnienia niewygodnego świadka. Sierow zdawał sobie sprawę, że uczestniczy w zbrodniach, wiarołomstwie, ale traktował to jako wykonywanie rozkazów – służenie Związkowi Radzieckiemu i partii komunistycznej w możliwie najskuteczniejszy sposób. Z uwagi na ogrom spraw, w tym miejscu autor przybliża jedynie sprawy polskie widziane oczami genialnego zbrodniarza.

Legal and historical subjects at Polish faculties of law

Piotr Kantor-Kozdrowicki — 2019-12-09

Prawa Hammurabiego wczoraj i dziś. Nauka, postęp i czas w humanistyce na przykładzie „Praw Hammurabiego” opracowanych przez Jozefa Klímę i przełożonych przez Cezarego Kunderewicza

Tytus Mikołajczak — 2019-12-09

Rewizjonistyczna historia rewolucji rosyjskiej i stalinowskiego terroru. Na kanwie książki Sheili Fitzpatrick "Rewolucja rosyjska"

Adam Lityński — 2019-12-09

Katalogi testamentów mieszkańców miast z terenów Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego do 1795 roku, Warszawa 2017: t. 1, Testamenty w księgach miejskich wileńskich z XVI i XVII wieku. Katalog, opr. Kamil Frejlich, ss. 100; t. 2, Testamenty mieszkańców miast Wołynia od końca XVI – do początku XVIII wieku. Katalog, opr. Natalia Biłous, ss.134; t. 3, Katalog testamentów mieszkańców Brześcia i Grodna od XVI do początku XVIII wieku, opr. Natallia Sliž, ss. 78; t. 4, Testamenty mieszkańców lwowskich z drugiej połowy XVI i z XVII wieku. Katalog, opr. Oksana Winnyczenko, ss. 382; t. 5, Testamenty z ksiąg sądowych małych miast polskich do 1525 roku, opr. Agnieszka Bartoszewicz, Krzysztof Mrozowski, Maciej Radomski, Katarzyna Warda pod red. A. Bartoszewicz, ss. 185; t. 6, Katalog testamentów z krakowskich ksiąg miejskich do 1550 roku, opr. Jakub Wysmułek, ss.384; t. 7, Katalog testamentów poznańskich z drugiej polowy XVI i z XVII wieku, opr. Andrzej Karpiński, ss. 435

Łukasz Gołaszewski — 2019-12-09

Między historią a prawoznawstwem. Refleksje teoretyczne o historii prawa

Damian Szczepaniak — 2019-12-09

Z Profesorem Władysławem Rozwadowskim rozmawia Wojciech Dajczak

Władysław Rozwadowski — 2019-12-09

Odpowiedź Tomasza Kruszewskiego na recenzję Tomasza Jurka

Tomasz Kruszewski — 2019-12-09

Kronika

Maciej Mikuła — 2019-12-09