Polonistyka. Innowacje

Wielogłosowa szkoła obywatelskiego myślenia

Anita Gis — 2020-05-25

Wielogłosowa szkoła obywatelskiego myślenia.

Zaproszenie na V Kongres Dydaktyki Polonistycznej

Grażyna Tomaszewska — 2020-05-25

Zaproszenie na V Kongres Dydaktyki Polonistycznej.

"Polonistyka. Innowacje" nr 12 - zaproszenie do publikacji

Krzysztof Koc — 2020-05-25

"Polonistyka. Innowacje" nr 12 - zaproszenie do publikacji

O potrzebie kształtowania autonomii poznawczej i egzystencjalnej na lekcjach nie tylko języka polskiego

Barbara Myrdzik — 2020-05-25

Tekst zatytułowany O potrzebie kształtowania autonomii poznawczej i egzystencjalnej na lekcjach nie tylko języka polskiego podejmuje zagadnienie roli autonomii w edukacji. Prezentuje znaczenie pojęcia autonomia w edukacji europejskiej i w edukacji polskiej. Przedstawia warunki, jakie powinno spełnić państwo demokratyczne, by można realizować w szkole autonomię poznawczą, która wiąże się z poczuciem niezależnego działania podmiotu oraz pozostawienia miejsca dla wolnej decyzji, zapewnienia możliwości ciągłego, harmonijnego i wszechstronnego rozwoju. Rozwój ten odbywa się w warunkach normowania życia przez różne wspólnoty, jak rodzina, szkoła, Kościół, stowarzyszenia itd. Ma zatem dwie sfery: instytucjonalną i indywidualną. Instytucjonalny sens autonomii dostrzegamy w działaniu szkoły jako instytucji i w relacjach interpersonalnych, dotyczy też zakresu niezależności i swobody działania jednostki i wspólnoty, przyznanego im przez rządzących. Ważną częścią tekstu jest prezentacja możliwości działań nauczyciela i ucznia w systemie demokratycznym, pozwalającym na swobodę w wyborze programu wychowawczego i poznawczego na „miarę ucznia”. Tekst omawia również przeszkody, jakie pojawiają się w drodze do uzyskania autonomii, zarówno uwarunkowane administracyjnie, jak i indywidualnymi zachowaniami uczniów i nauczycieli.

Na cmentarzysku polonistycznych podręczników – kilka myśli

Zenon Uryga — 2020-05-26

Szkolne podręczniki literatury, naznaczone przez reformy edukacyjne ryzykiem nietrwałości, stanowią godne uwagi dokumenty nauczycielskiej twórczości. W badawczym do nich podejściu nie wystarczy historyczno-kulturowa perspektywa oceny ich roli w przemianach horyzontów i metod kształcenia polonistycznego. Trzeba również uwzględnić wymiar prakseologiczny: poświęcić uwagę twórczej roli wyobraźni dydaktycznej autorów w budowaniu podręcznika jako projektu określonych działań edukacyjnych. Pod tym względem można obecnie obserwować istotne zmiany w pojmowaniu relacji podręcznika wobec aktów „żywego nauczania”. Podręczniki autorstwa profesjonalnych badaczy literatury pozostają w zgodzie z tradycją uzupełniających działania lekcyjne zarysów wiedzy historycznoliterackiej o przedmiocie, ograniczających zobowiązania dydaktyczne do przestrzegania zasad jasności i przystępności przekazu oraz (niekiedy) zorientowanego na ucznia stylu narracji. Natomiast nowatorskie konstrukcje podręcznikowe, które powstają z inicjatywy zespołów nauczycielskich w bliskości szkolnego warsztatu, skupiają uwagę na projektowaniu narzędzia wspomagającego pracę nauczyciela i uczniów, sięgając do doświadczeń polonistów i apelując na różne sposoby do ich wyobraźni dydaktycznej. Wartość tak tworzonych konstrukcji podręcznikowych w wielu przypadkach równoważy się z osiągnięciami prac naukowych. Należy do nich sięgać w kształceniu polonistów.

Że nienawiść jest… Ojczyzna i obczyzna w kręgu wzajemnych podejrzeń: Stefan Chwin, Srebrzysko, Hieronim Bosch, Niesienie krzyża

Grażyna Tomaszewska — 2020-05-26

W referacie wykorzystuje się fragment powieści Stefana Chwina Srebrzysko oraz obraz Hieronima Boscha Niesienie krzyża, by poprzez to intertekstualne sąsiedztwo ukazać negatywne i równocześnie potężne źródła wspólnotowości (w tym ojczyźnianej) i związane z tym problemy. Przytoczone teksty mają charakter prowokacyjny, by w przestrzeni lekcyjnej uruchomić pytania, czy rzeczywiście nienawiść jest podstawową siłą spajającą społeczności. A jeśli tak, to w jakim stopniu i jak przełamywać to, co wydaje się „naturalne”, bo powszechne, często niezauważalne, ukrywane za wzniosłymi hasłami, ideami. Według autorki artykułu bez tej etycznej refleksji i uruchomienia podejrzeń wobec naszych dobrych intencji, każda próba budowania wspólnoty opartej na innych zasadach (tj. na zasadach otwartości, tolerancji) będzie mieć charakter pozorowany.

„Być z przestrzenią” – uczyć o świecie. Edukacyjne aspekty interpretowania literatury najnowszej

Agnieszka Czyżak — 2020-05-27

Artykuł zawiera rozważania poświęcone prozie najnowszej i jej edukacyjnemu znaczeniu. Interpretacje tekstów Filipa Springera, Julii Fiedorczuk, Anny Janko czy Andrzeja Stasiuka mogą zostać uznane za przykłady działań analitycznych, pozwalających pokazywać powiązania między najnowszą literaturą a globalnymi oraz lokalnymi problemami trapiącymi ludzkie społeczności i zbiorowości. Spuścizna zwrotu przestrzennego we współczesnej humanistyce to zarazem wiele przemian, do których doszło nie tylko w ramach kulturowych dyskursów. Ważnym przekształceniom podległo postrzeganie innych obszarów badawczych, takich jak polityka, wzorce pamięci oraz ideologii, a także przemiany reguł wspólnotowego życia. Wzrost zainteresowania przestrzennym wymiarem doświadczeń jednostkowych i zbiorowych doprowadził do przeformułowania podstawowych zagadnień, takich jak język, podmiot, kultura, praktyka literacka i artystyczna, a także przedmiot badań oraz pozycja badacza w sferze nowych kompetencji.

O czym myślę, kiedy myślę o zwierzętach w edukacji polonistycznej? Siedem odpowiedzi

Anita Jarzyna — 2020-05-27

Artykuł stanowi próbę wyodrębnienia rozmaitych obszarów edukacji polonistycznej, w ramach których warto uruchamiać optykę nieantropocentryczną (ze szczególnym uwzględnieniem studiów nad zwierzętami). Autorka, powołując się między innymi na postulaty Cary’ego Wolfe’a, dowodzi, że tej perspektywy nie należy wprowadzać punktowo na pojedynczych lekcjach i wyłącznie za pośrednictwem utworów, które tematyzują te kwestie. Treści emancypacyjne powinno się raczej wdrażać wielokontekstowo, nie stroniąc od krytycznych lektur kanonicznych tekstów kultury, wskazując na często marginalizowaną pozycję podmiotów pozaludzkich oraz różnorodne językowe zabiegi upodrzędniające zwierzęta.

Akademickie konfrontacje z „polskim”. Refleksje o językowej dydaktyce na niepolonistyce

Anna Wileczek — 2020-05-27

Celem niniejszego tekstu jest próba rekonstrukcji statusu, rangi i roli przedmiotów realizujących treści z zakresu językoznawstwa polonistycznego (wiedza o języku, kultura języka polskiego, pragmatyka językowa itp.) w kształceniu uniwersyteckim, ale poza filologią polską. Ogląd badawczy obejmował dwa obszary: dokumenty (wybrane karty przedmiotów) oraz reprezentacje społeczne wskazanych przedmiotów w obrębie dwóch głównych uczestników procesu uczenia się: studentów i wykładowców. Wnioski pokazują, że zajęcia rozwijające kompetencję komunikacyjną i pragmatyczną są oczekiwane w programach studiów, ale powinny być sfunkcjonalizowane, ściśle ukierunkowane pod kątem zawodowym i metodycznie interesujące.

Niewiedza obywatelska uczniów – nowy problem polonisty?

Bernadeta Niesporek-Szamburska — 2020-05-27

Autorka przedstawia w opracowaniu problem szkolnej edukacji obywatelskiej. Opierając się na faktach z literatury przedmiotu oraz na wynikach badania przeprowadzonego wśród 13- i 16-letnich uczniów, wskazuje na ich niewielką wiedzę obywatelską. Kolejno odnosi się do analiz podstaw programowych. Pozorne bogactwo treści zderza z wynikami obszernych analiz zespołu badaczy z Katedry Pedagogiki Szkolnej z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, które odkrywają w treściach podstaw programowych ubóstwo kategorii związanych z kompetencjami obywatelskimi. Na koniec badaczka odwołuje się do polonistycznych praktyk edukacyjnych, których autorzy (nauczyciele poloniści) są w stanie nadać kształceniu obywatelskiemu właściwy kształt.

Moja Polska? – dyskursy tożsamościowe w edukacji polonistycznej

Agnieszka Rypel — 2020-05-27

Celem artykułu jest zdefiniowanie istoty narodowej tożsamości w dyskursie edukacyjnym. Edukacja instytucjonalna odgrywa kluczową rolę w przekazywaniu tej tożsamości. Szkoły jako instytucje państwowe mają wpływ na całe młode pokolenia obowiązkowo uczęszczające do szkół podstawowych. W ten sposób każdemu uczniowi przekazuje się ten sam sposób rozumienia różnych zjawisk społecznych, wspólne wzorce kulturowe, a nawet wzory interpretacji miejsca jednostki w grupie – przede wszystkim we wspólnocie narodowej. Artykuł poświęcony jest analizie wzorów tożsamości narodowej w różnego rodzaju tekstach zamieszczanych w podręcznikach, wskazuje toposy, mity i symbole kształtujące tę tożsamość. Analiza podręczników przebiega na poziomie synchronicznym i diachronicznym i pokazuje, że obecnie edukacja szkolna nie ma wielkiego wpływu na tożsamość narodową młodego pokolenia, i że każdy uczeń kształtuje swoją tożsamość narodową poprzez własną afiliację różnych wzorców tej tożsamości.

Czy lekcje języka polskiego uczą myślenia?

Anna Tabisz — 2020-05-27

W artykule przedstawiam wyniki jakościowej i ilościowej analizy 555 pytań zawartych w scenariuszach lekcji języka polskiego, których autorami są studenci III roku filologii polskiej. Posiłkuję się przy tym klasyfikacją Elizabeth Perrott, która, uwzględniając „taksonomię celów edukacyjnych” Benjamina Blooma, zaproponowała podział pytań ze względu na typ procesu myślowego uruchomianego podczas odpowiedzi, wyróżniając pytania niższego rzędu (przypominanie, zrozumienie, zastosowanie) oraz pytania wyższego rzędu (analiza, synteza i ewaluacja). Tekst składa się z dwóch zasadniczych części. W pierwszej prezentuję kategorię pytania z perspektywy pragmatycznej, gramatycznej i dydaktycznej, w drugiej przedstawiam i komentuję wyniki analizy jakościowej i ilościowej pytań, która jednoznacznie wskazuje na nadużywanie przez studentów pytań niższego rzędu (ponad 75% w badanym materiale), służących jedynie egzekwowaniu wiedzy.

Między słowem a milczeniem: o przywracaniu sensu w dialogu z młodzieżą we współczesnej szkole

Elżbieta Błachowicz — 2020-05-26

Utożsamiana z przestrzenią autentycznego rozwoju i wychowania oraz rzetelnego, opartego na prawdzie kształcenia szkoła może znacząco przyczynić się do zmian w zakresie ładu moralnego i zwiększenia szans na zbudowanie wspólnoty dojrzałych obywateli, osób otwartych na dialog, a także doświadczenie inności i bogactwa drugiego człowieka. Wychowanie ludzi myślących, rozumiejących fundamentalne znaczenie etycznej komunikacji w relacjach międzyludzkich, jest najlepszym sposobem na modelowanie właściwych postaw młodego pokolenia. Niezbędnym impulsem do rozwoju, wysiłku świadomego kształtowania tożsamości mogą stać się lekcje języka polskiego jako czas ważnych spotkań w dialogu, inspirujących uczniów do pogłębiania w wolności prawdy o sobie i innych. W procesie budowania zintegrowanej osobowości potrzebne jest ukierunkowanie, odnalezienie unikatowego sensu życia, stanowiącego najsilniejszą motywację do działania. Edukacja polonistyczna, zakorzeniona aksjologicznie w tradycji judeochrześcijańskiej, powinna być zorientowana na wielowymiarowy charakter człowieka i twórcze podejście do osobowości.

Izolacje i dewiacje… O Sienkiewiczu, narodzie i (turbo)patriotyzmie

Janusz Waligóra — 2020-05-27

Treścią artykułu jest krytyczna lektura Sienkiewiczowskiego Latarnika w kontekście szkolnych uwarunkowań jego odbioru. Interpretacja noweli wpisuje się w szerszy namysł nad modelem polskiego patriotyzmu, który czerpie swe inspiracje i siły z kultury XIX wieku i który – niejako w opozycji do współczesnej sytuacji geopolitycznej, gospodarczej i społecznej – bywa promowany w przestrzeni publicznej, także przez reformowaną szkołę. Żywotność romantycznego paradygmatu wraz z tendencjami do swoistego polonocentryzmu skłaniają autora do refleksji nad formułą obecności Polski w nowoczesnym, wielokulturowym, dynamicznie zmieniającym się świecie. Główny akcent pada na konflikt dwóch porządków, w jakie wpisuje się los bohatera – uniwersalnego, czyli egzystencjalnego oraz partykularnego, czyli polskiego, co samo w sobie daje efekt przeciwstawienia Polaka światu. Autor zwraca również uwagę na mistyczno-eucharystyczne zabarwienie finalnych scen Latarnika, uwznioślające nagły atak nostalgii przeżywanej przez Skawińskiego. W ten sposób polskość zyskuje status sacrum, a narrator-ideolog zwycięża nad narratorem-psychologiem i myślicielem. Czytany w planie aksjologiczno-antropologicznym jawi się z kolei bohater jako „wytwór kultury polskiej”, która wyżej ceni sobie heroiczne zrywy i romantyczne wzloty niż codzienną pracę i mało widowiskową sumienność.

Kali czy Nabu? Jaka literatura i jaki nauczyciel będą uczyć rozumienia drugiego człowieka?

Anna Janus-Sitarz — 2020-05-27

Współczesna literatura dla dzieci i młodzieży zdecydowanie wypełnia swoją humanistyczną misję uczenia szacunku wobec Innego i zrozumienia meandrów związanych z powszechną dziś migracją i dylematami wielokulturowości. Jednak w Podstawie programowej nie ma miejsca na tę literaturę, co więcej, umocniła się klasyka, wobec której wciąż trwają spory, czy nie utrwala groźnych stereotypów narodowych. Kluczowe pytanie dla polskich badaczy brzmi: czy prace Henryka Sienkiewicza powinny być nadal czytane w szkołach, zwłaszcza w okresie narastania retoryki nacjonalistycznej? Głównym wyzwaniem dla nauczycieli literatury jest: jak rozmawiać w klasie na temat arcydzieł niepoprawnych politycznie? Próbując odpowiedzieć na te pytania, przedstawiam efekty badań własnych, dotyczących wpływu wybranej lektury literatury dziecięcej na zmianę w podejściu studentów do klasyki literackiej. Różnice w scenariuszach z powieści Sienkiewicza, pisanych przez przyszłych nauczycieli przed lekturą opowieści Jarosława Mikołajewskiego o małym imigrancie oraz tworzonych po takiej lekturze, przynoszą pewne rozwiązania dydaktyczne.

Polska i polskość w tekstach kultury popularnej (na przykładzie wybranych piosenek)

Małgorzata Latoch-Zielińska — 2020-05-27

Jednym z kluczowych elementów budowania szacunku dla takich wartości jak patriotyzm, wolność, tolerancja jest poznawanie, czytanie, interpretacja w szkole tekstów, które te wartości reprezentują, bez wykluczania utworów przynależnych do kultury popularnej, która jest tak bliska młodzieży. W artykule przedstawiono wyniki analizy wybranych tekstów z kręgu kultury popularnej (piosenek) w aspekcie funkcjonowania w nich problematyki Polski i polskości. Sformułowane wnioski mogą być pomocne w projektowaniu edukacji nakierowanej na budowanie wielowymiarowej tożsamości młodych ludzi.

Formacyjne obligacje języka polskiego

Zofia Budrewicz — 2020-05-27

Recenzja książki Jerzego Kaniewskiego Zadania przedmiotu a formacja kulturowa ucznia nastoletniego.

Kształcenie polonistyczne, kształcenie humanistyczne

Ewa Jaskółowa — 2020-05-27

Recenzja książki Krzysztofa Koca Lekcje myślenia (obywatelskiego) Edukacja polonistyczna wobec współczesnego świata

Zmiany znaczeń wyrazów – projekt zajęć z wiedzy o historycznym rozwoju polszczyzny

Aleksandra Deskur — 2020-05-27

Zmiany znaczeń wyrazów – projekt zajęć z wiedzy o historycznym rozwoju polszczyzny.

"Polonistyka. Innowacje" nr 13 - zaproszenie do publikacji

Katarzyna Kuczyńska-Koschany — 2020-07-08