Polonistyka. Innowacje

Apel Komitetu Nauk o Literaturze PAN w związku z możliwymi skutkami rosyjskiej agresji wobec Ukrainy

Anna Łebkowska — 2022-03-07

O Mistrzyni i pamięci aktywnej

Maria Kwiatkowska-Ratajczak — 2021-12-10

Chrząstowska i stereotypy, czyli o reformie kształcenia literackiego, programach i podręcznikach

Seweryna Wysłouch — 2021-12-11

Artykuł przedstawia trudną drogę naukową Bożeny Chrząstowskiej (1929-2020) i jej bojową naturę w zwalczaniu szkolnych stereotypów. Chrząstowska walczyła o rangę dzieła literackiego i rolę literaturoznawczej interpretacji w szkole. Dzieło widziała w kontekście całego procesu dydaktycznego, którego celem jest przygotowanie ucznia do uczestnictwa w kulturze. Wymaga to według Niej reformy kształcenia literackiego (rezygnacji z historii literatury na rzecz interpretacji), zmiany koncepcji programów nauczania i nowej formuły podręczników szkolnych.

Narracje podręcznikowe Profesor Bożeny Chrząstowskiej

Maciej Wróblewski — 2021-12-10

Przedmiotem artykułu jest analiza podręczników do nauki historii literatury autorstwa Bożeny Chrząstowskiej. Zarówno Starożytność – oświecenie(1987), jak i Literatura współczesna (1992) są przykładem łączenia tradycji strukturalistycznych z nowymi, uwzględniającymi oczekiwania i możliwości intelektualne młodego odbiorcy. Punktem wyjścia podjętych rozważań są ustalenia Chrząstowskiej na temat warunków czytania tekstu w przestrzeni edukacyjnej, które zostały przedstawione w artykule Polonistyka szkolna w procesie komunikacji literackiej z 1977 roku. Od końca lat 80. propozycje metodyczne Chrząstowskiej zmierzają w nowym kierunku, choć zarazem Profesor nie traci z pola widzenia konieczności racjonalizacji aktu lektury w szkole. Mimo że Chrząstowska wprost nie opowiadała się za modelem antropocentrycznym edukacji polonistycznej, to jej postulat odchodzenia od szkolnego encyklopedyzmu na rzecz kształcenia umiejętności czytelniczych, a w dalszej perspektywie także dokonywania przez młodego człowieka wyborów aksjologicznych, można uznać za ważny krok orientujący nauczanie w kierunku potrzeb człowiek estetycznych.

Poeta ridens. O wierszach Józefa Barana

Anna Legeżyńska — 2021-12-10

Artykuł jest dedykowany pamięci prof. Bożeny Chrząstowskiej jako badaczce doceniającej i popularyzującej poezję współczesną w szkole. Jednym z cenionych przez Nią twórców był Józef Baran (ur. 1947). Jego najnowszy tom pt. W wieku odlotowym potwierdza popularność liryki „środka”, wyprowadzonej z tradycji do Gałczyńskiego; przystępnej dla czytelnika i zarazem niebanalnej. Zbiór W wieku odlotowym ma charakter lirycznej autobiografii, przynosi też refleksję na temat sensu ludzkiej egzystencji. W tomie tym konwencja elegijna miesza się z autoironią i humorem. Poeta pisze o przemijaniu jako doświadczeniu bardzo osobistym i zarazem uniwersalnym, wpisanym w harmonię bytu.

Wiersze o rozmowach, które się nie odbyły

Barbara Myrdzik — 2021-12-10

Tekst zatytułowany Wiersze o rozmowach, które się nie odbyły jest interpretacją dwóch utworów poetyckich autorstwa Marcina Świetlickiego i Ewy Lipskiej: Rozmawianie (na koniec wieku) i Kiedy zaczynaliśmy mówić. Oba utwory w różny dla siebie sposób podejmują temat komunikacji międzyludzkiej, w której język, słowo mówione łączy ludzi. Zarówno Ewa Lipska, jak i Marcin Świetlicki dostrzegają zanik nie tyle umiejętności rozmowy, ile społecznej i indywidualnej zgody na porozumienie, dialog. Ludzie, niegdyś bliscy, stają się obcy, bo mają różne poglądy, są uwikłani we niełatwą współczesność. W kontaktach indywidualnych zamykają się w swoim kręgu, nie starają się być otwartymi na spotkanie z innym.

Czcij (…), abyś długo żył na ziemi. O czwartym przykazaniu z myślą o podręcznikach i lekcjach języka polskiego

Kordian Bakuła — 2021-12-11

Artykuł ma na celu pokazanie napięcia między starotestamentowym nakazem motywowanym religijnie czcij ojca swego i matkę swoją…, a współczesnym nam, ziemskim, ludzkim szanuj ojca i matkę, szanuj rodziców. Sposobem na osiągnięcie tego celu będą czynności dydaktyczne poszerzające pole wiedzy: przeczytanie pełnych wersji przykazania czwartego; poznanie strasznych kar grożących za uchybianie czci rodzicom; przywołanie scen składania ofiar z dzieci; czytanie polskich interpretacji czwartego przykazania przez M. Reja i E. Glicznera. Wniosek: dla nas na nasze czasy najbardziej odpowiednim jest wymaganie naturalnego szacunku dzieci dla rodziców – bez pośrednictwa dawnych religijnych mniemań.

Po-etyka stosowana? Novum aksjologiczne w ostatnim wydaniu podręcznika B. Chrząstowskiej i S. Wysłouch

Mirosław Grzegórzek — 2021-12-11

Przedmiotem tekstu jest próba pokazania wieloletniego, żywego udziału profesor B. Chrząstowskiej w dyskusji na temat języka humanistyki szkolnej, a tym samym roli poznańskiej Mistrzyni w kreowaniu rzeczywistości humanistycznej godzin polskiego. Służy temu pokazanie ewolucji kształtu Poetyki stosowanej autorstwa S. Wysłouch i B. Chrząstowskiej w kontekście relacji tekst literacki – poetyka – etyka – świat wartości – uczeń. Przyjęto perspektywę chronologiczną w oglądzie kolejnych wersji podręcznika. W oparciu o przedmowy i analizując deklarowane tam autorskie korekty, znajdujące odzwierciedlenie w zawartości merytorycznej i układzie kompozycyjnym, wyrażonym spisem treści, wyróżniono dominanty myślowo-kompozycyjne, organizujące zawartość poszczególnych wersji książki, która po dziś dzień stanowi podstawową pozycję w bibliotekach nauczycieli języka polskiego, będąc zarazem śladem przemian zachodzących w myśleniu o sposobach czytania literatury w szkole i ich ścisłej zależności od dominujących metodologii literaturoznawczych.

Kształcenie umiejętności pisania w edukacji polonistycznej w XXI wieku– od sprawności do kreatywności

Jolanta Nocoń — 2021-12-11

W artykule postawiona została teza, iż ze względu na wzrost rangi umiejętności pisania we współczesnym świecie konieczna wydaje się potrzeba dydaktycznej refleksji nad uczeniem pisania w L1, tym bardziej że koncepcje kształcenia tej kompetencji powstały jeszcze w XX wieku, w zgoła odmiennej rzeczywistości kulturowo-komunikacyjnej, i trwają w edukacji polonistycznej do dziś. Rozważania prowadzą w stronę rozpoznania problemów, z którymi należałoby się zmierzyć i zagadnień, które należałoby rozważyć, by nadać pisaniu adekwatną rangę edukacyjną w stosunku do rangi kulturowo-komunikacyjneji w rezultacie wziąć większą odpowiedzialności za osiągane efektykształcenia. Dydaktyka i praktyka uczenia pisania w L1 wymagają modyfikacji, a inspiracji metodycznych można szukać w najnowszym dorobku językoznawstwa, co pokazano na przykładzie wykorzystania koncepcji Marii Wojtako wariantach wzorca gatunkowego do przeciwdziałania schematyzmowi tekstów redagowanych przez uczniów.

Między antropologią a tekstologią – o konstruowaniu interpretacji pisemnej w szkole

Jerzy Kaniewski — 2021-12-11

Tematem wypowiedzi jest szkolna interpretacja tekstu, zwłaszcza analiza i interpretacja utworów poetyckich w szkole średniej. Wychodzę od refleksji na temat statusu interpretacji w literaturoznawstwie i dydaktyce szkolnej, by na tym tle pokazać skomplikowane dzieje kształcenia umiejętności odbiorczych uczniów i sposobów ich sprawdzania od lat 70. ubiegłego wieku po dzień dzisiejszy. Szczególnie interesują mnie kwestie dotyczące budowania wypowiedzi interpretacyjnej, zwłaszcza umiejętność zharmonizowania czytania z pisaniem, tekstowego ujmowania własnych refleksji przez ucznia. Najwięcej uwagi poświęcam interpretacji porównawczej dwóch wierszy, przypominam tu dokonania Bożeny Chrząstowskiej i oceniam jej propozycje z perspektywy współczesnej dydaktyki.

Ściana Płaczu: Władysław Broniewski i Jerzy Ficowski. Interpretacja porównawcza: egzemplifikacja

Katarzyna Kuczyńska-Koschany — 2021-12-11

W artykule przypomniano reguły, jakimi rządzi się interpretacja porównawcza. Autorka odnosi się do dotychczasowych ustaleń metodologicznych i metodycznych, przede wszystkim Bożeny Chrząstowskiej, oraz stosuje przyjęte zasady w praktyce (rozszerzając pole o temat i topos). Szkic jest próbą interpretacji porównawczej dwu wierszy polskich poetów - Władysława Broniewskiego (1897-1962) i Jerzego Ficowskiego (1924-2006) – na temat jerozolimskiej Ściany Płaczu.

Razem czy osobno? Znaczenie płci w szkolnej nauce języka obcego

Marcin Legeżyński — 2021-12-11

Opracowanie podejmuje temat najważniejszych różnic widocznych w procesie uczenia się języka obcego pomiędzy uczniami płci męskiej i żeńskiej. Autor tekstu analizuje przyczyny tych różnic na poziomie fizjologii i psychologii uczniów oraz wymienia najważniejsze elementy, które powinny być obecne w lekcji edukacji zróżnicowanej.

Spotkania literackie na lekcji - satysfakcje i porażki zawodowe nauczycieli

Zofia Zasacka — 2021-12-11

Nauczyciel odgrywa kluczową rolę jako pośrednik w komunikacji literackiej szkoły między dziełem literackim a uczniami. Sukces polskiej dydaktyki, jak udowodniła Bożena Chrząstowska, zależy od jakości tej mediacji. Analizy zawarte w artykule kierują uwagę na postawy lektorów języka polskiego związane z ich pracą dydaktyczną, a zwłaszcza na relację między uczniem a nauczycielem zbudowaną na wspólnym czytaniu utworu literackiego. Wykorzystany materiał empiryczny analizuje trudności, jakie nauczyciele napotykają w pracy z uczniami, oraz satysfakcję, jaką czerpią z wykonywanego zawodu. W artykule wykorzystano analizę wyników ankiety przeprowadzonej wśród 104 nauczycieli języka polskiego klas trzecich gimnazjów z całej Polski jako fragment ostatniej edycji ogólnopolskiego badania czytelnictwa młodzieży.

Możliwości i ograniczenia stosowania wybranych strategii motywowania studentów w warsztacie pracy polonisty uniwersyteckiego

Karolina Górniak-Prasnal — 2021-12-11

Tekst porusza problem motywacji u studentów polonistyki i kierunków pokrewnych. Autorka koncentruje się na możliwościach i ograniczeniach wybranych strategii motywowania, zwracając uwagę na specyfikę kierunku studiów i uwarunkowania pracy ze studentem polonistyki. W oparciu o własną praktykę dydaktyczną przedstawia propozycje działań, które mogą wpłynąć na podniesienie motywacji studentów, zrealizowanie budującego cyklu uczenia się, ale także poprawę samooceny i wzmacnianie pozytywnych przekonań o własnym potencjale. Odwołuje się do strategii motywowania opartych na modelach humanistycznym i konstruktywistycznym, przedstawiając korzyści, jakie dla dydaktyki polonistycznej może przynieść podejście oparte na wzmacnianiu wewnętrznej motywacji studenta i respektowaniu jego indywidualnych wyborów – a więc uczynienie go podmiotem procesu uczenia się. Zagadnienie to zasługuje na szczególny namysł w kontekście powrotu do nauczania stacjonarnego po kryzysie pandemicznym.

Niezgoda i dialog

Agnieszka Rypel — 2021-12-11

JAWNE KOMPLETY. Lektury oddelegowane, lektury orzekające inaczej. Wykłady

- - — 2021-12-11

„Jeśli umiecie – mówcie: kim jesteście?”. O Wiedźmach w wybranych polskich inscenizacjach Makbeta

Tomasz Kowalski — 2021-12-11

Rozważania prowadzone w artykule skupiają się na postaciach Wiedźm w Makbecie Williama Szekspira oraz trzech jego inscenizacjach z pierwszej dekady XXI wieku (wyreżyserowanych przez Andrzeja Wajdę, Grzegorza Jarzynę i Maję Kleczewską). Wychodząc od niejasnego statusu postaci w samej tragedii, autor analizuje wybrane sceny ukazujące różne sposoby interpretowania ich spotkań z tytułowym bohaterem ze współczesnej perspektywy oraz sygnalizuje korzyści, jakie dydaktyka szkolna może czerpać z odwoływania się do współczesnych inscenizacji Makbeta.

O wstydzie na lekcjach języka polskiego

Magdalena Grzybek — 2021-12-11