Słowa kluczowe
Young Poland
naturalism
regionalism
novel
description
Jak cytować
Abstrakt
One of the characteristics that make Stanisław Przybyszewski’s novels stand out from other contemporary works is the deliberately limited description of the outside world up to the point of blurring the identity of the location where the plot of a given work takes place. In the case of Dzieci Szatana (Satan’s Children), (German Satans Kinder, 1897; Polish edition 1899), one may even talk about ‘a total destruction of the represented world’ (Gabriela Matuszek). At the same time, the author’s numerous comments apparently allow for translating this ‘destruction’ happening in the course of the creative process into a ‘reconstruction’ that corresponds to it in the process of reading. It is through reviewing in more detail and combining various pieces of information included in Dzieci Szatana that directly or indirectly refer to the place of action, as well as confronting them with the biographical, historical and geographic contexts that one may identify with surprising precision the exact place represented in the text and, as a result, to uncover an entirely new aspect of novel axiology.
Bibliografia
[Anonim] (1898), Literatura i sztuka. „Homo sapiens” [rec. Über Bord, Unterwegs, Im Malstrom], „Przegląd Polityczny, Społeczny i Literacki” [Lwów], nr 64 (19 marca), s. 3.
[Anonim] (1901), Z typów zwyrodniałych. S. Przybyszewski: Homo sapiens. Po drodze, „Pogląd na Świat” [Kraków], nr 3 (marzec), s. 52-57.
[Anonim] (1902), Felieton literacki. Stanisław Przybyszewski: „Homo sapiens” [rec. Na rozstaju, Po drodze, W malstromie], „Przegląd Polityczny, Społeczny i Literacki” [Lwów], nr 217 (20 września), s. 2; nr 218 (21 września), s. 2.
Bożejewicz Piotr (2017), O szewcu, który ośmieszył Prusy, [dostęp: 2 sierpnia 2021], https://tinyurl.com/bpy3x68v.
Brzozowski Stanisław (2006), O Stanisławie Przybyszewskim, „Przegląd Filozoficzno-Literacki”, nr 3/4, s. 11-61.
Callier Edmund (1893), Wągrowiec [hasło], w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 13, red. Bronisław Chlebowski, nakładem Kasy im. J. Mianowskiego, Warszawa, s. 161-174.
Callier Edmund (1894), Kronika żałobna utraconej w granicach W. X. Poznańskiego ziemi polskiej. Powiat wągrowiecki, odb. „Dziennika Poznańskiego”, Poznań.
Chmielowski Piotr (1899), Felieton literacki („Szatani” Przybyszewskiego) [rec. Dzieci szatana], „Dziennik Polski” [Lwów], nr 240 (30 sierpnia), s. 2.
Chmielowski Piotr (1901), Powieść S. Przybyszewskiego [rec. Homo sapiens. Na rozstaju], „Kurier Codzienny”, nr 130 (12 maja), s. 1.
Chmielowski Piotr (1902a), Beletrystyka nasza w roku zeszłym [rec. Homo sapiens. W malstromie], „Pogląd na Świat” [Kraków], nr 1 (styczeń), s. 13-14.
Chmielowski Piotr (1902b), „Homo sapiens” S. Przybyszewskiego [rec. Po drodze, W malstromie], „Kurier Codzienny”, nr 57 (26 lutego), s. 1-2.
Daszyńska Zofia (1898), Ostatnia powieść Przybyszewskiego [rec. Über Bord], „Głos”, nr 31 (30 lipca), s. 725-728.
Davies Norman (1991), Boże igrzysko. Historia Polski, t. 2, przeł. Elżbieta Tabakowska, Znak, Kraków.
Dziedzicki Ludwik (1885), Mościska (4) [hasło], w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 6, red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, nakł. W. Walewskiego, Warszawa, s. 693-700.
Eile Stanisław (1973), Powieść „nagiej duszy”, „Teksty”, nr 1, s. 67-82.
Galle Henryk (1901), Z najnowszych powieści polskich [rec. Homo sapiens. Na rozstaju, Po drodze], „Ateneum”, t. 2, z. 3 (czerwiec), s. 977-982.
Galle Henryk (1909), [rec. Dzieci szatana], „Książka”, nr 3 (15 marca), s. 109.
Handke Ryszard (1982), Utwór fabularny w perspektywie odbiorcy, Ossolineum, Wrocław.
Helsztyński Stanisław (1934), Przybyszewski w Wągrówcu i Berlinie. Dwa listy, „Wici Wielkopolskie”, nr 5, s. 37-38.
Helsztyński Stanisław (1935a), Najwcześniejsza nieznana autobiografia S. Przybyszewskiego, „Wici Wielkopolskie”, nr 5, s. 34-36.
Helsztyński Stanisław (1935b), Pobyt S. Przybyszewskiego na Pałukach w r. 1892, „Wici Wielkopolskie”, nr 2, s. 12.
Helsztyński Stanisław (1936), Postawa Przybyszewskiego wobec Wielkopolski, „Skamander”, nr 76, s. 476-484.
Helsztyński Stanisław (1937), Stanisław Przybyszewski 1868-1927. Zarys biograficzny, w: Stanisław Przybyszewski, Listy, t. 1: 1879-1906, [zebrał, życiorysem, wstępem i przypisami opatrzył Stanisław Helsztyński], Towarzystwo Przyjaciół Nauki i Sztuki, Spółka Wydawnicza „Parnas Polski”, Gdańsk–Warszawa, s. VII-XXVI.
Helsztyński Stanisław (1958), Przybyszewski, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
J. Nałęcz [właśc. Maria Komornicka?] (1901), Wrażenia literackie. „Homo sapiens” [rec. Na rozstaju], „Głos”, nr 7 (16 lutego), s. 96-97.
Kaczmarek Jan (2015), Aleje Karola Marcinkowskiego, [dostęp: 3 sierpnia 2021], http://poznanskiefyrtle.pl/page/10/.
Kolbuszewski Stanisław (1933), Stanisław Przybyszewski – piewca Kujaw, „Przegląd Bydgoski”, nr 2, s. 32-43; nr 3, s. 41-63.
Kralkowska-Gątkowska Krystyna (1986), Antymimesis i wizja. Typy konstrukcji przestrzeni w powieściach Stanisława Przybyszewskiego, w: Przełom antypozytywistyczny w polskiej świadomości kulturowej końca XIX wieku, red. Tadeusz Bujnicki, Janusz Maciejewski, Ossolineum, Wrocław, s. 131-161.
Kurta Henryk (1976), 20 prezydentów Francji, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa.
Leser Zygmunt (1900), Neurastenicy w literaturze. Stanisław Przybyszewski, Księgarnia Polska, Lwów.
L-k [właśc. Stanisław Lack] (1898), „Homo sapiens” S. Przybyszewskiego [rec. Über Bord, Unterwegs, Im Malstrom], „Życie”, nr 21 (21 maja), s. 242-243; nr 22 (28 maja), s. 259-260.
Małkiewicz Barbara (2004), „Paon” – pierwsza kawiarnia artystyczna Młodej Polski, „Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie”, t. 2, Seria Nowa, s. 107-121.
Marassé Mieczysław (1880), Bochnia [hasło], w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1, red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, nakł. F. Sulimierskiego i W. Walewskiego, Warszawa, s. 268-269.
Matuszek Gabriela (1985), Jak czytano powieści „Wielkiego Demoralizatora”, „Pamiętnik Literacki”, z. 2, s. 35-48.
Matuszek Gabriela (1990), Czy „Jedyny dla Jedynego”? O stosunku Przybyszewskiego do odbiorcy i publiczności literackiej, „Rocznik Komisji Historycznoliterackiej”, t. 27, s. 127-140.
Matuszek Gabriela (1993), Nędza świata bez Boga. O „Dzieciach szatana” Stanisława Przybyszewskiego, w: Stanisław Przybyszewski, Dzieci szatana, oprac. Gabriela Matuszek, Oficyna Literacka, Kraków, s. 169-195.
Matuszek Gabriela (1995), Między pustką transcendencji a szaleństwem zmysłów. O wczesnej eseistyce Stanisława Przybyszewskiego, w: Stanisław Przybyszewski, Synagoga Szatana i inne eseje, wyboru dokonała, wstępem opatrzyła i przetłumaczyła z języka niemieckiego Gabriela Matuszek, Oficyna Literacka, Kraków, s. 5-40.
Matuszek Gabriela (1996), „Der geniale Pole”? Niemcy o Stanisławie Przybyszewskim (1892-1992), wyd. 2 poszerz., Universitas, Kraków. Matuszek Gabriela (2008), Stanisław Przybyszewski – pisarz nowoczesny. Eseje i proza – próba monografii, Universitas, Kraków.
m.m. [właśc. Michał Mutermilch] (1901), [rec. Homo sapiens. Na rozstaju], „Książka”, nr 2 (15 lutego), s. 66-67.
Moeglich Marcin (2018), Tradycje wągrowieckiego pożarnictwa. Pamiątka 150-lecia Ochotniczej Straży Pożarnej w Wągrowcu, Muzeum Regionalne w Wągrowcu, Wągrowiec.
Moeglich Marcin (2020), 20 kwietnia 1818 r. urodził się Teodor Lambert Alberti – wieloletni burmistrz Wągrowca, [dostęp: 3 sierpnia 2021], https://tinyurl.com/yckft4su.
Münnich Adam (1933), Toruń w twórczości Stanisława Przybyszewskiego, „Ziemia”, nr 10, s. 174-178.
Mutermilch Michał (1901), [rec. Homo sapiens. Po drodze], „Książka”, nr 4 (15 kwietnia), s. 147.
Ney Remigiusz (1934), Przeżycia z „kraju lat dziecinnych” w twórczej wyobraźni S. Przybyszewskiego, „Głos” [Poznań], nr 4a, s. 5.
NR. (1897), Z literatury niemieckiej [rec. Satans Kinder], „Głos”, nr 32 (7 sierpnia), s. 774-778.
Oksza Marcin [właśc. Maria Krzymuska] (1899), Modernizm w Niemczech i Stanisław Przybyszewski, „Biblioteka Warszawska”, t. 3, z. 2 (sierpień), s. 256-285.
Paliński Piotr (2011), Powiat wągrowiecki pod względem geograficzno-statystyczno-topograficzno-historycznym, Media-Expo Wawrzyniec Wierzejewski, Poznań [wyd. 1: 1932].
Piotrowski Bernard (1994), Pod zaborami, w: Dzieje Wągrowca, red. Edmund Makowski, Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej, Poznań, s. 91-132.
Pobóg-Malinowski Władysław (1931), Stanisław Przybyszewski w „Gazecie Robotniczej”. Kto był autorem „Listu ks. Ściegiennego”?, „Wiadomości Literackie”, nr 20, s. 2.
Przybyszewski Stanisław (1899), Dzieci szatana, Księgarnia Polska, Lwów.
Przybyszewski Stanisław (1901a), Homo sapiens. Na rozstaju, Księgarnia Polska, Lwów.
Przybyszewski Stanisław (1901b), Homo sapiens. Po drodze, Księgarnia Polska, Lwów.
Przybyszewski Stanisław (1901c), Homo sapiens. W malstromie, Księgarnia Polska, Lwów.
Przybyszewski Stanisław (1902a), Na drogach duszy, L. Zwoliński i Spółka, Kraków.
Przybyszewski Stanisław (1902b), Z gleby kujawskiej, Księgarnia M. Borkowskiego, Warszawa.
Przybyszewski Stanisław (1917), Krzyk, Instytut Literacki „Lektor”, Lwów.
Przybyszewski Stanisław (1922), De profundis, Instytut Literacki „Lektor”, Lwów.
Przybyszewski Stanisław (1923), Synowie ziemi, [t. 1], Instytut Literacki „Lektor”, Lwów.
Przybyszewski Stanisław (1926), Moi współcześni. Wśród obcych, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa.
Przybyszewski Stanisław (1930), Moi współcześni. Wśród swoich, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa.
Przybyszewski Stanisław (1937), Listy, t. 1, oprac. Stanisław Helsztyński, Towarzystwo Przyjaciół Nauki i Sztuki, Spółka Wydawnicza „Parnas Polski”, Gdańsk–Warszawa.
Przybyszewski Stanisław (1966), Wybór pism, wstęp i oprac. Roman Taborski, Ossolineum, Wrocław.
Przybyszewski Stanisław (1993a), Dzieci szatana, oprac. i posłowie Gabriela Matuszek, Oficyna Literacka, Kraków.
Przybyszewski Stanisław (1993b), Werke, Aufzeichnungen und ausgewählte Briefe, t. 3: Homo Sapiens; Satans Kinder, red. Nina Arnhold, Hans-Ulrich Lindken, Igel Verlag Literatur, Paderborn.
Przybyszewski Stanisław (1995), Synagoga Szatana i inne eseje, wyboru dokonała, wstępem opatrzyła i przetłumaczyła z języka niemieckiego Gabriela Matuszek, Oficyna Literacka, Kraków.
Przybyszewski Stanisław (2000), O „nową” sztukę, w: Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski, oprac. Maria Podraza-Kwiatkowska, wyd. 3 przejrz. i uzup., Ossolineum, Wrocław, s. 369-378.
Rubczyński Witold (1897), Z literatury powieściowej [rec. Satans Kinder], „Przegląd Polski”, t. 2, z. 6 (grudzień), s. 511-518.
Sawicki Stanisław (1934), Przybyszewski w Kongsvinger, „Wiadomości Literackie”, nr 7, s. 2.
Skręt Rościsław (1986), Władysław Rabski [hasło], Internetowy Polski Słownik Biograficzny, [dostęp: 3 sierpnia 2021], https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/wladyslaw-rabski.
S.Z.D. (1895), Niemiecka powieść Stanisława Przybyszewskiego [rec. Unterwegs], „Przegląd Poznański”, nr 26 (30 czerwca), s. 308-309.
Szukiewicz Maciej (1897), Stanisław Przybyszewski, „Przegląd Tygodniowy”, nr 16 (17 kwietnia), s. 189-191.
Taborski Roman (1966), Wstęp, w: Stanisław Przybyszewski, Wybór pism, Ossolineum, Wrocław, s. III-LXXVIII.
Thiel Ottomar (1905), Heimatkunde des Kreises Wongrowitz, Friedrich Ebbecke Verlag, Lissa [Leszno].
Voigt Wilhelm (1909), Wie ich Hauptmann von Köpenick wurde. Mein Lebensbild, Julius Püttmann, Leipzig–Berlin.
Weiss Tomasz (1970), Cyganeria Młodej Polski, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
W.J. [właśc. Władysław Jabłonowski] (1907), Nauka, Literatura i Sztuka. Stanisław Przybyszewski, „Dzieci szatana”, „Gazeta Codzienna” [Warszawa], nr 67 (8 października), s. 3.
Włast [właśc. Maria Komornicka] (1902), „Homo sapiens. Na rozstaju”, przez S. Przybyszewskiego, „Chimera”, z. 14 (sierpień), s. 348-349.
Wyka Kazimierz (1937), „Naga dusza” i naturalizm, „Przegląd Współczesny”, nr 10, s. 114-131.
Wyka Kazimierz (1977), Młoda Polska, t. 1: Modernizm polski, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Wyka Marta (1982), Przybyszewski – powieściopisarz, w: Stanisław Przybyszewski. W 50-lecie zgonu pisarza, red. Hanna Filipkowska, Ossolineum, Wrocław, s. 77-92.
Wyrwa Andrzej Marek (2010), Klasztory cysterskie w Łeknie i Wągrowcu, Pejzaż, Bydgoszcz.
Z.D. [właśc. Zdzisław Dębicki] (1898), Stanisław Przybyszewski: „Homo sapiens” [rec. Über Bord, Unterwegs, Im Malstrom], „Słowo Polskie”, nr 50 poranny (26 lutego), s. 4; nr 62 poranny (12 marca), s. 4.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2016 roku w „Poznańskich Studiach Polonistycznych. Serii Literackiej” pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa – obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych – utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2016 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).