Słowa kluczowe
diachronic linguistics
areal linguistics
etymology of the Romanian da
half-open doors theory
foothold theory
Jak cytować
Abstrakt
The present article analyses the Romanian affirmative particles from a diachronic and areal perspective in order to determine their origin. The analysis of a corpus of original literary texts and translations of religious texts as well as dictionaries and grammars from different epochs has resulted in distinguishing in Romanian the following affirmative particles: aşa (since the 16th, and especially the 17th century), ei (in the 16th century), ie (since the second half of the 18th century) and da (since the 19th century). As the last three can be put in the East European areal context, a natural explanation of their origin would be the assumption that they were borrowed respectively from Church Slavonic, German and Slavic. However, also because of the special status of affirmative particles as a part of basic vocabulary of most languages, we propose to apply to them the foothold theory inspired by Abraham’s half-open doors theory (2011). Accordingly, we believe that borrowing the particle ei from Church Slavonic could have used as a foothold the Old Romanian conjunction e (< lat. et) and the ie borrowed from German was superposed on the Romanian verbal form e ‘is’. On the other hand, the Slavic loanword da coincided with the inner semantic evolution of the Romanian forms dară ~ dar ~ da from an adversative conjunction to an affirmative particle.
Bibliografia
LUCRĂRI DE REFERINȚĂ
Abraham, W. (2011). Spoken syntax in Cimbrian of the linguistic islands in Northern-Italy and what they (do not) betray about language universals and change under areal contact with Italo-Romance. In M.T. Putnam (ed.). Studies on German-Language Islands. Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, pp. 233-278.
Alighieri, D. (1304-1307). De vulgari eloquentia, http://www.thelatinlibrary.com/dante/vulgar.shtml.
Dalewska-Greń, H. (1997). Języki słowiańskie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
ELR, 2001 = Sala, M. (coord.) (2001). Enciclopedia limbii române. București: Univers Enciclopedic.
Frâncu, C. (2009). Gramatica limbii române vechi (1521-1780). Iași: Casa Editorială Demiurg.
GALR, 2008 = Guțu Romalo, V. (coord.) (2008). Gramatica limbii române (ed. a 2-a) (vol. I-II). București: Editura Academiei Române.
GBLR, 2010 = Pană Dindelegan, G. (coord.) (2010). Gramatica de bază a limbii române. București: Univers Enciclopedic Gold. Haspelmath, M. & Tadmor, U. (eds.) (2009). Loanwords in the World’s Languages: A Comparative Handbook. Berlin / New York: Mouton de Gruyter.
Holmberg, A. (2015). The Syntax of Yes and No. Oxford: Oxford University Press.
Mańczak, W. (1971). Evoluția fonetică neregulată datorată frecvenței. In Studii și Cercetări Lingvistice. 22 (6), pp. 479-586.
Massey, K.A. (2008). A Latin etymology for Romanian da = yes. In Ianua. Revista Philologica Romanica. 8, pp. 93-100.
Mihăilă, G. (1960). Împrumuturi vechi sud-slave în limba romînă: studiu lexico-semantic. București: Editura Academiei RPR.
Niculescu, A. (1961). Afirmarea prin da în limba romînă. In Studii și Cercetări Lingvistice. 12 (4), pp. 479-486.
Pană Dindelegan, G. (ed.) (2013). The Grammar of Romanian. Oxford: Oxford University Press.
Pană Dindelegan, G. (ed.) (2016). The Syntax of Old Romanian. Oxford: Oxford University Press.
Pușcariu, S. (1940). Limba română (vol. 1: Privire generală). București: Fundația pentru Literatură și Artă „Regele Carol II”.
Rosetti, A. (1986). Istoria limbii române. București: Editura Științifică și Enciclopedică.
Swadesh, M. (1952). Lexicostatistic Dating of Prehistoric Ethnic Contacts. In Proceedings of the American Philosophical Society. 96, pp. 452-463.
Swadesh, M. (1971). The origin and diversification of language (J. Sherzer, ed.). Chicago / New York: Aldine Atherton.
Tadmor, U., Haspelmath, M. & Taylor, B. (2010). Borrowability and the notion of basic vocabulary. In Diachronica. 27 (2), pp. 226-246. DOI: 10.1075/dia.27.2.04tad.
CORPUSURI
CETRV = Corpus electronic al textelor românești vechi (1521-1640), http://textvechi.ro/web/guest.
ROMTEXT = Corpus electronic de texte, adnotat și datat, al limbii române, https://romtext.ro/.
TEXTE LITERARE ORIGINALE
Alecsandri, V. (1850). Chirița în Iași, https://ro.wikisource.org/wiki/Chiri%C8%9Ba_%C3%AEn_Ia%C8%99i.
Alecsandri, V. (1855). Chirița în provincie, https://ro.wikisource.org/wiki/Chiri%C8%9Ba_%C3%AEn_provincie.
Budai-Deleanu, I. (1800-1812). Țiganiada, https://ro.wikisource.org/wiki/%C8%9Aiganiada.
Cantemir, D. (1705). Istoria ieroglifică, https://ro.wikisource.org/wiki/Istoria_ieroglific%C4%83.
Caragiale, I.-L. (1883). O scrisoare pierdută, https://ro.wikisource.org/wiki/O_scrisoare_pierdut%C4%83.
Creangă, I. (1880-1881). Amintiri din copilărie, https://ro.wikisource.org/wiki/Amintiri_din_copil%C4%83rie.
Eminescu, M. (1872). Sărmanul Dionis, https://ro.wikisource.org/wiki/S%C4%83rmanul_Dionis.
Eminescu, M. (1876). Cezara, https://ro.wikisource.org/wiki/Cezara.
Filimon, N. (1863). Ciocoii vechi și noi, https://ro.wikisource.org/wiki/Ciocoii_vechi_%C8%99i_noi.
Heliade-Rădulescu, I. (1833). Serafimul și heruvimul, https://ro.wikisource.org/wiki/Serafimul_%C8%99i_heruvimul.
Heliade-Rădulescu, I. (1837). Sărbătoare câmpenească pentru 30 august 1837. In A. Niculescu (1961).
Afirmarea prin da în limba romînă. Studii și Cercetări Lingvistice. 12 (4), p. 480.
Heliade-Rădulescu, I. (1840). Foile și cărbunele (trad. după P. Viennet), https://ro.wikisource.org/wiki/Foile_%C8%99i_c%C4%83rbunele.
Kogălniceanu, M. (1841). Iluzii pierdute. Un întâi amor, https://ro.wikisource.org/wiki/Iluzii_pierdute._Un_%C3%AEnt%C3%A2i_amor.
Kogălniceanu, M. (1850). Tainele inimii, https://ro.wikisource.org/wiki/Tainele_inimii.
Negruzzi, C. (1840). Alexandru Lăpușneanul, https://ro.wikisource.org/wiki/Alexandru_L%C4%83pu%C8%99neanul.
Pann, A. (1841). Fabule și istorioare. In A. Niculescu (1961). Afirmarea prin da în limba romînă. Studii și Cercetări Lingvistice. 12 (4), p. 480.
Pann, A. (1847). Povestea vorbei, https://ro.wikisource.org/wiki/Povestea_vorbei.
Slavici, I. (1880). Moara cu noroc, https://ro.wikisource.org/wiki/Moara_cu_noroc.
Văcărescu, I. (1815-1817). La ochi. In A. Niculescu (1961). Afirmarea prin da în limba romînă. Studii și Cercetări Lingvistice. 12 (4), p. 480.
TRADUCERILE TEXTELOR RELIGIOASE
AC, 1563-66 = Coresi (ed.) (1563-1566). Lucrul Apostolesc. I. Bianu (ed.) (1930). Lucrul Apostolesc tipărit de diaconul Coresi la 1563. București: Cultura Națională.
B, 1914 = Biblia adică Dumnezeiasca Scriptură a Legii Vechi și a Celei Nouă. (1914). București: Tipografia Cărților Bisericești.
B, 1921 = Sfânta Scriptură a Vechiului și Noului Testament. (1921). București: Societatea Biblică pentru Britania și Străinătate.
B, 1939 = Biblia adică Dumnezeiasca Scriptură a Vechiului și a Noului Testament (V. Radu & G. Galaction, trad.) (1939). București: Fundația pentru Literatură și Artă „Regele Carol II”.
B, 1999 = Biblia sau Sfânta Scriptură. (1999). București: Editura Institutului Biblic și de Misiune al Bisericii Ortodoxe Române.
BA, 2012 = B.V. Anania (ed.) (2012). Biblia sau Sfânta Scriptură, http://biblia.pentruviata.ro/.
BBl, 1795 = Biblia de la Blaj (S. Micu, trad.) (1795). Biblia de la Blaj 1795. (2000). Roma.
BBuc, 1688 = Biblia de la București (R. & Ș. Greceanu, trad.). (1688). E. Munteanu (ed.) (2015). Biblia 1688 (Biblia de la București) (vol. 23-24). Iași: Editura Universității „Alexandru Ioan Cuza”.
BC, 1924 = Biblia sau Sfînta Scriptură a Vechiului și Noului Testament (D. Cornilescu, trad.) (1924). Societatea Evanghelică Română, http://biblia.pentruviata.ro/.
BVBl, 1760-61 = Biblia Vulgata (P.P. Aron, trad.) (1760-1761). C. Mureşanu & I. Chindriş (ed.) (2005). Biblia Vulgata, Blaj 1760-1761 (vol. 5). București: Editura Academiei.
CB, 1559-60 = Codicele Bratul. (1559-1560). A. Gafton (2001-2005). Codicele Bratul, http://media.lit.uaic.ro/gafton/index.html.
Licencja
- Autor oświadcza, że przysługują mu osobiste i majątkowe prawa autorskie do Utworu oraz że nie są one ograniczone w zakresie objętym niniejszą Umową, oraz że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza majątkowych lub osobistych praw autorskich innych osób.
- Autor udziela Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji na korzystanie z Utworu bez ograniczeń terytorialnych i przez czas nieokreślony na następujących polach eksploatacji:
2.1. wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2.2. wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu;
2.3. publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
2.4. włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
2.5. wprowadzanie Utworu w postacie elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu, Intranetu, Extranetu lub innej sieci;
2.6. rozpowszechnianie Utworu w postaci elektronicznej w Internecie, Intranecie, Extranetu lub innej sieci, w pracy zbiorowej jak również samodzielnie;
2.7. udostępnianie Utworu w wersji elektronicznej w taki sposób, by każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, w szczególności za pośrednictwem Internetu, Intranetu, Extranetu lin innej sieci;
2.8. udostępnianie Utworu zgodnie z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons. - Autor zezwala Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na:
3.1. nieodpłatne korzystanie i rozporządzanie prawami do opracowań Utworu i tymi opracowaniami.
3.2. wysyłanie metadanych Utworu oraz Utworu do komercyjnych i niekomercyjnych baz danych indeksujących czasopisma. - Autor upoważnia i zobowiązuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu do udzielania osobom trzecim dalszych licencji (sublicencji) do Utworu oraz do innych materiałów, w tym utworów zależnych lub opracowań zawierających lub powstałych w oparciu o Utwór, przy czym postanowienia takich sublicencji będą tożsame z wzorcem licencji Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) lub innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji tej licencji, opublikowanej przez organizację Creative Commons Tym samym uprawnia wszystkich zainteresowanych do korzystania z utworu wyłącznie w celach niekomercyjnych pod następującymi warunkami:
4.1. uznanie autorstwa czyli obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem informacji, o autorstwie tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, doi) oraz samej licencji;
4.2. na tych samych warunkach, wolno rozpowszechniać utwory zależne jedynie na licencji identycznej to tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny. - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu jest zobowiązany do:
5.1. udostępniania Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym bez ograniczeń technicznych;
5.2. poprawnego informowania osób, którym Utwór będzie udostępniany o udzielonych im sublicencjach w sposób umożliwiający odbiorcom zapoznanie się z nimi.
Pozostałe postanowienia
- Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).