Keywords
geodiversity
geoheritage
cultural heritage
Poland
How to Cite
Abstract
Poznań, a city in central-western Poland, is located in the lowland region but has no less attractive geomorphological and human history. It was here that Poland was born at the end of the tenth century. The city’s location is connected with the meridian course of the Warta River valley. In contrast, in the northern part of the city, there is a vast area of the frontal moraines of the Poznań Phase of the Weichselian Glaciation. Against the backdrop of the geomorphological development of the city, the article presents the existing geosites, classified as urban geosites. The present geosites include three lapidaries with Scandinavian postglacial erratics, one of them also with stoneware, a fragment of a frontal push moraine and impact craters. Besides, three locations of proposed geosites with rich geomorphological and/or human history were identified. These are as follows: the peat bog located in the northern part of the city, defence ramparts as exhumed anthropogenic forms, and the Warta River valley. The existing and proposed geosites in Poznań were evaluated in three ways. In general, it should be assumed that the proposed new geosites are higher ranked than the current ones.References
Alexandrowicz Z. (ed.), 1989. Ochrona przyrody i krajobrazu Karpat polskich. Studia Naturae ser. B 33: 1–241.
Alexandrowicz Z., 2004. Important geosites of Poland in relation to the ecological network Natura 2000. Polish Geological Institute Special Papers 13: 41–48.
Antowska-Gorączniak O., 2013. Badania na stanowisku przy ul. Posadzego 5 w 2009/2010 r. – charakterystyka nawarstwień. In: Kóčka-Krenz H. (ed.), Poznań we wczesnym średniowieczu, 8. Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań: 19–60.
Bâca I., Schuster E., 2011. Listing, evaluation and touristic utilisation of geosites containing archaeological artefacts. Case study: Ciceu ridge (Bistrita-Nasaud County Romania). Revista Geografica Academica 5(1): 5–20.
Bartczak E., 1993. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Kórnik z objaśnieniami. PIG, Warszawa.
Bartkowski T., 1957. Rozwój polodowcowej sieci hydrograficznej w Wielkopolsce Środkowej. Zeszyty Naukowe UAM w Poznaniu, Geografia 8(1): 3–79.
Bartkowski T., Krygowski B., 1959. Próba kartograficznego ujęcia geomorfologii najbliższej okolicy Poznania. Zeszyty Naukowe UAM, Geografia 2(21): 87–94.
Biedrowski Z., 1968. Sandry okolic Poznania. Studium geomorfologiczno-sedymentologiczne. UAM, Poznań, MS PhD Thesis.
Brilha J., 2016. Inventory and quantitative assessment of geosites and geodiversity sites: a review. Geoheritage 8: 119–134. DOI: 10.1007/s12371-014-0139-3.
Bruschi V.M., Cendrero A., 2005. Geosite evaluation; can we measure intangible values? Il Quaternario 18(1): 293–306.
Bruschi V.M., Cendrero A., 2009. Direct and parametric methods for the assessment of geosites and geomorphosites. In: Reynard E., Coratza P., Regolini-Bissig G. (eds.), Geomorphosites. Dr. Friedrich Pfeil Verlag, Munich: 73–88.
Bruschi V.M., Cendrero A., Albertos J.A.C., 2011. A statistical approach to the validation and optimization of geoheritage assessment procedures. Geoheritage 3: 131–149. DOI: 10.1007/s12371-011-0038-9.
Chachaj J., 1996. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Mosina z objaśnieniami. PIG, Warszawa.
Chmal R., 1992. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Stęszew z objaśnieniami. PIG, Warszawa.
Chmal R., 1996. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski, arkusz 471 – Poznań (N-33-130-D). PIG, Warszawa.
Chmal R., 1997. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, arkusz 471 – Poznań (N-33-130-D). PIG, Warszawa.
Chybiorz R., Kowlaska M., 2017. Od inwentaryzacji geostanowisk, przez bazę danych, do produktu geoturystycznego. In: Jawecki B., Tarka R. (eds.), GEO-PRODUKT od geoedukacji do innowacji. Geopark Przedgórze Sudeckie, Piława Górna: 6–15.
Cincio Z., 1996. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Swarzędz z objaśnieniami. PIG, Warszawa.
Ciuk E., 1978. Geologiczne podstawy dla nowego zagłębia węgla brunatnego w strefie rowu tektonicznego Poznań–Czempiń–Gostyń. Przegląd Geologiczny 26: 588–594.
Clivaz M., Reynard E., 2017. How to Integrate Invisible Geomorphosites in an Inventory: a Case Study in the Rhone River Valley (Switzerland). Geoheritage: 1–15. DOI: 10.1007/s12371-017-0222-7.
Coratza P., Giusti C., 2005. Methodological proposal for the assessment of the scientific quality of geomorphosites. Il Quaternario 18(1): 307–313.
Czubla P., Gałązka D., Górska M., 2006. Eratyki przewodnie w glinach morenowych Polski. Przegląd Geologiczny 54(4): 245–255.
Dyjor S., 1970. Seria poznańska w Polsce Zachodniej. Kwartalnik Geologiczny 14(4): 818–833.
Fassoulas Ch., Mouriki D., Dimitriou-Nikolakis P., Iliopoulos G., 2012. Quantitative Assessment of Geotopes as an Effective Tool for Geoheritage Management. Geoheritage 4: 177–193. DOI: 10.1007/s12371-011-0046-9.
Gogołek W., 1993. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Buk z objaśnieniami. PIG, Warszawa.
Górska-Zabielska M., 2008. Fennoskandzkie obszary alimentacyjne osadów akumulacji glacjalnej i glacjofluwialnej lobu Odry. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Górska-Zabielska M., 2010. Głazy narzutowe Wielkopolski. Prace i Studia z Geografii i Geologii, 18. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Górska-Zabielska M., 2011. Ogródki petrograficzne w Poznaniu i najbliższej okolicy. In: Ratajczak-Szczerba M. (ed.), Człowiek i środowisko. Studium interdyscyplinarne. Studia i Prace z Geografii i Geologii, 19. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań: 99–107.
Górska-Zabielska M., 2013. Geowalory Ogrodu Botanicznego UAM w Poznaniu. Badania Fizjograficzne, Geografia Fizyczna A64: 51–65. DOI: 10.2478/bfpz-2013-0004.
Górska-Zabielska M., 2015. Najcenniejsze głazy narzutowe w Wielkopolsce i ich potencjał geoturystyczny. Przegląd Geologiczny 63(8): 455–463.
Gray M., 2013. Geodiversity: Valuing and Conserving Abiotic Nature. John Wiley & Sons Ltd, Chichester.
Grocholski W., 1991. Budowa geologiczna przedkenozoicznego podłoża Wielkopolski. Przewodnik 62 Zjazdu PTG, Poznań: 7–18.
Hildebrandt-Radke I., 2016. Środowisko geograficzne Poznania. In: Kara M., Makohonienko M., Michałowski A. (eds.), Przemiany osadnictwa i środowiska przyrodniczego Poznania i okolic od schyłku starożytności do lokacji miasta. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań: 23–46.
Hurnik H. (ed.), 1976. Meteorite Morasko and the region of its fall. Adam Mickiewicz University Press, Poznań, Ser. Astronomia 2: 1–64.
Jenks G.F., Caspall F.C., 1971. Error on choroplethic maps: definition, measurement, reduction. Annals of the Association of American Geographers 61(2): 217–244.
Kaniecki A., 2004. Poznań. Dzieje miasta wodą pisane. Cz. I–III. Wydawnictwo PTPN, Poznań.
Kaniecki A., 2013. Wpływ antropopresji na przemiany środowiskowe w dolinie Warty w Poznaniu. Landform Analysis 24: 23–34. DOI: 10.12657/landfana.024.003.
Karczewski A., 1961. Morasko Hill – example of a terminal push moraine of the Poznań stage. Vth Congress INQUA, Guide-Book A: 21–22.
Karczewski A., 1976. Morphology and lithology of closed depression area located on the northern slope of Morasko Hill near Poznań. In: Hurnik H. (ed.), Meteorite Morasko and the region of its fall. Adam Mickiewicz University Press, Poznań, Ser. Astronomia 2: 7–20.
Karwowski Ł., Kryza R., Muszyński A., Kusz J., Helios K., Drożdżewski P., Galuskin E.V., 2016. Czochralskiite, Na4Ca3Mg(PO4)4, a second new mineral from the Morasko IAB-MG iron meteorite (Poland). European Journal of Mineralogy 28(5): 969–977. DOI: 10.1127/ejm/2016/0028-2557.
Karwowski Ł., Kusz J., Muszyński A., Kryza R., Sitarz M., Galuskin E. V., 2015. Moraskoite Na2Mg(PO4)F, a new mineral from the morasko IAB-MG iron meteorite (Poland). Mineralogical Magazine, 79(2): 387–398. DOI: 10.1180/minmag.2015.079.2.16.
Kirchner K., Smolová I., 2010. Základy antropogenní geomorfologie. Univerzita Palackého v Olomouci, 287 p.
Knapik R., Jała Z., Sobczyk A., Migoń P., Aleksandrowski P., Szuszkiewicz A., Krąpiec M., Madej S., Krakowski K., 2009. Opracowanie metodyki waloryzacji i waloryzacja geostanowisk Karkonoskiego Parku Narodowego i jego otuliny. In: Inwentaryzacja i waloryzacja geostanowisk Karkonoskiego Parku Narodowego i jego otuliny oraz wykonanie mapy geologicznej tego obszar obszaru. MS.
Kozarski S., 1986. Skale czasu a rytm zdarzeń geomorfologicznych vistulianu na Niżu Polskim. Czasopismo Geograficzne 52(2): 247–270.
Kozarski S., 1995. Deglacjacja północno-zachodniej Polski: warunki środowiska i transformacji geosystemu (~20ka–10ka BP). Dokumentacja Geograficzna, 1.
Kóčka-Krenz H., 2015a. Poznań – od grodu do miasta. Archeologia Histotrica Polona 23: 121–138. DOI: 10.12775/AHP.2015.005.
Kóčka-Krenz H., 2015b. Proces formowania się państwa Piastów. Folia Praehistorica Posnaniensia XX: 205-218. DOI: 10.14746/fpp.2015.20.12.
Krąpiec M., 2013. Dendrochronologiczne datowanie wału grodu poznańskiego na podstawie drewna wyeksplorowanego podczas badań prowadzonych przy ulicy ks. Posadzego 5 w 2009 r. In: Kóčka-Krenz H. (ed.), Poznań we wczesnym średniowieczu, 8. Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań: 285–292.
Kruszka K., 2008. Statystyczna karta historii Poznania. Urząd Statystyczny w Poznaniu, 257 p.
Krygowski B., 1961. Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej. Cz. I. Geomorfologia. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Wydział Matematyczno-Przyrodniczy, Poznań: 204 p.
Kubalíková L., 2013. Geomorphosite assessment for geotourism purposes. Czech Journal of Tourism 2(2): 80–104. DOI: 10.2478/cjot-2013-0005.
Kubaliková L., Kirchner K., 2016. Geosite and geomorphosite assessment as a tool for geoconservation and geotourism purposes: a case study from Vizovická vrchovina Highland (Eastern Part of the Czech Republic). Geoheritage 8: 5–14. DOI: 10.1007/s12371-015-0143-2.
Kubalíková L., Kirchner K., Bajer A. 2017. Secondary geodiversity and its potential for urban geotourism: a case study from Brno city, Czech Republic. Quaestiones Geographicae 36(3): 63–73. DOI: 10.1515/quageo–2017–0024.
Kunkel A. 1975. Osady iłowe neogenu młodszego Wielkopolski środkowej w świetle bibułowej chromatografii rozdzielczej. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Prace Komisji Geograficzno-Geologicznej 14, Warszawa–Poznań.
Kurzawska A., 2013. Analiza malakologiczna. In: Kóčka-Krenz H. (ed.), Poznań we wczesnym średniowieczu, 8. Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań: 331–336.
Makohonienko M., 2014. Opracowanie inwentaryzacyjne osadów biogenicznych jako wytyczne do projektu budowalno-wykonawczego nawodnienia Rezerwatu Żurawiniec i jego otoczenia (Lasku Piątkowskiego) poprzez wykorzystanie wód opadowych z kanałów burzowych. Zakład Lasów Poznańskich, MS.
Makohonienko M., Kara M., Hildebrandt-Radke I., Jasiewicz J., Antczak-Górka B., Michałowski A., 2016. Rozwój wczesnomiejskich założeń środkowej Wielkopolski – środowisko i gospodrka miasta Poznania rekonstruowana na podstawie archiwów kopalnych. Zarys problematyki. In: Kara M., Makohonienko M., Michałowski A. (eds.), Przemiany osadnictwa i środowiska przyrodniczego Poznania i okolic od schyłku starożytności do lokacji miasta. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań: 13–21.
Makohonienko M., Kara M., Hildebrandt-Radke I., Jasiewicz J., Antczak-Górka B., Michałowski A., 2016. Środowiskowe uwarunkowania lokalizacji osadnictwa pra- i protohistorycznego (głównie wczesnośredniowiecznego) na obszarze obecnego Poznania w świetle źródeł archeologicznych – dyskusja wybranych zagadnień. In: Kara M., Makohonienko M., Michałowski A. (eds.), Przemiany osadnictwa i środowiska przyrodniczego Poznania i okolic od schyłku starożytności do lokacji miasta. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań: 257–294.
Migoń P., Pijet-Migoń E., 2017. Viewpoint geosites — values, conservation and management issues. Proceedings of the Geologists’ Association 128(4): 511–522. DOI: 10.1016/j.pgeola.2017.05.007.
Motta L., Motta M., 2007. Erratic blocks: from protector beings to geosites to be protected. Geological Society, London, Special Publications 273(1): 315–327. DOI: 10.1144/GSL.SP.2007.273.01.24.
Muszyński A., Kryza R., Karwowski Ł., Pilski A.S., Muszyńska J. (eds.), 2012. Morasko. The largest iron meteorite shower in Central Europe. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań: 111 p.
Muszyński A., Stankowski W., Szczuciński W., 2014. Field excursion to the “Morasko Meteorite” Reserve. Mars – Connecting Planetary Scientists in Europe, Poznań, 6 June 2014: 1–11.
Ollier C.D., 2012. Problems of geotourism and geodiversity. Quaestiones Geographicae 31(3): 57–61. DOI: 10.2478/v10117-012-0025-5.
Pawłowski S., 1929. Rozważania nad morfologią doliny Warty pod Poznaniem. Badania Geograficzne nad Polską Północno-Zachodnią 4–5: 91–106.
Pereira P., Pereira D., Caetano Alves M.I., 2007. Geomorphosite assessment in Montesinho Natural Park (Portugal). Geographica Helvetica 62: 159–168.
Pica A., Fredi P., Del Monte M., 2014. The Ernici Mountains Geoheritage (Central Apennines, Italy): Assessment of the Geosites for Geotourism Development. Geojournal of Tourism and Geosites VII/2(14): 176–189.
Pica A., Luberti G.M., Vergari F., Fredi P., Del Monte M., 2017. Contribution for an urban geomorphoheritage assessment method: proposal from three geomorphosites in Rome (Italy). Quaestiones Geographicae 36(3): 21–36. DOI: 10.1515/quageo–2017–0030.
Pica A., Vergari F., Fredi P., Del Monte M., 2016. The Aeterna Urbs Geomorphological Heritage (Rome, Italy). Geoheritage 8(1): 31–42. DOI: 10.1007/s12371-015-0150-3.
PIG [Polish Geological Institue – National Research Institute], 2017. Central Register of Geosites of Poland. Online: http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/geostanowiska (accessed 12 July 2017).
Pokrzywnicki J., 1955. O niektórych mało znanych polskich meteorytach. Studia Geologica Polonica 3: 427–438.
Pożaryski W., 1974. Podział obszaru Polski na jednostki tektoniczne. In: Pożaryski W. (ed.), Budowa geologiczna Polski. T. 4. Tektonika. Cz. 1. Niż Polski: 24–34.
Pralong J.P., 2005. A method for assessing tourist potential and use of geomorphological sites. Géomorphologie: relief, processus, environnement 11(3): 189–196.
Reynard E., 2004. Geosite. In: Goudie A.S. (ed.), Encyclopedia of Geomorphology, vol. 1. Routledge, London, p. 440.
Reynard E., 2009. The assessment of geomorphosites. In: Reynard E., Coratza P., Regolini-Bissig G. (eds.), Geomorphosites. Dr. Friedrich Pfeil Verlaeg, Munich: 63–71.
Reynard E., Coratza P., 2013. Scientific research on geomorphosites. A review of the activities of the IAG working group on geomorphosites over the last twelve years. Supplementi di Geografia Fisica e Dinamica Quaternaria 36(1):159–168. DOI: 10.4461/GFDQ.2013.36.13.
Reynard E., Fontana G., Kozlik L., Scapozza C., 2007. A method for assessing the scientific and additional values of geomorphosites. Geographica Helvetica 62(3): 148–158. DOI: 10.5194/gh-62-148-2007.
Reynard E., Perret A., Bussard J., Grangier L., Martin S., 2016. Integrated approach for the inventory and management of geomorphological heritage at the regional scale. Geoheritage 8: 43–60. DOI: 10.1007/s12371-015-0153-0.
Reynard E., Pica A., Coratza P., 2017. Urban geomorphological heritage. An overview. Quaestiones Geographicae 36(3): 7–20. DOI: 10.1515/quageo–2017–0022.
Rocha J., Brilha J., Henriques M.H., 2014. Assessment of the geological heritage of Cape Mondego Natural Monument (Central Portugal). Proceedings of the Geologists’ Association 125(1): 107–113. DOI: 10.1016/j.pgeola.2013.04.005.
Rybár P., 2010. Assessment of attractiveness (value) of geotouristic objects. Acta Geoturistica 1(2): 13–21.
Serrano E., Gonzáles-Trueba J.J., 2005. Assessment of geomorphosites in natural protected areas: the Picos de Europa National Park (Spain). Géomorphologie: relief, processus, environnement 11(3): 197–208.
Siepak J., Staniewska-Zątek W., Sobczyński T., Barałkiewicz D., 1995. Degradacja roślinności w Rezerwacie Żurawiniec w Poznaniu jako efekt antropopresji. In: Kaniecki A., Rotnicka J. (eds.), Wody powierzchniowe Poznania, Sorus, Poznań: 389–397.
Stankowski W., 2001. The geology and morphology of the natural reserve “Meteoryt Morasko”. Planetary and Space Science 49: 749–753.
Stankowski W., 2008. Morasko meteorite a curiosity of the Poznań region. Time and results of the fall. Adam Mickiewicz University Press, Poznań, Ser. Geologia 19: 91 p.
Stankowski W., 2009. Meteoryt Morasko. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Stankowski W., 2011. Rezerwat Meteoryt Morasko – morfogeneza kosmiczna zagłębień terenu. Landform Analysis 16: 149–154.
Štrba L., Rybár P., Baláž B., Molokáč M., Hvizdák L., Kršák B., Lukáč M., Muchová M., Tometzová D., Ferenčíková J., 2014. Geosite assessments: comparison of methods and results. Current Issues in Tourism 18(5): 496–510. DOI: 10.1080/13683500.2014.882885.
Sydow S., 1996. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Murowana Goślina z objaśnieniami. PIG, Warszawa.
Szabó J., Dávid L., Loczy D. (eds), 2010. Anthropogenic Geomorphology. A Guide to Man-Made Landforms. Springer, Dordrecht, 250 p.
Szafran H., 1957. Żurawiniec rezerwat dydaktyczny w Poznaniu. Przyroda Polski Zachodniej 1: 100–104.
Szczuciński W., Pleskot K., Makohonienko M., Tjallingii R., Apolinarska K., Cerbin S., Goslar T., Nowaczyk N., Rzodkiewicz M., Słowiński M., Woszczyk M., Brauer A., 2016. Environmental effects of small meteorite impact in unconsolidated sediments – case of iron meteorite shower in Morasko, Poland. 79th Annual Meeting of the Meteoritical Society, Berlin: paper 6433: 1.
Tobolski K., 1976. Palynological investigations of the bottom sediments in closed depressions Meteorite Morasko and the region of its fall. In: Hurnik H. (ed.), Meteorite Morasko and the region of its fall. Adam Mickiewicz University Press, Poznań, Ser. Astronomia 2: 21–26.
Tomaszewski E., 1960. Mapa Geomorfologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Poznań i Kostrzyn. Galon R. (ed.), Instytut Geografii PAN.
Troć M., Milecka K., 2008. Wiek osadów aluwialnych doliny Warty oraz doliny Cybiny i Bogdanki w rejonie śródmieścia w Poznaniu. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią ser. A 59: 145–160.
Walendowski H., 2004. Szwedzkie wapienie z Olandii w Wielkopolsce. Nowy Kamieniarz: 46–50.
Warowna J., Migoń P., Kołodyńska Gawrysiak R., Kiebała A., Zgłobicki W., 2013. Geomorphosites of Poland – the role played by the Central Register of Geosites. Landform Analysis 22: 117–124. DOI: 10.12657/landfana.022.010.
Wawrzyniak P., 2005. Badania wykopaliskowe wczesnośredniowiecznych umocnień wałowych przy ul. Ks. Ignacego Posadzego nr 5 na Ostrowie Tumskim w Poznaniu w latach 2001–2004. In: Kóčka-Krenz H. (ed.), Poznań we wczesnym średniowieczu, 5. Poznań: 91–110.
Włodarski W., Papis J., Szczuciński W., 2017. Morphology of the Morasko crater field (western Poland): Influences of pre-impact topography, meteoroid impact processes, and post-impact alterations. Geomorphology 295: 586–597. DOI: 10.1016/j.geomorph.2017.08.025.
Zouros N., 2007. Geomorphosite assessment and management in protected areas of Greece. Case study of the Lesvos Island – coastal geomorphosites. Geographica Helvetica 62(3): 169–180. DOI: 10.5194/gh-62-169-2007.
Zwoliński Zb., 2004. Geodiversity. In: Goudie A.S. (ed.), Encyclopedia of Geomorphology, vol. 1. Routledge, London: 417–418.
Żurek S., 2006. Katalog rezerwatów przyrody na torfowiskach Polski. Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej. Kielce: 202 p.
Żynda S., 1996. Rzeźba terenu, geomorfologia. In: May J., Stelmasiak S., Ludwiczak I., Niezborała M. (eds.), Środowisko naturalne miasta Poznania, część 1. Urząd Miejski w Poznaniu. Wydział Ochrony Środowiska, Poznań: 15–22.