Keywords
rural forms
settlement patterns
urban development
Łódź
city
spatial transformation
incorporation
How to Cite
Abstract
The subject of the research covers the problem of morphological changes in former villages incorporated into the city on the example of Łódź. The first objective of the article is to analyse the urban development of the city, taking into account the territorial changes and incorporation of villages. The second objective includes the analysis of morphological changes in former villages that have taken place after their incorporation into the city since the mid-twentieth century. The study required analysis of source materials in the form of preserved historical maps and today’s plans, legal acts, planning documents and chosen statistical data. The analysis of changes in the spatial structure of villages incorporated into the city was possible mainly thanks to the retrogressive, as well as progressive method. The article also uses the method of morphological analysis of the city plan based on the Conzenian tradition of urban morphology. The study applies the typology of rural settlement patterns, taking into account the issue of morphological changes and relics of morphological features from the period before the incorporation into the city. It is characteristic that the transformation process of rural settlement patterns took place in different ways and with various intensity depending mostly on the scale of urbanisation processes. It was possible to distinguish the orthomorphic transformations, where all spatial modifications were mainly additions and did not destroy the morphogenetic core, so the former layouts have been preserved almost completely, semi-metamorphic transformations, where spatial reorganisation was considerable, but not total, and clear relics of the historical rural settlement pattern have been saved, and metamorphic transformations, in which almost all elements of the former morphological structure have been completely erased and the former layouts have been totally changed.
References
Baker A.R.H., 1968. A note on the retrogressive and retrospective approaches in historical geography. Erdkunde: archiv für wissenschaftliche geographie 22: 243–244.
Baker A.R.H., 1975. Historical geography and geographical change. Macmillan Education, London.
Baker A.R.H., Butlin R.A., 1973. Progressive and retrogressive approaches. In: Baker A.R.H., Butlin R.A. (eds), Studies of field systems in the British Isles. Cambridge University Press, London: 39–41.
Bandurka M., 1995. Zmiany administracyjne i terytorialne ziem województwa łódzkiego w XIX i XX wieku (Administrative and territorial changes of the Łódź voivodeship in the 19th and 20th centuries). Archiwum Państwowe w Łodzi, Łódź.
Bański J., 2005. Przestrzenny wymiar współczesnych procesów na wsi (Spatial dimension of the contemporary processes in the rural areas). Studia Obszarów Wiejskich 9. IGiPZ PAN, Warszawa.
Bański J., 2008. Strefa podmiejska – już nie miasto, jeszcze nie wieś (Suburban area – not a city anymore, not a village yet). In: Jezierska-Thole A., Kozłowski L. (eds), Gospodarka przestrzenna w strefie kontinuum miejsko-wiejskiego w Polsce (Spatial management in the urban-rural continuum zone in Poland). Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Toruń: 29–44.
Bański J., 2012. Problematyka definicji i zasięgu przestrzennego obszarów wiejskich i stref podmiejskich (Definition and spatial extent of rural and suburban areas). Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum 11/3: 5–15.
Bański J., Wesołowska M., 2010. Transformations in housing construction in rural areas of Poland’s Lublin region – Influence on the spatial settlement structure and landscape aesthetics. Landscape and Urban Planning 94: 116–126.
Baranowski B., 1974. Zmiany w sieci osadniczej na obszarze obecnej Łodzi od końca XVI w. do roku 1820 (Changes in the settlement network in the area of today’s Łódź from the end of the 16th century to 1820). Rada Naukowa przy Prezydencie Miasta Łodzi, Materiały i Studia 3, Łódź.
Baruch M., 1903. Pabianice, Rzgów i wsie okoliczne: monografia historyczna dawnych dóbr Kapituły Krakowskiej w sieradzkiem i łęczyckiem (Pabianice, Rzgów and surrounding villages: Historical monograph of the former property of the Kraków Chapter in Sieradz and Łęczyca regions). Skład Główny w Księgarni E. Wende i S-ka, Warszawa.
Bassand M., 1982. Ville, regions et societies (Cities, regions and societies). Presses Polytechnique Romandes, Lausanne.
Berbesz A., Szmytkie R., 2016. Przeobrażenia morfologiczne jednostek o wiejskiej genezie w strukturze przestrzennej miasta średniej wielkości. Przykład Lublińca (Morphological transformations of units of rural origin in the spatial structure of a medium-sized town. An example of Lubliniec). Acta Geographica Silesiana 24: 51–59.
Bloch M., 1966. French rural history: An essay on its basic characteristics. Translation by Janet Sondheimer. Routledge & Kegan Paul, London.
Cherry G., 1976. Rural planning problems. Leonard Hill, London.
Chin N., 2002. Unearthing the roots of urban sprawl: A critical analysis of form, function and methodology. Centre for Advanced Spatial Analysis Working Papers Series 47. University College London, London.
Clawson R., 1962. Urban sprawl and speculation in urban land. Land Economics 38: 99–111.
Cloke P., Goodwin M., 1992. The changing function and position of rural areas in Europe. In: Huigen P., Paul L., Volkers K. (eds), The changing function and position of rural areas in Europe. Netherlands Geographical Studies 153: 19–35.
Connell J., 1974. The metropolitan village. In: Johnson J.H. (ed.), Suburban growth. Wiley, London: 77–10.
Conzen M.R.G., 1960. Alnwick, Northumberland: A study in town-plan analysis. Institute of British Geographers Publication 27, George Philip, London.
Conzen M.R.G., 1962. The plan analysis of an English city centre (Newcastle upon Tyne). In: Norborg K. (ed.), Proccedings of the international Geographical Union Symposium in Urban Geography, Lund 1960. Lund Studies in Geography B, 24: 383–414.
Conzen M.R.G., 1968. The use of town plans in the study of urban history. In: Dyos H.J. (ed.), The study of urban history. Edward Arnold, London: 113–130.
Dziegieć E., 1995. Urbanizacja terenów wiejskich w Polsce (Urbanisation of rural areas in Poland). Turyzm 5(1): 5–56.
Figlus T., 2017. Geneza, rozwój i zanik Wiączynia. Próba rekonstrukcji geograficzno-historycznej osadnictwa w aspekcie przemian zagospodarowania przestrzennego i rozplanowania wsi (Origin, development and disappearance of the village of Wiączyń. An attempt at geographical and historical reconstruction of settlement in the aspect of spatial development changes and village layout), Studia z Geografii Politycznej i Historycznej 6: 183–208.
Figlus T., 2018. The past and present of historical morphology of rural and urban forms in Poland. Studia Geohistorica 6: 149–168.
Gilg A., 1985. An introduction to rural geography. Edward Arnold, Baltimore.
Golachowski S., 1965. Proces semiurbanizacji w województwie opolskim (The process of semiurbanisation in Opolskie Voivodeship). Kwartalnik Opolski 2: 54–58.
Golachowski S., 1966. Urbanizacja wsi w województwie opolskim (Urbanisation of villages in Opolskie Voivodeship). In: Problemy ewolucji układów osadniczych na tle procesów urbanizacyjnych w Polsce (Problems of evolution of settlement systems against the background of urbanisation processes in Poland). Materiały i Studia Międzyuczelnianego Zakładu Podstawowych Problemów Architektury, Urbanistyki i Budownictwa 5. PWN, Warszawa: 45–66.
Goldberg J., 1957. Osadnictwo olęderskie w dawnym województwie łęczyckim i sieradzkim (Olęder settlement in the former Łęczyca and Sieradz voivodeships). Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, Ser I, Nauki Humanistyczno-Społeczne 5: 67–110.
Gramsz A., 2002. Las Łagiewnicki i okoliczne wsie (Łagiewnicki Forest and surrounding villages). Grako, Łagiewniki.
Gulley J.L.M., 1961. The retrospective approach in historical geography. Erdkunde: archiv für wissenschaftliche geographie 15: 306–309.
Jäger H., 1968. Reduktive und progressive Methoden in der deutschen Geographie (Reductive and progressive methods in German geography). Erdkunde. Archiv für wissenschaftliche Geographie 22: 245–246.
Jakóbczyk-Gryszkiewicz J., 1991. Zróżnicowanie urbanizacji wsi w strefie podmiejskiej Łodzi (Diversification of village urbanisation in the suburban area of Łódź), Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica 13: 75–99.
Jakóbczyk-Gryszkiewicz J., 1998. Przeobrażenia stref podmiejskich dużych miast. Studium porównawcze strefy podmiejskiej Warszawy, Łodzi i Krakowa (Transformations of suburban areas of large cities. A comparative study of the suburban area of Warsaw, Łódź and Kraków). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Kacprzak E., Staszewska S., 2008. Rozwój obszarów mieszkaniowych w strefie podmiejskiej miasta Poznania (Development of residential areas in the suburban area of the city of Poznań). In: Jezierska-Thole A., Kozłowski L. (eds), Gospodarka przestrzenna w strefie kontinuum miejsko- -wiejskiego w Polsce (Spatial management in the urban-rural continuum zone in Poland). Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń: 127–144.
Kacprzak E., Staszewska S., 2011. Wpływ suburbanizacji na wiejskie struktury osadnicze (Impact of suburbanisation on rural settlement structures). In: Słodczyk J. (ed.), Procesy suburbanizacji w wybranych miastach Polski (Suburbanisation processes in selected Polish cities). Studia Miejskie 3: 99–112.
Kajdanek K., 2011. Pomiędzy miastem a wsią. Suburbanizacja na przykładzie osiedli podmiejskich Wrocławia (Between the city and the village. Suburbanisation on the example of Wrocław suburban housing estates). Wydawnictwo Nomos, Kraków.
Kirk W., 1980. The rural-urban continuum: Perception and reality. In: Enyedi G., Meszaros J. (eds), Development of settlement systems. Hungarian Academy of Sciences, Budapest: 11–19.
Kossmann O., 1966. Lodz. Eine historisch-geographische Analyse (Łodź – geographical and historical analysis). Holzner-Verlag, Würzburg.
Koter M., 1969. Geneza układu przestrzennego Łodzi przemysłowej (The origin of the spatial layout of industrial Łódź). Prace Geograficzne IG PAN 79, Warszawa.
Koter M., 1976. Relikty osadnictwa średniowiecznego w planie współczesnej Łodzi (Relics of medieval settlement in the plan of modern Łódź). Przegląd Geograficzny 48(4): 667–687.
Koter M., 1979. Struktura morfologiczna wielkiego miasta na przykładzie Łodzi (Morphological structure of a big city on the example of Łódź). Acta Universitatis Lodziensis, Ser. II 21: 25–52.
Koter M., 1980. Rozwój przestrzenny i zabudowa miasta (Spatial development and built-up areas of the city). In: Rosin R. (ed.), Łódź. Dzieje miasta (Łódź. History of the city), vol. 1. PWN, Warszawa – Łódź: 148–191.
Koter M., 1985. Kształtowanie strefy podmiejskiej w świetle badań historyczno-geograficznych (Shaping the suburban area in the light of historical and geographical research). Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica 5: 61–73.
Koter M., 1994a. Od fizjonomii do morfogenezy i morfologii porównawczej. Podstawowe zagadnienia teoretyczne morfologii miast (From the physiognomy to the morphogenesis and the comparative morphology. Essential theoretical issues of the urban morphology). In: Koter M., Tkocz J. (eds), Zagadnienia geografii historycznej osadnictwa w Polsce (Issues of the historical geography of the settlements in Poland). Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Uniwersytet Łódzki, Toruń – Łódź: 26–31.
Koter M., 1994b. Rola wiejskich elementów morfologicznych w procesie kształtowania układu przestrzennego Łodzi (The role of rural morphological elements in the process of shaping the spatial layout of Łódź). In: Koter M., Tkocz J. (eds), Zagadnienia geografii historycznej osadnictwa w Polsce (Issues of the historical geography of the settlements in Poland). Toruń–Łódź: 63–88.
Koter M., 2002a. Łódź in prehistoric times and so-called agricultural period (from prehistory to the early 19th c.). In: The Łódź Atlas, sheet IV. Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
Koter M., 2002b. Łódź and its environs in the first half of the 19th c. In: The Łódź Atlas, sheet IV. Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
Koter M., 2009. The urban tissue of Łódź in 1918–1989. In: Liszewski S. (ed.), Łódź: A monograph of the city. Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź: 173–206.
Koter M., Kulesza M., 2010. The study of urban form in Poland. Urban Morphology 14(2): 111–120.
Koter M., Liszewski S., Marszał T., Pączka S., 1993. Man, environment and planning in the development of Łodz urban region, Kronika Miasta Łodzi 1, Łódź: 9–34.
Krzysztofik R., 2008. Osiedla zurbanizowane bez formalnego statusu miejskiego na obszarze Polski w rozwoju historycznym – próba typologii (Urbanised housing estates without a formal urban status in Poland in historical development – an attempt at typology). In: Gierańczyk W., Kluba M. (eds), Problemy i metody oceny kontinuum miejsko-wiejskiego w Polsce (Problems and methods of an urban-rural continuum assessment in Poland). Studia Obszarów Wiejskich 13: 186–193.
Larkham P.J., Conzen M.P., 2014. Shapers of urban form: Explorations in morphological agency. Routledge, London.
Lienau C., 1973. A matter of terminology: Rural settlements. Geoforum 4(4): 92–94.
Lisowski A., Grochowski M., 2009. Procesy suburbanizacji. Uwarunkowania, formy, konsekwencje (Suburbanisation processes. Conditions, forms, consequences). Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 240 (1): 216–280.
Liszewski S., 1987. Strefa podmiejska jako przedmiot badań geograficznych. Próba syntezy (Suburban area as a subject of geographical research. An attempt at synthesis). Przegląd Geograficzny 59(1–2): 65–79.
Maik W., 1992. Podstawy geografii miast (Basics of urban geography). Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń.
Maik W., 2012. Podstawy teoretyczno-metodologiczne studiów geograficzno-miejskich. Studium z metodologii geografii miast (Theoretical and methodological foundations of geographic and urban studies. A study in the methodology of urban geography). Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
Mantey D., 2011. Żywiołowość lokalizacji osiedli mieszkaniowych na terenach wiejskich obszaru metropolitalnego Warszawy (The spontaneity of the location of housing estates in the rural areas of the Warsaw metropolitan area). Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Matczak A., 1991. Przemiany przestrzenne wsi położonych w strefie podmiejskiej Łodzi na przykładzie rejonu Grotnik (Spatial transformations of villages located in the suburban area of Łódź on the example of Grotniki), Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica 14: 33–46.
Merriam S.H., 2009. Qualitative research. A guide to design and implementation. Jossey-Bass, San Francisco.
Miszewska B., 1996. Struktura morfologiczna peryferyjnych osiedli Wrocławia (Morphological structure of peripheral housing estates in Wrocław). Prace Instytutu Geografii, Seria B: Geografia Społeczna i Ekonomiczna 14, Acta Universitatis Wratislaviensis 1904: 53–61.
Miszewska B., 2002: Wsie jako jądra genetyczne osiedli wrocławskich (Villages as genetic cores of Wrocław housing estates). Rocznik Wrocławski 8: 107–119.
Miszewska B., Szmytkie R., 2015: Morphological processes in the spatial structure of the southern district of Wrocław city. Bulletin of Geography, Socio-economic Series 27: 133– 151.
Miszewska B., Szmytkie R., 2017. Rozwój przestrzenny i przemiany morfologiczne osiedli Wrocławia wyrosłych wokół dawnych wsi kmiecych (Spatial development and morphological transformations of housing estates in Wrocław raised around former villages). Studia z Geografii Politycznej i Historycznej 6: 51–70.
Pacione M., 2001. Urban geography. A global prospective. Routledge, New York.
Popławska I., 1992. Architektura mieszkaniowa Łodzi w XIX wieku (Łódź residential architecture in the 19th century). PWN, Warszawa.
Prochownik A., 1975. Urbanizacja wsi czy deruralizacja? (Urbanisation of the village or deruralisation?). Czasopismo Geograficzne 46(4): 399–405.
Rakowski W., 1975. Procesy urbanizacji wsi na przykładzie województwa warszawskiego (Rural urbanisation processes on the example of the Warsaw Province). Studia KPZK PAN 50, Warszawa.
Reissman L., 1970. The urban process. Cities in industrial societies. The Free Press & Collier Macmillan, New York-London.
Rippon S., 2013. Historic landscape character and sense of place. Landscape Research 8(2): 179–202.
Rynkowska A., 1960. Początki rozwoju kapitalistycznego miasta Łodzi (1820–1864) (The beginnings of capitalist development of the city of Łódź (1820–1864). Ksiązka i Wiedza, Warszawa.
Sauer C.O., 1925. The morphology of landscape. University of California, Berkeley.
Schlüter O., 1899. Bemerkungen zur Siedlungsgeographie (Some remarks for settlement geography), Geographische Zeitschrift 5: 65–84.
Słodczyk J., 2003. Przestrzeń miasta i jej przeobrażenia (Urban space and its transformations). Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
Sobotka S., 2014. Przekształcenia historycznych układów przestrzennych wsi w strefie podmiejskiej Olsztyna, ze szczególnym uwzględnieniem Brąswałdu, Dorotowa i Jonkowa (Transformation of the historical spatial arrangements of the villages in the suburban area of Olsztyn, with particular emphasis on Brąswałd, Dorotowo and Jonkowo). Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum 13(2): 39–57.
Sokołowski D., 1999. Zróżnicowanie zbioru małych miast i większych osiedli wiejskich w Polsce w ujęciu koncepcji kontinuum wiejsko-miejskiego (Diversification of the collection of small towns and larger rural settlements in Poland in terms of the concept of rural-urban continuum), Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Squires G.D., 2002. Urban sprawl: Causes, consequences and policy responses. The Urban Press Institute, Washington DC.
Staszewska S., 2012. Przekształcenia urbanistyczne osiedli wiejskich strefy podmiejskiej dużego miasta (Urban transformation of rural settlements of the suburban area of a large city). Barometr Regionalny, Analizy i Prognozy 4: 53–68.
Stefański K., 2001. Jak zbudowano przemysłową Łódź (How industrial Łódź was built). Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego, Łódź.
Straszewicz L., 1954. Strefa podmiejska Łodzi (Suburban area of Łódź). Przegląd Geograficzny 26(4): 182–197.
Szambelan Z., Stępniewski M., 2009. Rozwój terytorialny Łodzi w świetle dokumentów i źródeł kartograficznych (Territorial development of Łódź in the light of documents and cartographic sources). Rocznik Łódzki 56: 37–50.
Szczepańska M., Wilkaniec A., 2014. Przekształcenia krajobrazu kulturowego wybranych wsi strefy podmiejskiej Poznania (Transformations of the cultural landscape of selected villages of the suburban area of Poznań). Studia Obszarów Wiejskich 35: 29–45.
Szlązak W., 2016, Śladami starej Retkini (In the footsteps of old Retkinia). Księży Młyn, Łódź.
Szmytkie R., 2011. Osiedla wiejskie w granicach administracyjnych dużego miasta [przykład Wrocławia] (Rural settlements within the administrative boundaries of a large city [the case of Wrocław]). In: Słodczyk J. (ed.), Procesy suburbanizacji w wybranych miastach Polski (Suburbanisation processes in selected Polish cities), Studia Miejskie 3: 159–186.
Szmytkie R., 2014. Metody analizy morfologii i fizjonomii jednostek osadniczych (Methods for analysing morphology and physiognomy of settlement units). Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego 35. Uniwersytet Wrocławski, Wrocław.
Szulc H., 1995. Morfogeneza osiedli wiejskich w Polsce (The morphogenesis of rural settlements in Poland). Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
Tkocz J., 1998. Organizacja przestrzenna wsi w Polsce (Spatial organisation of villages in Poland). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Wesołowska M., 2006. Rozwój budownictwa mieszkaniowego a przemiany przestrzenne wsi województwa lubelskiego (The development of housing construction and spatial changes in the villages of the Lubelskie Voivodeship). Studia Obszarów Wiejskich 10. IGiPZ PAN, Warszawa.
Wesołowski J., 2002a. Łódź in the high industrial period. In: The Łódź Atlas, sheet V. Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
Wesołowski J., 2002b. Łódź in the interwar period and during the Nazi occupation. In: The Łódź Atlas, sheet V. Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
Whitehand J.W.R., 1992. The urban landscape: Issues and perspectives. In: Whitehand J.W.R., Larkham P.J. (eds), Urban landscapes. International perspectives. Psychology Press, London – New York: 1–19.
Whitehand J.W.R., 2001. British urban morphology: The Conzenian tradition. Urban Morphology 5(2): 103–109.
Whitby M., Willis K., 1978. Rural resource development. Methuen, London.
Woods M., 2005. Rural geography: Processes, responses and experiences in rural restructuring. Sage, London.
Woźniak K.P., 2013. Niemieckie osadnictwo wiejskie między Prosną a Pilicą i Wisłą od lat 70. XVIII wieku do 1866 roku. Procesy i jego interpretacje (German rural settlement between Prosna and Pilica and the Vistula from the 1770s to 1866. Processes and its interpretations), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Wójcik M., 2006. Przemiany siedlisk wsi pod wpływem urbanizacji we wschodnim paśmie aglomeracji łódzkiej (koluszkowsko-brzezińskim) (Transformation of village habitats under the influence of urbanisation in the eastern band of the Lodz agglomeration (Koluszki-Brzeziny). Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica 7: 201–213.
Wójcik M., 2013. Przemiany społeczno-przestrzenne osiedli wiejskich. Studium przypadku Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego (Socio-spatial changes in rural settlements. Case study of the Lodz Metropolitan Area), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Załuska L., Załuska P., 1914. Retkinia. Rys historyczno-społeczny (Retkinia. Historical and social outline). Księgarnia Powszechna, Włocławek.
Zand A., 1931. Łódź rolnicza 1332–1793. Studium historyczne o topografii, stanie gospodarczym, organizacji prawnej i kulturze Łodzi (Agricultural Łódź 1332–1793. Historical study of topography, economic condition, legal organisation and culture of Łódź). Rocznik Łódzki 2: 53–222.