Death In Children's Literature Against The Background Of Selected Child And Childhood Discourses
PDF

Keywords

thanatological literature
death
education
child
childhood studies
sensitive topic

Abstract

The author of the article discusses the sensitive topic of the social taboo of death with regard to the process of the child’s education and development, with particular focus on the use of thanatological literature as a factor shaping the child’s personality. The text presents the perception of the death phenomenon by children, and the essence as well as functions of thanatological literature. It also shows the impact of child and childhood discourses on four well-known literary works for children (at the kindergarten and pre-school age), dealing with the discussed topic. The selected research method consists in qualitative analysis of the content. The works have been selected due to their popularity and presence in scientific publications on the topic of death in children’s literature. Analytical categories of the selected literary works include subjective and objective approach to the child and childhood. The first approach is consistent with the perspective of sociology of childhood and the post-colonial theory, as presented in the article, whereas the second approach refers to the mainstream developmental psychology and the colonial theory.

Based on the analysis of content values of the four literary works, it can be concluded that respect for the child’s subjectivity and the value of their voice supports development of the youngest, among others, in the aspect of dealing with the sensitive topic of death.

https://doi.org/10.14746/sr.2022.6.2.06
PDF

References

Adamczykowa, Zofia. 2004. Literatura dla dzieci. Funkcje – kategorie – gatunki. Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.

Alderson, Priscilla & Virginia Morrow. 2020. The Ethics of Research with Children and Young People. Second edition. Los Angeles: SAGE.

Antoszewska, Beata & Aleksandra Tobota. 2017. “Śmierć w świecie dziecka i nastolatka – wpływ rodziców i innych dorosłych.” Pp. 210-223 in Człowiek w obliczu kresu życia, edited by B. Antoszewska & S. Przybylski. Kraków: Wydawnictwo Impuls.

Baluch, Alicja. 1994. Dziecko i świat przedstawiony, czyli tajemnice dziecieęcej lektury. Wrocław: Wydawnictwo Wacław Bagiński i Synowie.

Beckett, Sandra L. 2012. Crossover Picturebooks. A Genre for All Ages. London: Routledge.

Bowen, Murray. 2004. “Family reaction to death.” Pp. 47–60 in Living beyond loss, edited by F. Walsh & M. McGoldrick. London: W.W. Norton & Company.

Budde, Rebecca & Urszula Markowska-Manista. 2020. Childhood and Children’s Rights between Research and Activism: Honouring the Work of Manfred Liebel. Wiesbaden: Springer VS.

Buliński, Tarzycjusz. 2007. “Kulturowy wymiar wychowania: praktyki i ideologie.” Pp. 95-137 in Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty, edited by M. Dudzikowa & M. Czerepaniak-Walczak. Gdańsk: GWP.

Cackowska, Małgorzata. 2013. “Ideologie dzieciństwa a/i tabu w książkach obrazkowych dla dzieci.” Opuscula Sociologica 3(5): 19-30.

Cheney, Kristen. 2018. “Decolonizing Childhood Studies: Overcoming Patriarchy and Prejudice in Child-Related Research and Practice.” Pp. 91-104 in Reimagining Childhood Studies, edited by S. Spyrou, R. Rosen, & D. T. Cook. London: Bloomsbury Academic.

Corsaro, William A. 2011. The Sociology of Childhood. Los Angeles: Pine Forge Press.

Ciesielska, Marta. 2020. “Prawa dziecka jako jednostki.” Przegląd Krytyczny 2(1):121-130.

Clement, Lesley D. & Leyli Jamali. 2016. Global Perspectives on Death in Children’s Literature. New York: Routledge.

Collodi, Carlo. 2012. Pinokio. Historia pajacyka. Poznań: MediaRodzina.

Czernow, Anna Maria. 2018. “Przemiany motywu śmierci dziecka w literaturze dla niedorosłych.” Pp. 15-35 in Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, edited by Katarzyna Slany. Warszawa: Wydawnictwo SBP.

Dąbkowska, Małgorzata. 2002. ”Zespół stresu pourazowego u dzieci.” Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2:251:254.

Dymel-Trzebiatowska, Hanna. 2018. “Niebo ma wiele imion. Śmierć w skandynawskich książ kach obrazkowych.” Pp. 147-171 in Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, edited by K. Slany. Warszawa: Wydawnictwo SBP.

Deręgowska, Justyna. 2015. Śmierć w świecie dziecka (https://swps.pl/strefa-psyche/blog/posty/2203-smierc-w-swiecie-dziecka?dt=1626866245131).

Fati, Amor. 2015. “Śmierć w literaturze i kulturze dziecięcej, czyli o problemach dziecięcej tanatologii.” Antropologiczne Czasopismo Filozoficzne 2(2):61-79.

Ford, Julian D. 2010. Posttraumatic Stress Disorder. Scientific and Professional Dimensions. Oxford: Elsevier Academic Press.

Frączek, Zofia. 2017. “Współczesna rodzina wobec doświadczenia straty bliskiej osoby – wielowymiarowość doświadczeń i przeżyć.” Pp. 151-160 in Rodzina w sytuacji straty bliskiej osoby, edited by D. Opozda & M. Parzyszek. Lublin: Katedra Pedagogiki Rodziny Instytutu Pedagogiki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.

Galende, Nuria. 2015. “Death and its Didactics in Pre-School and Primary School.” Procedia – Social and Behavioral Sciences 185:91-97.

Garbula, Joanna Maria & Małgorzata Kowalik-Olubińska. 2012. “Konstruowanie obrazu dzieciństwa w perspektywie psychologicznej i socjokulturowej.” Przegląd Pedagogiczny 1:25-34.

Grzybowski, Przemysław P. 2009. “Praktyczne cele i aspekty kształcenia tanatologicznego pedagogów i nauczycieli.” Pp. 7-19 in Jak rozmawiać z uczniami o końcu życia i wolontariacie hospicyjnym, edited by J. Binnebesel, A. Janowicz, & P. Krakowiak. Gdańsk: Via Medica.

Haynes, Joanna & Karin Murris. 2012. Picturebooks, Pedagogy and Philosophy. London: Routledge.

Hoffman, Heinrich. 1987. Złota różdżka. Czytajcie dzieci, uczcie się, jak to niegrzecznym bywa źle. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.

Hogan, Diane. 2005. “Researching ‘the child’ in Developmental Psychology.” Pp. 22-41 in Researching Children’s Experience. Methods and Approaches, edited by S. Greene & Diane Hogan. Los Angeles: SAGE.

Hunt, Peter. 2008. “Literatura dla dzieci a dzieciństwo.” Pp. 61-83 in Wprowadzenie do badań nad dzieciństwem, edited by M. J. Kehily. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy.

Jarosz, Ewa. 2017. “Dziecko i dzieciństwo – pejzaż współczesny. Rzecz o badaniach nad dzieciństwem.” Pedagogika Społeczna 2(64):57-81.

James, Allison & Alan Prout. 1997. Constructing and reconstructing childhood: contemporary issues in the sociological study of childhood. London: Falmer Press.

Jenks, Chris. 2008. “Socjologiczne konstrukty dzieciństwa.” Pp. 111-134 in Wprowadzenie do badań nad dzieciństwem, edited by M. J. Kehily. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy.

Johansson, Birgitta & Gun-Britt Larsson. 1976. Barns tankar om doden. Stockholm: Natur & Kultur.

Józefowicz, Anna, 2016. “Oswajanie z przemijaniem – temat śmierci we współczesnej literaturze dla dzieci. Terapeutyczne walory wybranych opowieści.” Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka 3:152-169.

Kastenbaum, Robert. 1977. “Death and development through the lifespan.” Pp. 17-45 in New meanings of death, edited by H. Feifel. New York: McGraw-Hill.

Kielar-Turska, Maria. 2008. “Poznawcza reprezentacja śmierci u dzieci i wiedza ich rodziców w tym zakresie – rola rodzinnego dyskursu.” Pp. 323-337 in Zdrowie, stres, choroba w wymiarze psychologicznym, edited by H. Wrona-Polańska. Kraków: Wydawnictwo Impuls.

Kirwin, Kathleen M. & Vanya Hamrin. 2005. “Decreasing the risk of complicated bereavement and future psychiatric disorders in children.” Journal of Child and Adolescent Psychiatric Nursing 18(2):62-78.

Kommedal, Hilde R. 2008. Czy tata płacze? Gdańsk: Fundacja Inicjatyw Społecznie Odpowiedzialnych.

Korczak, Aleksandra. 2008. „Czy to takie smutne? Muminki i śmierć.” Pp. 201-214 in Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, edited by K. Slany. Warszawa: Wydawnictwo SBP.

Korczak, Janusz. 1929. Jak kochać dziecko. Dziecko w rodzinie. Warszawa: Wydawnictwo Jakuba Mortkowicza.

Kotowicz, Justyna. 2012. “Śmierć w kontekście terminalnej choroby dziecka.” Pp. 177-188 in Pedagogiczna refleksja nad życiem i śmiercią, edited by B. Grochmal-Bach. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Kozak, Łukasz. 2016. Kto nie je zupy, ten umrzeć musi (http://blog.polona.pl/2016/06/kto-nie-je/).

Królica, Maria. 2009. Problem śmierci w życiu najmłodszych. Trudne pytania – trudne odpowiedzi. Warszawa: Wydawnictwo „SIM” & Maria Królica.

Królica, Maria. 2012. “Śmierć w rozmowach z dzieckiem przedszkolnym – problem dla rodziców i nauczycieli.” Pp. 189-204 in Pedagogiczna refleksja nad życiem i śmiercią, edited by B. Grochmal-Bach. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Kruczkowska, Anna. 1985. “Ewolucja postaw wobec śmierci. Średniowiecze a współczesność." Studia Psychologiczne 23(1-2):121-141.

Kuligowski, Waldemar & Piotr Zwierzchowski. 2004. “Pokażę ci, jak się umiera.” Pp. 7-11 in Śmierć jako norma. Śmierć jako skandal, edited by W.Kuligowski & P. Zwierzchowski. Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej.

Kübler-Ross, Elisabeth. 1996. Życiodajna śmierć. O życiu, śmierci i życiu po śmierci. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha.

Liebel, Manfried. 2020. Decolonizing childhoods: from exclusion to dignity. Bristol: Policy Press.

Łuszczuk, Władysława. 2008. “Normatywny i interpretacyjny paradygmat w badaniach pedagogicznych.” Pedagogika 3:13-26.

Machul-Telus, Beata & Urszula Markowska-Manista. 2011. “A świat milczy... Jak i dlaczego uczyć o ludobójstwach?” Pp. 229-264 in Krwawy cień genocydu. Interdyscyplinarne studia nad ludobójstwem, edited by B. Machul-Telus, U. Markowska-Manista, & L. M. Nijakowski. Kraków: Impuls.

Machul-Telus, Beata & Urszula Markowska-Manista. 2017. “Edukacja o ludobójstwach – historia, pamięć, rozumienie.” Pp. 21-64 in Ludobójstwa – pamięć, dyskurs, edukacja. Edited by B. Machul-Telus, U. Markowska-Manista, & L. M. Nijakowski. Warszawa: Instytut Wydawniczy Książka i Prasa.

Markowska-Manista, Urszula. 2018. “The ethical dilemmas of research with children from the countries of the Global South. Whose participation?” Polish Journal of Educational Studies 71(1):51-65.

Markowska-Manista, Urszula. 2020. “O potrzebie dekolonizacji współczesnych badań nad dzieciństwem i prawami dziecka w krajach Globalnego Południa i Globalnej Północy. Rozważania wstępne.” Przegląd Krytyczny 2(1):9-20.

Markowska-Manista, Urszula. 2021. “Research ‘about’ and ‘with’ children from diverse cultural backgrounds in Poland – dilemmas and ethical challenges.” Edukacja Międzykulturowa 1(14):233-244.

Matsumoto, David R. & Linda Juang. 2007. Psychologia międzykulturowa. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Męczkowska–Christiansen, Astrid. 2013. “Child’s right to death in view of Korczak’s philosophy of childhood.” Pp. 186-203 in The Year of Janusz Korczak 2012. There are no children, there are people, edited by B. Smolińska-Theiss. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Dziecka.

Molicka, Maria. 2011. Biblioterapia i bajkoterapia. Rola literatury w procesie zmiany rozumienia świata społecznego i siebie. Poznań: Media Rodzina.

Ornacka, Katarzyna. 2011. “Społeczny fenomen dzieciństwa – na podstawie badań przeprowadzonych wśród dzieci.” Pp. 7-28 in Dzieci ulicy. Procesy marginalizacji i automarginalizacji nieletnich, edited by K. Frysztacki, M. Nóżka, & M. Smagacz-Poziemska. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Instytut Socjologii.

Ozkul, Derya. 2020. “Participatory Research: Still a One-Sided Research Agenda?” Migration Letters 17(2):229-237.

Papuzińska, Joanna. 1996. Dziecko w świecie emocji literackich. Warszawa: Wydawnictwo SBP.

Peret-Drążewska, Paulina & Justyna Peret. 2016. “Czas codzienny i czas odświętny – ich przenikanie w stylach życia współczesnej młodzieży.” Kultura-Społeczeństwo-Edukacja 2(10):249-258.

Ruman, Natalia M. 2015. “Śmierć i żałoba w doświadczeniu małego dziecka. Ważne rozmowy na trudne tematy w rodzinie.” Pp. 115-128 in Edukacja małego dziecka t. 7: Przemiany rodziny i jej funkcji, edited by E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, & A.

Minczanowska. Kraków: Oficyna Wydawnicza “Impuls”. Salisbury, Martin & Morag Styles. 2012. Children’s Picturebooks. The Art of Visual Storytelling. London: Laurence King.

Sehested, Caroline. 2012. “Tabu w książkach z obrazkami. O rozmawianiu z dziećmi na temat książek.” Pp. 18-25 in Tabu w literaturze i sztuce dla dzieci, edited by B. Sochańska & J. Czechowska. Poznań: Wydawnictwo Duńskiego Instytutu Kultury i Media Rodzina.

Skowera, Maciej. 2013. “’Mała syrena nie czuła wcale śmierci’. O tanatologicznych aspektach baśni Hansa Christiana Andersena.” Pp. 127-142 in Śmierć w zwierciadle humanistyki. Tom pokonferencyjny, edited by D. Gapska. Poznań: Stowarzyszenie Nowa Humanistyka.

Slany, Katarzyna. 2016. Groza w literaturze dziecięcej. Od Grimmów do Gaimana. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.

Slany, Katarzyna. 2018. “Śmierć we współczesnej literaturze dla dzieci – łamanie tabu?” Pp. 35-60 in Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, edited by K. Slany. Warszawa: Wydawnictwo SBP.

Slaughter, Virginia & Maya Griffiths. 2007. “Death Understanding and Fear of Death in Young Children.” Clinical Child Psychology and Psychiatry 4(12):525-535.

Stoiński, Andrzej. 2001. “Funeral Rite and Attitude in the Face of Death.” Humanistyka i Przyrodoznawstwo 7:159-177.

Szewczyk, Kazimierz. 1998. “Dziecko i śmierć. Wprowadzenie do tanatologii.” Pp. 157-168 in Wychować człowieka mądrego. Zarys etyki nauczycielskiej, edited by K. Szewczyk. Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Sztobryn-Bochomulska, Justyna. 2018. “Literacki świat przeżyć wsparciem dla edukacji tanatologicznej. Sprawozdanie z badań.” Humaniora. Czasopismo Internetowe 4(24):71-85.

Sztobryn-Bochomulska, Justyna. 2021. Tanatos w literaturze dziecięcej i jego pedagogiczny wymiar. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Trofanenko, Brenda. 2009. War, Genocide ‘Difficult Knowledge’ to Teach Younger Students, (http://www.physorg.com/news171655160.html).

Tychmanowicz, Anna. 2018. Dawno, dawno temu… O roli baśni w wychowaniu i edukacji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Velthuijs, Max. 2015. Frog and the Birdsong. London: Anderson Press.

Waksmund, Ryszard. 2018. “Dziecko wobec śmierci w świetle literatury autobiograficznej.” Pp. 35-60 in Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, edited by K. Slany. Warszawa: Wydawnictwo SBP.

Więckowska. Elżbieta. 2005. “Rola i znaczenie bajki terapeutycznej w przybliżaniu dziecku problematyki śmierci.” Pp. 113-122 in Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna. Antropologia Kultury. Humanistyka, edited by J. Kolbuszewski. Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Naukowe.

Wilczek-Różyczka, Ewa. 2002. Empatia i jej rozwój u osób pomagających. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Woda, Agnieszka. 2012. „Dziecięca literatura o śmierci.” Guliwer 4(110): 16-21.

Wojciechowska, Dorota. 2005. “Po co komu smutne baśnie – o problemach dziecięcej tanatologii.” Pp. 115-150 in Baśnie nasze współczesne, edited by J. Ługowska, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

Woodhead, Martin & Faulkner Dorothy M. 2008. “Subjects, Objects or Participants? Dilemmas of Psychological Research with Children.” Pp. 10-39 in Research with Children. Perspectives and Practices, edited by P. Christensen & A. James. London: Routledge.

Zabawa, Krystyna. 2012. “Dziecko i śmierć. Sposoby ujmowania problemu we współczesnej literaturze dla najmłodszych.” Pp. 299-314 in Pedagogiczna refleksja nad życiem i śmiercią, edited by B. Grochmal-Bach. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Zakowicz, Ilona. 2011. “Tanatyczny tryptyk ponowoczesności: kryzys, pornografia i renesans śmierci.” Ogrody Nauk i Sztuk 1:56-67.

Zamarian, Agnieszka. 2015. “Edukacja ku dojrzałej recepcji fenomenu śmierci. Humanistyczny wymiar edukacji tanatologicznej.” Studia z Teorii Wychowania 4(13):68-80.