Abstract
The author of the article discusses the sensitive topic of the social taboo of death with regard to the process of the child’s education and development, with particular focus on the use of thanatological literature as a factor shaping the child’s personality. The text presents the perception of the death phenomenon by children, and the essence as well as functions of thanatological literature. It also shows the impact of child and childhood discourses on four well-known literary works for children (at the kindergarten and pre-school age), dealing with the discussed topic. The selected research method consists in qualitative analysis of the content. The works have been selected due to their popularity and presence in scientific publications on the topic of death in children’s literature. Analytical categories of the selected literary works include subjective and objective approach to the child and childhood. The first approach is consistent with the perspective of sociology of childhood and the post-colonial theory, as presented in the article, whereas the second approach refers to the mainstream developmental psychology and the colonial theory.
Based on the analysis of content values of the four literary works, it can be concluded that respect for the child’s subjectivity and the value of their voice supports development of the youngest, among others, in the aspect of dealing with the sensitive topic of death.
References
Adamczykowa, Zofia. 2004. Literatura dla dzieci. Funkcje – kategorie – gatunki. Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Alderson, Priscilla & Virginia Morrow. 2020. The Ethics of Research with Children and Young People. Second edition. Los Angeles: SAGE.
Antoszewska, Beata & Aleksandra Tobota. 2017. “Śmierć w świecie dziecka i nastolatka – wpływ rodziców i innych dorosłych.” Pp. 210-223 in Człowiek w obliczu kresu życia, edited by B. Antoszewska & S. Przybylski. Kraków: Wydawnictwo Impuls.
Baluch, Alicja. 1994. Dziecko i świat przedstawiony, czyli tajemnice dziecieęcej lektury. Wrocław: Wydawnictwo Wacław Bagiński i Synowie.
Beckett, Sandra L. 2012. Crossover Picturebooks. A Genre for All Ages. London: Routledge.
Bowen, Murray. 2004. “Family reaction to death.” Pp. 47–60 in Living beyond loss, edited by F. Walsh & M. McGoldrick. London: W.W. Norton & Company.
Budde, Rebecca & Urszula Markowska-Manista. 2020. Childhood and Children’s Rights between Research and Activism: Honouring the Work of Manfred Liebel. Wiesbaden: Springer VS.
Buliński, Tarzycjusz. 2007. “Kulturowy wymiar wychowania: praktyki i ideologie.” Pp. 95-137 in Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty, edited by M. Dudzikowa & M. Czerepaniak-Walczak. Gdańsk: GWP.
Cackowska, Małgorzata. 2013. “Ideologie dzieciństwa a/i tabu w książkach obrazkowych dla dzieci.” Opuscula Sociologica 3(5): 19-30.
Cheney, Kristen. 2018. “Decolonizing Childhood Studies: Overcoming Patriarchy and Prejudice in Child-Related Research and Practice.” Pp. 91-104 in Reimagining Childhood Studies, edited by S. Spyrou, R. Rosen, & D. T. Cook. London: Bloomsbury Academic.
Corsaro, William A. 2011. The Sociology of Childhood. Los Angeles: Pine Forge Press.
Ciesielska, Marta. 2020. “Prawa dziecka jako jednostki.” Przegląd Krytyczny 2(1):121-130.
Clement, Lesley D. & Leyli Jamali. 2016. Global Perspectives on Death in Children’s Literature. New York: Routledge.
Collodi, Carlo. 2012. Pinokio. Historia pajacyka. Poznań: MediaRodzina.
Czernow, Anna Maria. 2018. “Przemiany motywu śmierci dziecka w literaturze dla niedorosłych.” Pp. 15-35 in Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, edited by Katarzyna Slany. Warszawa: Wydawnictwo SBP.
Dąbkowska, Małgorzata. 2002. ”Zespół stresu pourazowego u dzieci.” Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2:251:254.
Dymel-Trzebiatowska, Hanna. 2018. “Niebo ma wiele imion. Śmierć w skandynawskich książ kach obrazkowych.” Pp. 147-171 in Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, edited by K. Slany. Warszawa: Wydawnictwo SBP.
Deręgowska, Justyna. 2015. Śmierć w świecie dziecka (https://swps.pl/strefa-psyche/blog/posty/2203-smierc-w-swiecie-dziecka?dt=1626866245131).
Fati, Amor. 2015. “Śmierć w literaturze i kulturze dziecięcej, czyli o problemach dziecięcej tanatologii.” Antropologiczne Czasopismo Filozoficzne 2(2):61-79.
Ford, Julian D. 2010. Posttraumatic Stress Disorder. Scientific and Professional Dimensions. Oxford: Elsevier Academic Press.
Frączek, Zofia. 2017. “Współczesna rodzina wobec doświadczenia straty bliskiej osoby – wielowymiarowość doświadczeń i przeżyć.” Pp. 151-160 in Rodzina w sytuacji straty bliskiej osoby, edited by D. Opozda & M. Parzyszek. Lublin: Katedra Pedagogiki Rodziny Instytutu Pedagogiki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.
Galende, Nuria. 2015. “Death and its Didactics in Pre-School and Primary School.” Procedia – Social and Behavioral Sciences 185:91-97.
Garbula, Joanna Maria & Małgorzata Kowalik-Olubińska. 2012. “Konstruowanie obrazu dzieciństwa w perspektywie psychologicznej i socjokulturowej.” Przegląd Pedagogiczny 1:25-34.
Grzybowski, Przemysław P. 2009. “Praktyczne cele i aspekty kształcenia tanatologicznego pedagogów i nauczycieli.” Pp. 7-19 in Jak rozmawiać z uczniami o końcu życia i wolontariacie hospicyjnym, edited by J. Binnebesel, A. Janowicz, & P. Krakowiak. Gdańsk: Via Medica.
Haynes, Joanna & Karin Murris. 2012. Picturebooks, Pedagogy and Philosophy. London: Routledge.
Hoffman, Heinrich. 1987. Złota różdżka. Czytajcie dzieci, uczcie się, jak to niegrzecznym bywa źle. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Hogan, Diane. 2005. “Researching ‘the child’ in Developmental Psychology.” Pp. 22-41 in Researching Children’s Experience. Methods and Approaches, edited by S. Greene & Diane Hogan. Los Angeles: SAGE.
Hunt, Peter. 2008. “Literatura dla dzieci a dzieciństwo.” Pp. 61-83 in Wprowadzenie do badań nad dzieciństwem, edited by M. J. Kehily. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy.
Jarosz, Ewa. 2017. “Dziecko i dzieciństwo – pejzaż współczesny. Rzecz o badaniach nad dzieciństwem.” Pedagogika Społeczna 2(64):57-81.
James, Allison & Alan Prout. 1997. Constructing and reconstructing childhood: contemporary issues in the sociological study of childhood. London: Falmer Press.
Jenks, Chris. 2008. “Socjologiczne konstrukty dzieciństwa.” Pp. 111-134 in Wprowadzenie do badań nad dzieciństwem, edited by M. J. Kehily. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy.
Johansson, Birgitta & Gun-Britt Larsson. 1976. Barns tankar om doden. Stockholm: Natur & Kultur.
Józefowicz, Anna, 2016. “Oswajanie z przemijaniem – temat śmierci we współczesnej literaturze dla dzieci. Terapeutyczne walory wybranych opowieści.” Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka 3:152-169.
Kastenbaum, Robert. 1977. “Death and development through the lifespan.” Pp. 17-45 in New meanings of death, edited by H. Feifel. New York: McGraw-Hill.
Kielar-Turska, Maria. 2008. “Poznawcza reprezentacja śmierci u dzieci i wiedza ich rodziców w tym zakresie – rola rodzinnego dyskursu.” Pp. 323-337 in Zdrowie, stres, choroba w wymiarze psychologicznym, edited by H. Wrona-Polańska. Kraków: Wydawnictwo Impuls.
Kirwin, Kathleen M. & Vanya Hamrin. 2005. “Decreasing the risk of complicated bereavement and future psychiatric disorders in children.” Journal of Child and Adolescent Psychiatric Nursing 18(2):62-78.
Kommedal, Hilde R. 2008. Czy tata płacze? Gdańsk: Fundacja Inicjatyw Społecznie Odpowiedzialnych.
Korczak, Aleksandra. 2008. „Czy to takie smutne? Muminki i śmierć.” Pp. 201-214 in Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, edited by K. Slany. Warszawa: Wydawnictwo SBP.
Korczak, Janusz. 1929. Jak kochać dziecko. Dziecko w rodzinie. Warszawa: Wydawnictwo Jakuba Mortkowicza.
Kotowicz, Justyna. 2012. “Śmierć w kontekście terminalnej choroby dziecka.” Pp. 177-188 in Pedagogiczna refleksja nad życiem i śmiercią, edited by B. Grochmal-Bach. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Kozak, Łukasz. 2016. Kto nie je zupy, ten umrzeć musi (http://blog.polona.pl/2016/06/kto-nie-je/).
Królica, Maria. 2009. Problem śmierci w życiu najmłodszych. Trudne pytania – trudne odpowiedzi. Warszawa: Wydawnictwo „SIM” & Maria Królica.
Królica, Maria. 2012. “Śmierć w rozmowach z dzieckiem przedszkolnym – problem dla rodziców i nauczycieli.” Pp. 189-204 in Pedagogiczna refleksja nad życiem i śmiercią, edited by B. Grochmal-Bach. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Kruczkowska, Anna. 1985. “Ewolucja postaw wobec śmierci. Średniowiecze a współczesność." Studia Psychologiczne 23(1-2):121-141.
Kuligowski, Waldemar & Piotr Zwierzchowski. 2004. “Pokażę ci, jak się umiera.” Pp. 7-11 in Śmierć jako norma. Śmierć jako skandal, edited by W.Kuligowski & P. Zwierzchowski. Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej.
Kübler-Ross, Elisabeth. 1996. Życiodajna śmierć. O życiu, śmierci i życiu po śmierci. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha.
Liebel, Manfried. 2020. Decolonizing childhoods: from exclusion to dignity. Bristol: Policy Press.
Łuszczuk, Władysława. 2008. “Normatywny i interpretacyjny paradygmat w badaniach pedagogicznych.” Pedagogika 3:13-26.
Machul-Telus, Beata & Urszula Markowska-Manista. 2011. “A świat milczy... Jak i dlaczego uczyć o ludobójstwach?” Pp. 229-264 in Krwawy cień genocydu. Interdyscyplinarne studia nad ludobójstwem, edited by B. Machul-Telus, U. Markowska-Manista, & L. M. Nijakowski. Kraków: Impuls.
Machul-Telus, Beata & Urszula Markowska-Manista. 2017. “Edukacja o ludobójstwach – historia, pamięć, rozumienie.” Pp. 21-64 in Ludobójstwa – pamięć, dyskurs, edukacja. Edited by B. Machul-Telus, U. Markowska-Manista, & L. M. Nijakowski. Warszawa: Instytut Wydawniczy Książka i Prasa.
Markowska-Manista, Urszula. 2018. “The ethical dilemmas of research with children from the countries of the Global South. Whose participation?” Polish Journal of Educational Studies 71(1):51-65.
Markowska-Manista, Urszula. 2020. “O potrzebie dekolonizacji współczesnych badań nad dzieciństwem i prawami dziecka w krajach Globalnego Południa i Globalnej Północy. Rozważania wstępne.” Przegląd Krytyczny 2(1):9-20.
Markowska-Manista, Urszula. 2021. “Research ‘about’ and ‘with’ children from diverse cultural backgrounds in Poland – dilemmas and ethical challenges.” Edukacja Międzykulturowa 1(14):233-244.
Matsumoto, David R. & Linda Juang. 2007. Psychologia międzykulturowa. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Męczkowska–Christiansen, Astrid. 2013. “Child’s right to death in view of Korczak’s philosophy of childhood.” Pp. 186-203 in The Year of Janusz Korczak 2012. There are no children, there are people, edited by B. Smolińska-Theiss. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Dziecka.
Molicka, Maria. 2011. Biblioterapia i bajkoterapia. Rola literatury w procesie zmiany rozumienia świata społecznego i siebie. Poznań: Media Rodzina.
Ornacka, Katarzyna. 2011. “Społeczny fenomen dzieciństwa – na podstawie badań przeprowadzonych wśród dzieci.” Pp. 7-28 in Dzieci ulicy. Procesy marginalizacji i automarginalizacji nieletnich, edited by K. Frysztacki, M. Nóżka, & M. Smagacz-Poziemska. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Instytut Socjologii.
Ozkul, Derya. 2020. “Participatory Research: Still a One-Sided Research Agenda?” Migration Letters 17(2):229-237.
Papuzińska, Joanna. 1996. Dziecko w świecie emocji literackich. Warszawa: Wydawnictwo SBP.
Peret-Drążewska, Paulina & Justyna Peret. 2016. “Czas codzienny i czas odświętny – ich przenikanie w stylach życia współczesnej młodzieży.” Kultura-Społeczeństwo-Edukacja 2(10):249-258.
Ruman, Natalia M. 2015. “Śmierć i żałoba w doświadczeniu małego dziecka. Ważne rozmowy na trudne tematy w rodzinie.” Pp. 115-128 in Edukacja małego dziecka t. 7: Przemiany rodziny i jej funkcji, edited by E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, & A.
Minczanowska. Kraków: Oficyna Wydawnicza “Impuls”. Salisbury, Martin & Morag Styles. 2012. Children’s Picturebooks. The Art of Visual Storytelling. London: Laurence King.
Sehested, Caroline. 2012. “Tabu w książkach z obrazkami. O rozmawianiu z dziećmi na temat książek.” Pp. 18-25 in Tabu w literaturze i sztuce dla dzieci, edited by B. Sochańska & J. Czechowska. Poznań: Wydawnictwo Duńskiego Instytutu Kultury i Media Rodzina.
Skowera, Maciej. 2013. “’Mała syrena nie czuła wcale śmierci’. O tanatologicznych aspektach baśni Hansa Christiana Andersena.” Pp. 127-142 in Śmierć w zwierciadle humanistyki. Tom pokonferencyjny, edited by D. Gapska. Poznań: Stowarzyszenie Nowa Humanistyka.
Slany, Katarzyna. 2016. Groza w literaturze dziecięcej. Od Grimmów do Gaimana. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Slany, Katarzyna. 2018. “Śmierć we współczesnej literaturze dla dzieci – łamanie tabu?” Pp. 35-60 in Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, edited by K. Slany. Warszawa: Wydawnictwo SBP.
Slaughter, Virginia & Maya Griffiths. 2007. “Death Understanding and Fear of Death in Young Children.” Clinical Child Psychology and Psychiatry 4(12):525-535.
Stoiński, Andrzej. 2001. “Funeral Rite and Attitude in the Face of Death.” Humanistyka i Przyrodoznawstwo 7:159-177.
Szewczyk, Kazimierz. 1998. “Dziecko i śmierć. Wprowadzenie do tanatologii.” Pp. 157-168 in Wychować człowieka mądrego. Zarys etyki nauczycielskiej, edited by K. Szewczyk. Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sztobryn-Bochomulska, Justyna. 2018. “Literacki świat przeżyć wsparciem dla edukacji tanatologicznej. Sprawozdanie z badań.” Humaniora. Czasopismo Internetowe 4(24):71-85.
Sztobryn-Bochomulska, Justyna. 2021. Tanatos w literaturze dziecięcej i jego pedagogiczny wymiar. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Trofanenko, Brenda. 2009. War, Genocide ‘Difficult Knowledge’ to Teach Younger Students, (http://www.physorg.com/news171655160.html).
Tychmanowicz, Anna. 2018. Dawno, dawno temu… O roli baśni w wychowaniu i edukacji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Velthuijs, Max. 2015. Frog and the Birdsong. London: Anderson Press.
Waksmund, Ryszard. 2018. “Dziecko wobec śmierci w świetle literatury autobiograficznej.” Pp. 35-60 in Śmierć w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, edited by K. Slany. Warszawa: Wydawnictwo SBP.
Więckowska. Elżbieta. 2005. “Rola i znaczenie bajki terapeutycznej w przybliżaniu dziecku problematyki śmierci.” Pp. 113-122 in Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna. Antropologia Kultury. Humanistyka, edited by J. Kolbuszewski. Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Naukowe.
Wilczek-Różyczka, Ewa. 2002. Empatia i jej rozwój u osób pomagających. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Woda, Agnieszka. 2012. „Dziecięca literatura o śmierci.” Guliwer 4(110): 16-21.
Wojciechowska, Dorota. 2005. “Po co komu smutne baśnie – o problemach dziecięcej tanatologii.” Pp. 115-150 in Baśnie nasze współczesne, edited by J. Ługowska, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Woodhead, Martin & Faulkner Dorothy M. 2008. “Subjects, Objects or Participants? Dilemmas of Psychological Research with Children.” Pp. 10-39 in Research with Children. Perspectives and Practices, edited by P. Christensen & A. James. London: Routledge.
Zabawa, Krystyna. 2012. “Dziecko i śmierć. Sposoby ujmowania problemu we współczesnej literaturze dla najmłodszych.” Pp. 299-314 in Pedagogiczna refleksja nad życiem i śmiercią, edited by B. Grochmal-Bach. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Zakowicz, Ilona. 2011. “Tanatyczny tryptyk ponowoczesności: kryzys, pornografia i renesans śmierci.” Ogrody Nauk i Sztuk 1:56-67.
Zamarian, Agnieszka. 2015. “Edukacja ku dojrzałej recepcji fenomenu śmierci. Humanistyczny wymiar edukacji tanatologicznej.” Studia z Teorii Wychowania 4(13):68-80.
License
Manuscript authors are responsible for obtaining copyright permissions for any copyrighted materials included within manuscripts. The authors must provide permission letters, when appropriate, to the Society Register Editors.
In addition, all published papers in Society Register are published under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 Unported License.
1.1 The Author hereby warrants that he/she is the owner of all the copyright and other intellectual property rights in the Work and that, within the scope of the present Agreement, the paper does not infringe the legal rights of another person. The owner of the copyright work also warrants that he/she is the sole and original creator thereof and that is not bound by any legal constraints in regard to the use or sale of the work.
1.2. The Publisher warrants that is the owner of the PRESSto platform for open access journals, hereinafter referred to as the PRESSto Platform.
2. The Author grants the Publisher non-exclusive and free of charge license to unlimited use worldwide over an unspecified period of time in the following areas of exploitation:
2.1. production of multiple copies of the Work produced according to the specific application of a given technology, including printing, reproduction of graphics through mechanical or electrical means (reprography) and digital technology;
2.2. marketing authorisation, loan or lease of the original or copies thereof;
2.3. public performance, public performance in the broadcast, video screening, media enhancements as well as broadcasting and rebroadcasting, made available to the public in such a way that members of the public may access the Work from a place and at a time individually chosen by them;
2.4. inclusion of the Work into a collective work (i.e. with a number of contributions);
2.5. inclusion of the Work in the electronic version to be offered on an electronic platform, or any other conceivable introduction of the Work in its electronic version to the Internet;
2.6. dissemination of electronic versions of the Work in its electronic version online, in a collective work or independently;
2.7. making the Work in the electronic version available to the public in such a way that members of the public may access the Work from a place and at a time individually chosen by them, in particular by making it accessible via the Internet, Intranet, Extranet;
2.8. making the Work available according to appropriate license pattern CC BY-NC 4.0 as well as another language version of this license or any later version published by Creative Commons.
3. The Author grants the Publisher permission to reproduce a single copy (print or download) and royalty-free use and disposal of rights to compilations of the Work and these compilations.
4. The Author grants the Publisher permission to send metadata files related to the Work, including to commercial and non-commercial journal-indexing databases.
5. The Author represents that, on the basis of the license granted in the present Agreement, the Publisher is entitled and obliged to:
5.1. allow third parties to obtain further licenses (sublicenses) to the Work and to other materials, including derivatives thereof or compilations made, based on or including the Work, whereas the provisions of such sub-licenses will be the same as with the Attribution 4.0 International (CC BY-NC 4.0) Creative Commons sub-license or another language version of this license, or any later version of this license published by Creative Commons;
5.2. make the Work available to the public in such a way that members of the public may access the Work from a place and at a time individually chosen by them, without any technological constraints;
5.3. appropriately inform members of the public to whom the Work is to be made available about sublicenses in such a way as to ensure that all parties are properly informed (appropriate informing messages).
6. Because of the royalty-free provision of services of the Author (resulting from the scope of obligations stipulated in the present Agreement), the Author shall not be entitled to any author’s fee due and payable on the part of the Publisher (no fee or royalty is payable by the Publisher to the Author).
7.1. In the case of third party claims or actions for indemnity against the Publisher owing to any infractions related to any form of infringement of intellectual property rights protection, including copyright infringements, the Author is obliged to take all possible measures necessary to protect against these claims and, when as a result of legal action, the Publisher, or any third party licensed by the Publisher to use the Work, will have to abandon using the Work in its entirety or in part or, following a court ruling in a legal challenge, to pay damages to a third party, whatever the legal basis
7.2. The Author will immediately inform the Publisher about any damage claims related to intellectual property infringements, including the author’s proprietary rights pertaining to a copyrighted work, filed against the Author. of liability, the Author is obliged to redress the damage resulting from claims made by third party, including costs and expenditures incurred in the process.
7.3. To all matters not settled herein provisions of the Polish Civil Code and the Polish Copyright and Related Rights Act shall apply.