Samodyscyplina i wszechstronność – człowiek komunistyczny w ujęciu Lenina

Abstrakt

Artykuł poświęcony jest koncepcji człowieka komunistycznego, jaka wyłania się z pism Włodzimierza Lenina. Autor podkreśla, iż jest ona niekompletna, a w związku z tym niejednoznaczna – prowokująca do zapełniania jej „luk” materiałem nie odnoszącym się bezpośrednio do problematyki społeczeństwa komunistycznego. Rekonstrukcja podąża tropem dwóch pojęć: samodyscypliny i wszechstronności, przy czym duże znaczenie ma proponowane w artykule rozróżnienie na samodyscyplinę pozytywną i negatywną. Przez samodyscyplinę pozytywną rozumie się ogólnie samodyscyplinowanie się do działań na rzecz społeczeństwa, przy czym za zasadniczy obszar tego rodzaju samodsycypliny uznaje się sferę pracy. Chodzi więc głównie o samodyscyplinowanie się do pracy – konieczne z uwagi na brak mechanizmów przymusu ekonomicznego w komunizmie (urzeczywistniającym zasadę podziału wedle potrzeb, a nie wkładu pracy). Przez samodyscyplinę negatywną rozumie się z kolei powstrzymywanie się od działań szkodliwych społecznie, czyli od tzw. ekscesów – konieczne z uwagi na bezpaństwowy charakter społeczeństwa komunistycznego. Samodyscyplina (pozytywna i negatywna) stanowi korelat komunistycznej wolności negatywnej, polegającej (w ujęciu Lenina) na braku jakichkolwiek mechanizmów dyscypliny zewnętrznej, a więc jakiegokolwiek „zarządzania” ludźmi (choćby ultrademokratycznego). Charakteryzując z kolei Leninowskie rozumienie postulatu wszechstronności, autor przywołuje m.in. koncepcję kształcenia politechnicznego (wysuniętą przez Marksa, a rozwijaną przez życiową partnerkę Lenina, Nadieżdę Krupską), odnosząc się także do problemu „inteligentyzacji” proletariatu, a więc postulatu przyswojenia przez proletariat pozytywnych cech inteligencji (rozległość horyzontów, zdolność do samodzielnego, krytycznego „przetwarzania” dorobku kultury ogólnoludzkiej), oddzielonych od jej cech negatywnych (brak umiejętności pracy zespołowej).