Słowa kluczowe
alienacja pracy
planowanie biurokratyczne
reżim postkapitalistyczny
negatywna kontrola robotnicza
arytmia procesu produkcji
samorząd robotniczy
Jak cytować
Abstrakt
Niniejszy artykuł jest próbą przedstawienia problematyki niedoborów gospodarczych i ich relacji ze zjawiskiem alienacji pracy w postkapitalistycznych reżimach biurokratycznych na przykładzie Związku Radzieckiego i Polski. W celu dokonania analizy wychodzę od przesłanek materialnych, które złożyły się na funkcjonowanie władzy stalinowskiej, m.in. biurokratycznego planowania, kontroli nad procesem produkcji i siłą roboczą pracowników najemnych przez aparat partyjny, jak i staram się opisać skutki tego typu mechanizmów dla klasy robotniczej. W pracy posługuję się elementami analizy „gospodarki niedoborów” autorstwa ekonomisty węgierskiego Jánosa Kornaia, by przedstawić strukturalne źródła fenomenu braków towarów, jak i jego skutki społeczne, a także analizą stalinizmu dokonaną przez Lwa Trockiego. By zaprezentować problematykę alienacji pracowniczej, skorzystałem z prac takich autorów jak Bob Arnot („negatywna kontrola robotnicza”) czy Vladimir Andreff (arytmia procesu produkcji). Pomocni byli także współcześni polscy badacze rzeczywistości fabrycznej PRL (Małgorzata Mazurek, Błażej Brzostek).Bibliografia
Arnot, Bob. 1988. Controlling Soviet Labour: Experimental Change from Brezhnev to Gorbachev. New York: Macmillan Press.
Bałtowski, Maciej. 2009. Gospodarka socjalistyczna w Polsce: Geneza, rozwój, upadek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Burawoy, Michael. 1985. The Politics of Production: Factory Regime under Capitalism and State Socialism. London: Routledge.
Burawoy, Michael i Janos Lukacs. 1985. „Mythologies of Work: A Comparison of Firm in State Socialism and Advanced Capitalism.” American Sociological Review 50: 723–737.
Brzostek, Błażej. 2002. Robotnicy Warszawy: Konflikty codzienne (1950–1954). Warszawa: Wydawnictwo Trio.
Cliff, Tony. 1991. Państwowy kapitalizm w Rosji: Od Stalina do Gorbaczowa. Tłum. Andrzej Żebrowski i Piotr Kawiorski. Warszawa: Solidarność Socjalistyczna.
Deutscher, Isaac. 2003. The Prophet Unarmed: Trotsky 1921–1929. London–New York: Verso.
Dżilas, Milowan. 1957. Nowa klasa wyzyskiwaczy: Analiza systemu komunistycznego. Tłum. Juliusz Mieroszewski. Paryż: Instytut Literacki.
Espinosa, Juan i Andrew Zimbalist. 1981. Economic Democracy: Workers’ Participation in Chilean Industry, 1970–1973. New York: Academic Press.
Etkind, Alexander. 2011. Internal Colonization: Russia’s Imperial Experience. Cambridge: Polity Press.
Filtzer, Donald. 2002. Soviet Workers and De-Stalinization: The Consolidation of the Modern System of Soviet Production Relations 1953–1964. Cambridge: Cambridge University Press.
Fitzpatrick, Sheila. 2012. Życie codzienne pod rządami Stalina: Rosja radziecka w latach trzydziestych XX wieku. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Franczyk, Jan L. 2005. „Awans społeczny budowniczych Nowej Huty – blaski i cienie.” W Dla władzy, obok władzy, przeciw władzy. Postawy robotników wielkich ośrodków przemysłowych w PRL, red. Jarosław Neja. Konferencje IPN, t. 25, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Gomułka, Władysław. 1957. Przemówienia: Październik 1956–wrzesień 1957. Warszawa: Książka i Wiedza.
Gregory, Paul. 2003. „Introduction.” W The Economics of Forced Labor: The Soviet Gulag, red. Paul Gregory i Vlery Lazarev. Stanford: Hoover Institute Press Publication
Gregory, Paul. 2004. Political Economy of Stalinism. New York: Cambridge University Press.
Hensey, John i Mohamed Ereisha. 1989. „State Ownership and the Problem of the Work Incentive: An Egyptian Case Study.” Work, Employment & Society 3: 65–87.
Husson, Michel. 2011. Kapitalizm bez znieczulenia. Tłum. Zbigniew M. Kowalewski. Warszawa: Książka i Prasa.
Jowitt, Ken. 1983. „Soviet Neotraditionalism: The Political Corruption of a Leninist Regime.” Soviet Studies 3: 275–297.
Kalecki, Michał. 1984. Próba wyjaśnienia zjawiska przestępczości gospodarczej. W Michał Kalecki. Dzieła, t. 4. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 236–241.
Kenney, Padraic. 1997. Rebuilding Poland: Workers and Communists, 1945–1950. New York: Cornel University Press.
Khlevnyuk, Oleg. 2003. „The Economy of the OGPU, NKVD, and MVD of the USSR, 1930–1955. The Scale, Structure and Trends of Development.” W The Economics of Forced Labor: The Soviet Gulag, red. Paul Gregory i Vlery Lazarev. Stanford: Hoover Institute Press Publication.
Kirzner, Israel. 1984. „Economic Planning and the Knowledge Problem.” Cato Journal 2: 407–418.
Klepajczuk, Bolesław. 1995. Etos pracy w przededniu transformacji systemu społecznego. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Kloc, Kazimierz. 1992. Historia samorządu robotniczego w PRL 1944–1989. Warszawa: Wyższa Szkoła Handlowa.
Konopska-Struś, Emilia i Marian Muszkiewicz. 2010. „Modernizacyjne szanse pozarolniczego sektora gospodarki prywatnej.” W Modernizacja, czy pozorna modernizacja? Społeczno-ekonomiczny bilans PRL 1944–1989, red. Jędrzej Chumiński. Wrocław: Gajt.
Kornai, János. 1985. Niedobór w gospodarce. Tłum. Urszula Grzelońska i Zofia Wiankowska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne.
Kornai, János. 1992. The Socialist System. The Political Economy of Communism. Oxford: Clarendon Press.
Kowalewski, Zbigniew Marcin. 2011. „Give Us Back Our Factories!: Between Resisting Exploitation and the Struggle for Workers’ Power in Poland, 1944–1981.” W Ours to Master and to Own. Workers’ Councils from the Commune to Present, red. Immanuel Ness i Dario Azellini. Chicago–Illinois: Haymarket Books.
Kowalewski, Zbigniew Marcin. 2014. „Rosyjski imperializm: Od caratu do Putina.” Le Monde diplomatique. http://monde-diplomatique.pl/LMD105/index.php?id=1_4.
Kotowicz-Jawor, Joanna. 1983. Presja inwestycyjna w latach siedemdziesiątych. Warszawa: PWN.
Lenin, Włodzimierz. 1989. „W związku z zagadnieniem narodowości, czyli o »autonomizacji«.” W Włodzimierz Lenin. Dzieła wszystkie, t. 45. Warszawa: Ksiażka i Wiedza, 349–355.
Mandel, Ernest. 1968. Marxist Economic Theory, t. 2. New York: Monthly Review Press.
Markiewicz, Joanna. 2000. „Prawo pracy w latach 1950–1955.” W Z badań nad oporem społecznym w Europie Środkowej w latach 1948–1955, red. Łukasz Kamiński i Andrzej Małkiewicz. Wrocław: Wydawnictwo Gajt.
Marot John. 2006. „Trotsky, the Left Opposition and the Rise of Stalinism: Theory and Practice.” Historical Materialism 14: 175–206.
Mazat, Numa i Franklin Serrano. bdw. An analysis of the Soviet economic growth from the 1950’s to the collapse of USSR.” www.centrosraffa.org.
Mazurek, Małgorzata. 2005. Socjalistyczny zakład pracy: Porównanie fabrycznej codzienności w PRL i NRD u progu lat sześćdziesiątych. Warszawa: Trio.
Mazurek, Małgorzata. 2010. Społeczeństwo kolejki: O doświadczeniach niedoboru, 1945–1989. Warszawa: Trio.
Minc, Hilary. 1945. Zagadnienia polityki gospodarczej. Warszawa: Książka.
Morawski, Wojciech. 2013. „Tendencje autarkiczne w gospodarce socjalistycznej.” W W poszukiwaniu modelu gospodarki centralnie sterowanej, red. Piotr Jachowicz. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH.
Nowakowski, Krzysztof. 1993. Niedobory w gospodarce a społeczeństwo i jednostka. Katowice: „Śląsk” Spółka z o.o.
O’Donnell, Guillermo. 1988. Bureaucratic Authoritarianism: Argentina 1966–1973 in Comparative Perspective. Berkeley: University of California Press.
Peters, Thomas i Robert Waterman. 2004. In Search of Excellence: Lessons from America’s Best-Run Companies. New York: HarperCollins Publishers Inc.
Pipes, Richard. 2008. Komunizm. Warszawa: Świat Książki.
Schaff, Adam. 1999. Alienacja jako zjawisko społeczne. Warszawa: Książka i Wiedza.
Siegelbaum, Lewis. 1990. Stakhanovism and the Politics of Productivity in the USSR, 1935–1941. Cambridge: Cambridge University Press.
Silver, Beverly. 2009. Globalny proletariat: Ruchy pracownicze i globalizacja po 1870 r. Tłum. Marcin Starnawski. Warszawa: Książka i Prasa.
Smith, Paul. 2010. „Towards a Political Economy of Stalinism.” Recenzja książki Hillel Ticktin, Origins of the Crisis in the USSR: Essays on the Political Economy of a Disintegrating System. Radical Chains. http://www.scribd.com/doc/25986566/Origins-of-the-Crisis-in-the-USSR-by-Hillel-Ticktin.
Soto, Jesus Huerta de. 2011. Socjalizm, rachunek ekonomiczny i funkcja przedsiębiorcza. Tłum. Wojciech Rybicki. Warszawa: Instytut Ludwiga von Misesa.
Sowa, Jan. 2011. Fantomowe ciało króla: Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Kraków: Universitas.
Tittenbrun, Jacek. 2012. Gospodarka w społeczeństwie: Zarys socjologii gospodarki i socjologii ekonomicznej w ujęciu strukturalizmu socjoekonomicznego. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Trotsky, Lew. 1932. Soviet Economy in Danger. New York: Pamphlet Pioneer Publishers. https://www.marxists.org/archive/trotsky/1932/10/sovecon.htm.
Trocki, Lew. 1991. Zdradzona rewolucja: Czym jest ZSRR i dokąd zmierza? Tłum. Aleksander Achmatowicz. Warszawa: Oficyna Wibet. http://www.marxists.org/polski/trocki/1936/zdr-rew/.
Tymiński, Maciej. 2001. PZPR i przedsiębiorstwo: Nadzór partyjny nad zakładami przemysłowymi 1956–1970. Warszawa: Trio.
URGENSE. 1983. „Tayloryzm arytmiczny.” Inprekor 12: 13–36.
Wosleński, Michaił. 1986. Nomenklatura: Uprzywilejowani w ZSRR. Warszawa–Wrocław: Wydawnictwo Vist.
Zarembka, Marcin. 2012. Wielka trwoga. Polska 1944–1947: Ludowa reakcja na kryzys. Kraków: Wydawnictwo Znak.
Licencja
Autorzy:
„Praktyka Teoretyczna” jest pismem, które chce realizować idee wolnego dostępu do wiedzy i poszerzania domeny dobra wspólnego. Ma służyć rozwojowi nauki i krytycznej refleksji w Polsce i na świecie w imię idei wolnego dostępu do wiedzy (Open Access). Całe pismo jest udostępniane za darmo w Internecie na warunkach licencji CC-BY-NC-SA (Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe) w wersji 4.0 (szczegółowe warunki: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/). Artykuły w nim zamieszczone mogą być dowolnie przechowywane, kopiowane, drukowane, rozpowszechniane i wykorzystywane do celów naukowo-dydaktycznych przy zachowaniu warunków licencji. Apelujemy tylko o uznanie autorstwa i podanie źródła w myśl przyjętych w środowisku naukowym standardów.
Nie ma natomiast możliwości komercyjnego wykorzystania zgromadzonych zasobów bez pisemnej zgody wydawcy. Dostęp do czasopisma nie może być dystrybuowany za opłatą czy w jakikolwiek inny sposób limitowany przez inne podmioty.
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC [PL.pdf, PL.doc, EN.pdf, EN.doc].
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” udzielają wydawcy czasopisma niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe (CC-BY-NC-SA 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy nadsyłanych artykułów powinni upewnić się, czy wykorzystywane przez nich materiały nie są chronione prawami autorskimi na rzecz innych osób i ponoszą odpowiedzialność za ewentualne uchybienia w tym względzie.