Gospodarka niedoborów i alienacja pracy w reżimie biurokratycznym. Przypadek ZSRR i PRL.
PDF

Słowa kluczowe

gospodarka niedoborów
alienacja pracy
planowanie biurokratyczne
reżim postkapitalistyczny
negatywna kontrola robotnicza
arytmia procesu produkcji
samorząd robotniczy

Jak cytować

Szelegieniec, P. (2015). Gospodarka niedoborów i alienacja pracy w reżimie biurokratycznym. Przypadek ZSRR i PRL. Praktyka Teoretyczna, 16(2), 185–213. https://doi.org/10.14746/prt.2015.2.11

Abstrakt

Niniejszy artykuł jest próbą przedstawienia problematyki niedoborów gospodarczych i ich relacji ze zjawiskiem alienacji pracy w postkapitalistycznych reżimach biurokratycznych na przykładzie Związku Radzieckiego i Polski. W celu dokonania analizy wychodzę od przesłanek materialnych, które złożyły się na funkcjonowanie władzy stalinowskiej, m.in. biurokratycznego planowania, kontroli nad procesem produkcji i siłą roboczą pracowników najemnych przez aparat partyjny, jak i staram się opisać skutki tego typu mechanizmów dla klasy robotniczej. W pracy posługuję się elementami analizy „gospodarki niedoborów” autorstwa ekonomisty węgierskiego Jánosa Kornaia, by przedstawić strukturalne źródła fenomenu braków towarów, jak i jego skutki społeczne, a także analizą stalinizmu dokonaną przez Lwa Trockiego. By zaprezentować problematykę alienacji pracowniczej, skorzystałem z prac takich autorów jak Bob Arnot („negatywna kontrola robotnicza”) czy Vladimir Andreff (arytmia procesu produkcji). Pomocni byli także współcześni polscy badacze rzeczywistości fabrycznej PRL (Małgorzata Mazurek, Błażej Brzostek).
https://doi.org/10.14746/prt.2015.2.11
PDF

Bibliografia

Arnot, Bob. 1988. Controlling Soviet Labour: Experimental Change from Brezhnev to Gorbachev. New York: Macmillan Press.

Bałtowski, Maciej. 2009. Gospodarka socjalistyczna w Polsce: Geneza, rozwój, upadek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Burawoy, Michael. 1985. The Politics of Production: Factory Regime under Capitalism and State Socialism. London: Routledge.

Burawoy, Michael i Janos Lukacs. 1985. „Mythologies of Work: A Comparison of Firm in State Socialism and Advanced Capitalism.” American Sociological Review 50: 723–737.

Brzostek, Błażej. 2002. Robotnicy Warszawy: Konflikty codzienne (1950–1954). Warszawa: Wydawnictwo Trio.

Cliff, Tony. 1991. Państwowy kapitalizm w Rosji: Od Stalina do Gorbaczowa. Tłum. Andrzej Żebrowski i Piotr Kawiorski. Warszawa: Solidarność Socjalistyczna.

Deutscher, Isaac. 2003. The Prophet Unarmed: Trotsky 1921–1929. London–New York: Verso.

Dżilas, Milowan. 1957. Nowa klasa wyzyskiwaczy: Analiza systemu komunistycznego. Tłum. Juliusz Mieroszewski. Paryż: Instytut Literacki.

Espinosa, Juan i Andrew Zimbalist. 1981. Economic Democracy: Workers’ Participation in Chilean Industry, 1970–1973. New York: Academic Press.

Etkind, Alexander. 2011. Internal Colonization: Russia’s Imperial Experience. Cambridge: Polity Press.

Filtzer, Donald. 2002. Soviet Workers and De-Stalinization: The Consolidation of the Modern System of Soviet Production Relations 1953–1964. Cambridge: Cambridge University Press.

Fitzpatrick, Sheila. 2012. Życie codzienne pod rządami Stalina: Rosja radziecka w latach trzydziestych XX wieku. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Franczyk, Jan L. 2005. „Awans społeczny budowniczych Nowej Huty – blaski i cienie.” W Dla władzy, obok władzy, przeciw władzy. Postawy robotników wielkich ośrodków przemysłowych w PRL, red. Jarosław Neja. Konferencje IPN, t. 25, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.

Gomułka, Władysław. 1957. Przemówienia: Październik 1956–wrzesień 1957. Warszawa: Książka i Wiedza.

Gregory, Paul. 2003. „Introduction.” W The Economics of Forced Labor: The Soviet Gulag, red. Paul Gregory i Vlery Lazarev. Stanford: Hoover Institute Press Publication

Gregory, Paul. 2004. Political Economy of Stalinism. New York: Cambridge University Press.

Hensey, John i Mohamed Ereisha. 1989. „State Ownership and the Problem of the Work Incentive: An Egyptian Case Study.” Work, Employment & Society 3: 65–87.

Husson, Michel. 2011. Kapitalizm bez znieczulenia. Tłum. Zbigniew M. Kowalewski. Warszawa: Książka i Prasa.

Jowitt, Ken. 1983. „Soviet Neotraditionalism: The Political Corruption of a Leninist Regime.” Soviet Studies 3: 275–297.

Kalecki, Michał. 1984. Próba wyjaśnienia zjawiska przestępczości gospodarczej. W Michał Kalecki. Dzieła, t. 4. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 236–241.

Kenney, Padraic. 1997. Rebuilding Poland: Workers and Communists, 1945–1950. New York: Cornel University Press.

Khlevnyuk, Oleg. 2003. „The Economy of the OGPU, NKVD, and MVD of the USSR, 1930–1955. The Scale, Structure and Trends of Development.” W The Economics of Forced Labor: The Soviet Gulag, red. Paul Gregory i Vlery Lazarev. Stanford: Hoover Institute Press Publication.

Kirzner, Israel. 1984. „Economic Planning and the Knowledge Problem.” Cato Journal 2: 407–418.

Klepajczuk, Bolesław. 1995. Etos pracy w przededniu transformacji systemu społecznego. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.

Kloc, Kazimierz. 1992. Historia samorządu robotniczego w PRL 1944–1989. Warszawa: Wyższa Szkoła Handlowa.

Konopska-Struś, Emilia i Marian Muszkiewicz. 2010. „Modernizacyjne szanse pozarolniczego sektora gospodarki prywatnej.” W Modernizacja, czy pozorna modernizacja? Społeczno-ekonomiczny bilans PRL 1944–1989, red. Jędrzej Chumiński. Wrocław: Gajt.

Kornai, János. 1985. Niedobór w gospodarce. Tłum. Urszula Grzelońska i Zofia Wiankowska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne.

Kornai, János. 1992. The Socialist System. The Political Economy of Communism. Oxford: Clarendon Press.

Kowalewski, Zbigniew Marcin. 2011. „Give Us Back Our Factories!: Between Resisting Exploitation and the Struggle for Workers’ Power in Poland, 1944–1981.” W Ours to Master and to Own. Workers’ Councils from the Commune to Present, red. Immanuel Ness i Dario Azellini. Chicago–Illinois: Haymarket Books.

Kowalewski, Zbigniew Marcin. 2014. „Rosyjski imperializm: Od caratu do Putina.” Le Monde diplomatique. http://monde-diplomatique.pl/LMD105/index.php?id=1_4.

Kotowicz-Jawor, Joanna. 1983. Presja inwestycyjna w latach siedemdziesiątych. Warszawa: PWN.

Lenin, Włodzimierz. 1989. „W związku z zagadnieniem narodowości, czyli o »autonomizacji«.” W Włodzimierz Lenin. Dzieła wszystkie, t. 45. Warszawa: Ksiażka i Wiedza, 349–355.

Mandel, Ernest. 1968. Marxist Economic Theory, t. 2. New York: Monthly Review Press.

Markiewicz, Joanna. 2000. „Prawo pracy w latach 1950–1955.” W Z badań nad oporem społecznym w Europie Środkowej w latach 1948–1955, red. Łukasz Kamiński i Andrzej Małkiewicz. Wrocław: Wydawnictwo Gajt.

Marot John. 2006. „Trotsky, the Left Opposition and the Rise of Stalinism: Theory and Practice.” Historical Materialism 14: 175–206.

Mazat, Numa i Franklin Serrano. bdw. An analysis of the Soviet economic growth from the 1950’s to the collapse of USSR.” www.centrosraffa.org.

Mazurek, Małgorzata. 2005. Socjalistyczny zakład pracy: Porównanie fabrycznej codzienności w PRL i NRD u progu lat sześćdziesiątych. Warszawa: Trio.

Mazurek, Małgorzata. 2010. Społeczeństwo kolejki: O doświadczeniach niedoboru, 1945–1989. Warszawa: Trio.

Minc, Hilary. 1945. Zagadnienia polityki gospodarczej. Warszawa: Książka.

Morawski, Wojciech. 2013. „Tendencje autarkiczne w gospodarce socjalistycznej.” W W poszukiwaniu modelu gospodarki centralnie sterowanej, red. Piotr Jachowicz. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH.

Nowakowski, Krzysztof. 1993. Niedobory w gospodarce a społeczeństwo i jednostka. Katowice: „Śląsk” Spółka z o.o.

O’Donnell, Guillermo. 1988. Bureaucratic Authoritarianism: Argentina 1966–1973 in Comparative Perspective. Berkeley: University of California Press.

Peters, Thomas i Robert Waterman. 2004. In Search of Excellence: Lessons from America’s Best-Run Companies. New York: HarperCollins Publishers Inc.

Pipes, Richard. 2008. Komunizm. Warszawa: Świat Książki.

Schaff, Adam. 1999. Alienacja jako zjawisko społeczne. Warszawa: Książka i Wiedza.

Siegelbaum, Lewis. 1990. Stakhanovism and the Politics of Productivity in the USSR, 1935–1941. Cambridge: Cambridge University Press.

Silver, Beverly. 2009. Globalny proletariat: Ruchy pracownicze i globalizacja po 1870 r. Tłum. Marcin Starnawski. Warszawa: Książka i Prasa.

Smith, Paul. 2010. „Towards a Political Economy of Stalinism.” Recenzja książki Hillel Ticktin, Origins of the Crisis in the USSR: Essays on the Political Economy of a Disintegrating System. Radical Chains. http://www.scribd.com/doc/25986566/Origins-of-the-Crisis-in-the-USSR-by-Hillel-Ticktin.

Soto, Jesus Huerta de. 2011. Socjalizm, rachunek ekonomiczny i funkcja przedsiębiorcza. Tłum. Wojciech Rybicki. Warszawa: Instytut Ludwiga von Misesa.

Sowa, Jan. 2011. Fantomowe ciało króla: Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Kraków: Universitas.

Tittenbrun, Jacek. 2012. Gospodarka w społeczeństwie: Zarys socjologii gospodarki i socjologii ekonomicznej w ujęciu strukturalizmu socjoekonomicznego. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.

Trotsky, Lew. 1932. Soviet Economy in Danger. New York: Pamphlet Pioneer Publishers. https://www.marxists.org/archive/trotsky/1932/10/sovecon.htm.

Trocki, Lew. 1991. Zdradzona rewolucja: Czym jest ZSRR i dokąd zmierza? Tłum. Aleksander Achmatowicz. Warszawa: Oficyna Wibet. http://www.marxists.org/polski/trocki/1936/zdr-rew/.

Tymiński, Maciej. 2001. PZPR i przedsiębiorstwo: Nadzór partyjny nad zakładami przemysłowymi 1956–1970. Warszawa: Trio.

URGENSE. 1983. „Tayloryzm arytmiczny.” Inprekor 12: 13–36.

Wosleński, Michaił. 1986. Nomenklatura: Uprzywilejowani w ZSRR. Warszawa–Wrocław: Wydawnictwo Vist.

Zarembka, Marcin. 2012. Wielka trwoga. Polska 1944–1947: Ludowa reakcja na kryzys. Kraków: Wydawnictwo Znak.