Abstrakt
Celem tej recenzji jest analiza problemu wiary i historii w wybranych pismach Franza Overbecka. Overbeck (1837–1905), niemiecki teolog-agnostyk, historyk chrześcijaństwa, przyjaciel Fryderyka Nietzschego, opisuje w swoich pracach eschatologiczny i kontrkulturowy wymiar pierwotnego chrześcijaństwa. Dzieje Kościoła opierają się według niego na powolnym wypieraniu eschatologii oraz zastąpieniu jej konserwatywnym projektem podtrzymywania i stabilizowania zachodniej kultury i cywilizacji. Z tego powodu Overbeck – broniąc integralności chrześcijaństwa jako kulturowego fenomenu oraz jego uniwersalistycznego dziedzictwa – krytykuje zarówno współczesny mu protestantyzm kulturowy (A. Harnack) jak i postchrześcijańskie i nacjonalistyczne alternatywy (D.F. Strauss, P. Lagarde). W artykule wskazuję na aktualność Overbeckowskich zastrzeżeń wobec wszelkiej – tradycjonalistycznej, liberalnej i lewicowej – teologii politycznej z punktu widzenia chrześcijaństwa zorientowanego na eschatologię. Analizuję również dwie ścieżki recepcji myśli Overbecka w dwudziestowiecznych Niemczech: próbę odnowienia protestantyzmu jako religii stanu wyjątkowego (K. Barth) oraz krytykę teologii i sceptyczno-ironiczne pożegnanie z chrześcijaństwem (H. Blumenberg).Bibliografia
Albert, Hans. 1979. Das Elend der Theologie: Kritische Auseinandersetzung mit Hans Küng. Hamburg: Hoffman und Campe Verlag.
Barth, Karl. 1920. „Unerledigte Anfragen an die Theologie.” W Barth, Karl. Zur inneren Lage des Christentums. München: Christian Kaiser Verlag.
Blumenberg, Hans. 1988. Die Legitimität der Neuzeit. Frankfurt/M: Suhrkamp.
Gossman, Lionel. 2000. Basel in the Age of Burckhardt: A Study in Unseasonable Ideas. Chicago: The University of Chicago Press.
Henry, Martin. 2007. „Franz Overbeck: A Review of Recent Literature (Part 1).” Irish Theological Quarterly 72: 391–404.
Henry, Martin. 2013. „Czy teologia ma przyszłość w nowoczesnym świecie?” Kronos 4: 25–37.
Lilla, Mark. 2009. Bezsilny Bóg: Religia, polityka i nowoczesny Zachód. Tłum. Jarosław Mikos. Warszawa: W.A.B.
Nabrings, Arie. 2013. „Teologia między mitem a refleksją: Diagnoza Franza Overbecka.” Tłum. Tadeusz Zatorski. Kronos 4: 38–52.
Holz, Detlef. 1936. Deutsche Menschen: Eine Folge von Briefen, red. Detlef Holz. Luzern: Vita Nova Verlag.
Löwith, Karl. 2001. Od Hegla do Nietzschego: Rewolucyjny przełom w myśli XIX wieku. Tłum. Stanisław Gromadzki. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Löwith, Karl. 2002. Historia powszechna i dzieje zbawienia. Tłum. Józef Marzęcki. Kęty: Antyk.
Overbeck, Franz. 2008. Nietzsche: Zapiski przyjaciela. Tłum. i oprac. Tadeusz Zatorski. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Overbeck, Franz. 2014. Finis Christianismi: Wybór pism. Tłum. i oprac. Tadeusz Zatorski. Warszawa: Fundacja Augusta hrabiego Cieszkowskiego.
Sommer, Andreas Urs. 2013. „Thomas Mann i Franz Overbeck.” Tłum. Tadeusz Zatorski. Kronos 4: 53–78.
Taubes, Jacob. 2013. „Odczarowanie teologii. Przyczynek do portretu Overbecka.” W Taubes, Jacob. Apokalipsa i polityka: Eseje mesjańskie. Tłum. Piotr Graczyk i in. Warszawa: Fundacja Augusta hrabiego Cieszkowskiego.
Tichy, Rafał. 2011/2012. „Apokalipsa historii (część 1).” 44. Magazyn Apokaliptyczny 3: 4–71.
Węcławski, Tomasz. 2008. „Wiek XIX – narodziny nowego myślenia w teologii.” W Kościół a teologia dwudziestego wieku, red. Tadeusz Bartoś. Kraków: Homini.
Zatorski, Tadeusz. 2014a. „Sceptyczny przyjaciel proroka.” W Overbeck, Franz. Finis Christianismi: Wybór pism. Tłum. i oprac. Tadeusz Zatorski. Warszawa: Fundacja Augusta hrabiego Cieszkowskiego.
Zatorski, Tadeusz. 2014b. „»Wiemy zbyt wiele«. Czy teolog może nie być ateistą?” Znak 705: 34–43.
Licencja
Autorzy:
„Praktyka Teoretyczna” jest pismem, które chce realizować idee wolnego dostępu do wiedzy i poszerzania domeny dobra wspólnego. Ma służyć rozwojowi nauki i krytycznej refleksji w Polsce i na świecie w imię idei wolnego dostępu do wiedzy (Open Access). Całe pismo jest udostępniane za darmo w Internecie na warunkach licencji CC-BY-NC-SA (Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe) w wersji 4.0 (szczegółowe warunki: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/). Artykuły w nim zamieszczone mogą być dowolnie przechowywane, kopiowane, drukowane, rozpowszechniane i wykorzystywane do celów naukowo-dydaktycznych przy zachowaniu warunków licencji. Apelujemy tylko o uznanie autorstwa i podanie źródła w myśl przyjętych w środowisku naukowym standardów.
Nie ma natomiast możliwości komercyjnego wykorzystania zgromadzonych zasobów bez pisemnej zgody wydawcy. Dostęp do czasopisma nie może być dystrybuowany za opłatą czy w jakikolwiek inny sposób limitowany przez inne podmioty.
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC [PL.pdf, PL.doc, EN.pdf, EN.doc].
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” udzielają wydawcy czasopisma niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe (CC-BY-NC-SA 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy nadsyłanych artykułów powinni upewnić się, czy wykorzystywane przez nich materiały nie są chronione prawami autorskimi na rzecz innych osób i ponoszą odpowiedzialność za ewentualne uchybienia w tym względzie.