Słowa kluczowe
przemoc
powieść realistyczna
literatura ludowa
Jak cytować
Abstrakt
Artykułu przedstawia model przemocy pańszczyźnianej, który można skonstruować na podstawie fragmentów dziewiętnastowiecznych powieści oraz wspomnień chłopów pamiętających doświadczenie pańszczyzny. Powieść realistyczna nie podejmuje bezpośrednio zagadnienia pańszczyzny jako głównego tematu przedstawienia, dlatego też reprezentacji przemocy pańszczyźnianej należy szukać na granicy świata głównych bohaterów, zwykle wywodzących się z klas uprzywilejowanych. Te krótkie fragmenty znanych powieści pokazują oczywistość przemocy wobec chłopów. Przemoc stanowi tu sposób utrzymania własnej pozycji społecznej, a jednocześnie poniżenia osób wykonujących pracę fizyczną. W tekstach wspomnieniowych można natomiast znaleźć opisy sposobu oddziaływania przemocy na chłopów. Analizuję dwa przykłady tłumienia chłopskiego buntu z wykorzystaniem przemocy fizycznej doprowadzającej ofiary do stanu bliskiego śmierci. Pozostawionych przy życiu chłopów pozbawiono wszelkiej nadziei i aktywności, by z rezygnacją pogodzili się z przymusem pracy. Ten schemat powiązania pracy i przemocy nie znika wraz ze zniesieniem pańszczyzny, gdyż nowe stosunki kapitalistyczne podtrzymują nierówność między kapitalistą a proletariuszem.Bibliografia
Assorodobraj, Nina. 1946. Początki klasy robotniczej. Problem rąk roboczych w przemyśle polskim epoki stanisławowskiej. Warszawa: Czytelnik.
Bojko, Jakub. 2002. Gorące słowa. Wybór pism. Wybór, wstęp i oprac. Franciszek Ziejka. Kraków: Universitas.
Buck-Morss, Susan. 2014. Hegel, Haiti i historia uniwersalna. Tłum. Katarzyna Bojarska. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Burszta, Józef. 1985. Chłopskie źródła kultury. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Cerman, Markus. 2012. Villagers and Lords in Eastern Europe, 1300–1800. Palgrave Macmillan: Basingstoke.
Czernik, Stanisław. 1951. Poezja chłopów polskich. Pieśń ludowa w okresie pańszczyźnianym. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Czernik, Stanisław i Julian Przyboś. 1955. Wzięli diabli pana. Antologia poezji walczącej o postęp i wyzwolenie społeczne 1543–1953. Oprac. Stanisław Czernik i Julian Przyboś. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Schwab, Dieter. 1975. „Eigentum”. W Geschichtliche Grundbegriffe: Historisches Lexikon zur politisch-sozialen Sprache in Deutschland. T. 2. Red. Reinhart Koselleck. Stuttgart: Klett-Cotta.
Deczyński, Kazimierz. 1978. Pamiętnik chłopa nauczyciela. Wstęp i przypisy Krzysztof Groniowski. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Federici, Silvia. 2004. Caliban and the Witch: Women, the Body and Primitive Accumulation. New York: Autonomedia.
Franko, Iwan. 1979. O literaturze polskiej. Wyboru dokonał i opracował Mikołaj Kuplowski. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Gerstenberger, Heide. 2017. Markt und Gewalt. Die Funktionsweise des historischen Kapitalismus. Münster: Westfälisches Dampfboot.
Gruszecki, Artur. 1954. Tuzy. Wydawnictwo Literackie: Kraków.
Grynwaser, Hipolit. 1951. Pisma. T. 2. Kwestia agrarna i ruch włościan w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku : 1807–1860. Studium archiwalne. Przywódcy i burzyciele włościan. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Bojko, Jakub. 1947. „Z chłopskich doświadczeń i rozmyślań”. W Wybór pisarzy ludowych. T. I. Oprac. Stanisław Pigoń. Wrocław: Ossolineum.
Kant, Immanuel. 2011. Metafizyka moralności. W Immanuel Kant. Dzieła zebrane. T. V. Red. Wojciech Włoch. Touń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Kieniewicz, Stefan. 1953. Sprawa włościańska w powstaniu styczniowym. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kochanowicz, Jacek. 1981. Pańszczyźniane gospodarstwo chłopskie w Królestwie Polskim w I połowie XIX w. Warszawa: Uniwersytet Warszawski. Wydział Nauk Ekonomicznych.
Kochanowicz, Jacek. 1992. Spór o teorię gospodarki chłopskiej. Gospodarstwo chłopskie w teorii ekonomii i w historii gospodarczej. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Korzeniowski, Józef. 2003. Kollokacja. Kraków: Universitas.
Kowalewski, Krzysztof. 2014. „Pańszczyzna i poddaństwo w Europie Środkowej – stan badań”. W Drogi odrębne, drogi wspólne. Problem specyfiki rozwoju historycznego Europy Środkowo-Wschodniej w XIX–XX wieku. Red. Maciej Janowski. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk.
Koźmian, Kajetan. 2000. Ziemiaństwo polskie, rękopiśmienna wersja poematu w pięciu pieśniach. Tekst odnalazł, oprac., uwagami wstępnymi oraz komentarzem historycznoliterackim opatrzył Piotr Żbikowski; skolacjonowanie tekstu, objaśnienia rzeczowe, filologiczne i historyczne Marek Nalepa. Kraków: Collegium Columbinum.
Kraszewski, Józef Ignacy. 1948. Ulana. Powieść poleska. Objaśnieniami i posłowiem opatrzył Wiktor Hahn. Łódź–Wrocław: Wydawnictwo Władysława Bąka.
Kuligowski, Waldemar. 2016. „Chamska historia Polski. Tezy i antytezy”. Czas Kultury 3.
Leder, Andrzej. 2016. „Nienapisana epopeja”. Teksty Drugie 6.
Leskiewiczowa, Janina. Red. 1964. Zarys historii gospodarstwa wiejskiego w Polsce. T. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Locke, John. 1992. Dwa traktaty o rządzie. Tłum. Zbigniew Rau. Warszawa: PWN.
Mayer, Arno J. 1984. Adelsmacht und Bürgertum. Die Krise der europäischen Gesellschaft 1848–1914. Tłum. Karl Heinz Siber. München: Beck.
Nocznicki, Tomasz. 1947. Moje wspomnienia z ubiegłego życia. Warszawa: nakł. Stronnictwa Ludowego.
Nocznicki, Tomasz. 1965. Wybór pism. Wyboru dokonał i wstępem opatrzył Henryk Syska. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza
Orzeszkowa, Eliza. 2009. Nad Niemnem. Oprac. Józef Bachórz. Wrocław: Ossolineum.
Piękoś, Dominik. 1947. „Z lat męczeństwa ludu (na tle podania ludowego)”. W Wybór pisarzy ludowych. T. II. Oprac. Stanisław Pigoń. Wrocław: Ossolineum.
Pigoń, Stanisław. 1974. Na drogach kultury ludowej. Rozprawy i studia. Wyb. i oprac. Tomasz Jodełka-Burzecki. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Pigoń, Stanisław. 1983. Z Komborni w świat. Wspomnienia młodości. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Piszczkowski, Mieczysław. Oprac. i wstęp. 1972. Wieś pańszczyźniana w literaturze polskiej (w. XV–XIX). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Polanyi, Karl. 2010. Wielka transformacja. Polityczne i ekonomiczne źródła naszych czasów. Tłum. Maria Zawadzka. Warszawa: PWN.
Rauszer, Michał. 2016. „Buntów chłopskich nie było. Pańszczyzna i opór”. Czas Kultury 3: 90-99.
Reemtsma, Jan Philipp. 2011. Zaufanie i przemoc: esej o szczególnej konstelacji nowoczesności. Tłum. Magdalena Kałużna, Izabela Sellmer, Katarzyna Śliwińska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Rychliński, Stanisław. 1976. Wybór pism. Wyboru dokonał i wstępem opatrzył Przemysław Wójcik. Warszawa: PWN.
Schumpeter, Joseph A. 2009. Kapitalizm, socjalizm, demokracja. Tłum. Michał Rusiński. Warszawa: PWN.
Sismondi, Jean Charles Léonard Simonde de. 1955. Nowe zasady ekonomii politycznej czyli o bogactwie i jego stosunku do ludności. T. I–II. Tłum. Witold Giełżyński. Warszawa: PWN.
Skarbek, Fryderyk. 2013. Gospodarstwo narodowe. Wybór pism. Wyboru dokonał, wstępem i przypisami opatrzył Piotr Szymaniec. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej.
Sofsky, Wolfgang. 1999. Traktat o przemocy. Tłum. Marek Adamski. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
Stankiewicz, Zbigniew. 1968. „Okres reform uwłaszczeniowych”. W Z dziejów chłopów polskich (od wczesnego feudalizmu do 1939 r.). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Staszic, Stanisław. 1954. „O statystyce Polski”. W Stanisław Staszic. Pisma filozoficzne i społeczne. Red. Bogdan Suchodolski. Warszawa: PWN.
Sygietyński, Antoni. 2004. Wysadzony z siodła. Kraków: Universitas.
Szymonowic, Szymon. 2000. Sielanki i pozostałe wiersze polskie. Oprac. Janusz Pelc. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Śreniowski, Stanisław. 1947. Dzieje chłopów w Polsce. Szkice o ustroju społecznym. Warszawa: Czytelnik.
Topolski, Jerzy. 1982. „Modele teoretyczne i historyczne w interpretacji rozwoju feudalizmu w Europie Wschodniej (X–XVIII wieku)”. W Jerzy Topolski. Prawda i model w historiografii. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Wasiewicz, Jan. 2014. „Bunty chłopskie”. W Polskie miejsca pamięci. Dzieje toposu wolności. Red. Stefan Bednarek, Bartosz Korzeniewski. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Witos, Wincenty. 1947. „Dawniej a teraz”. W Wybór pisarzy ludowych. T. I. Oprac. Stanisław Pigoń. Wrocław: Ossolineum.
Witos, Wincenty. 1947a. „Oświata przelewa się przez brzegi”. W Wybór pisarzy ludowych. T. I. Oprac. Stanisław Pigoń. Wrocław: Ossolineum.
Wołk-Gumplowiczowa, Wanda. 1939. Chłopi, mieszczaństwo i szlachta w powieści polskiej w pierwszej połowie XIX w. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Licencja
Autorzy:
„Praktyka Teoretyczna” jest pismem, które chce realizować idee wolnego dostępu do wiedzy i poszerzania domeny dobra wspólnego. Ma służyć rozwojowi nauki i krytycznej refleksji w Polsce i na świecie w imię idei wolnego dostępu do wiedzy (Open Access). Całe pismo jest udostępniane za darmo w Internecie na warunkach licencji CC-BY-NC-SA (Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe) w wersji 4.0 (szczegółowe warunki: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/). Artykuły w nim zamieszczone mogą być dowolnie przechowywane, kopiowane, drukowane, rozpowszechniane i wykorzystywane do celów naukowo-dydaktycznych przy zachowaniu warunków licencji. Apelujemy tylko o uznanie autorstwa i podanie źródła w myśl przyjętych w środowisku naukowym standardów.
Nie ma natomiast możliwości komercyjnego wykorzystania zgromadzonych zasobów bez pisemnej zgody wydawcy. Dostęp do czasopisma nie może być dystrybuowany za opłatą czy w jakikolwiek inny sposób limitowany przez inne podmioty.
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC [PL.pdf, PL.doc, EN.pdf, EN.doc].
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” udzielają wydawcy czasopisma niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe (CC-BY-NC-SA 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy nadsyłanych artykułów powinni upewnić się, czy wykorzystywane przez nich materiały nie są chronione prawami autorskimi na rzecz innych osób i ponoszą odpowiedzialność za ewentualne uchybienia w tym względzie.