Słowa kluczowe
Imperium Osmańskie
Tatarzy
stosunki chrześcijańsko-muzułmańskie
renesansowa dyplomacja
kalendarz
Jak cytować
Abstrakt
Wbrew pokutującym stereotypom, wojny Rzeczypospolitej z Imperium Osmańskim zdarzały się rzadko, a we wzajemnych stosunkach przeważało dążenie do zachowania pokojowego sąsiedztwa. Frazeologia przedmurza chrześcijaństwa była natomiast chętnie wykorzystywana przez dwór polski jako argument przetargowy w stosunkach z innymi stolicami Europy, zwłaszcza z papieskim Rzymem. Jednak dopiero w okresie zaborów, głównie dzięki twórczości Henryka Sienkiewicza, Turek i muzułmanin stał się niejako substytutem wroga, zastępując ze względów cenzuralnych reprezentantów państw zaborczych. Tymczasem studia nad epoką Jagiellonów ujawniają pragmatyczny stosunek członków tej dynastii do relacji z muzułmanami, wzajemną znajomość obyczajów, świąt religijnych i kalendarza, oraz otwartość na tworzenie sojuszy politycznych i wojskowych. Nie zmieniło się to i w czasach królów elekcyjnych, gdy frazeologia obrony chrześcijaństwa, stosowana na użytek wewnętrzny i zwłaszcza w stosunkiem z Zachodem, szła często w parze z szacunkiem dla muzułmańskich partnerów i brakiem uprzedzeń religijnych we wzajemnych stosunkach. Nieporozumieniem są dzisiejsze próby wykorzystywania postaci Jana Sobieskiego dla celów antymuzułmańskiej propagandy, monarcha ten bowiem cenił kulturę orientalną, znał język turecki, utrzymywał regularne kontakty z muzułmańskimi stolicami, idąc zaś pod Wiedeń kierował się politycznym pragmatyzmem, a nie względami o charakterze religijnym.Bibliografia
Chmielowska, Danuta. 2006. Polsko-tureckie stosunki dyplomatyczne w okresie międzywojennym. Warszawa: Wydawnictwo Dialog.
Długosz, Jan. 2014. „Jakub Skarbek z Góry i Grzegorz Ormianin przed Mehmedem I Czelebim. Pierwsi posłowie polscy u sułtana osmańskiego”. W Orzeł i półksiężyc. 600 lat polskiej publicystyki poświęconej Turcji, red. Dariusz Kołodziejczyk. Warszawa: Ministerstwo Spraw Zagranicznych.
Dziubiński, Andrzej. 2005. Stosunki dyplomatyczne polsko-tureckie w latach 1570–1572 w kontekście międzynarodowym. Wrocław: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej.
Gasztowtt, Tadeusz. 1913. Turcya a Polska. Paryż: Drukarnia Polska A. Reiffa.
Gasztowtt, Tadeusz. 2014. „Turcya a Polska”. W Orzeł i półksiężyc. 600 lat polskiej publicystyki poświęconej Turcji, red. Dariusz Kołodziejczyk. Warszawa: Ministerstwo Spraw Zagranicznych.
Goffman, Daniel. 2007. „Negotiating with the Renaissance state: the Ottoman Empire and the new diplomacy”. W The Early Modern Ottomans. Remapping the Empire, red. Virginia Aksan i Daniel Goffman. Cambridge: Cambridge University Press.
Jagodzinski, Sabine. 2013. Die Türkenkriege im Spiegel der polnisch-litauischen Adelskultur. Kommemoration und Repräsentation bei den Żółkiewski, Sobieski und Radziwiłł. Leipzig: Jan Thorbecke Verlag.
Kaplan, Benjamin. 2007. Divided by Faith. Religious Conflict and the Practice of Toleration in Early Modern Europe. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Kąkolewski, Igor. 2007. Melancholia władzy. Problem tyranii w europejskiej kulturze politycznej XVI stulecia. Warszawa: Neriton.
Keenan, Edward. 1967. „Muscovy and Kazan: Some Introductory Remarks on the Patterns of Steppe Diplomacy”. Slavic Review 26: 548–558.
Kołodziejczyk, Dariusz. 1987. „Imperium Osmańskie w XVI wieku – kilka uwag o potencjale demograficznym i gospodarczym”. Przegląd Historyczny 78: 375–394.
Kołodziejczyk, Dariusz. 1994. Podole pod panowaniem tureckim. Ejalet Kamieniecki 1672–1699. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Polczek.
Kołodziejczyk, Dariusz. 2000. Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th–18th Century). An Annotated Edition of ‘Ahdnames and Other Documents. Leiden–Boston–Köln: Brill.
Kołodziejczyk, Dariusz. 2010. „Entre l’antemurale Christianitatis et la raison d’État: l’idée de Croisade en Pologne au XVe et XVIe siècles”. W L’Europe centrale au seuil de la modernité. Mutations sociales, religieuses et culturelles. Autriche, Bohême, Hongrie et Pologne, fin du XIVe-milieu du XVIe siècle. Actes du colloque international de Fontevraud (15-16 mai 2009), red. Marie-Madeleine de Cevins. Rennes: Presses universitaires de Rennes.
Kołodziejczyk, Dariusz. 2011a. The Crimean Khanate and Poland–Lithuania. International Diplomacy on the European Periphery (15th–18th Century). A Study of Peace Treaties Followed by Annotated Documents. Leiden–Boston: Brill.
Kołodziejczyk, Dariusz. 2011b. „Whose Nation? Mustafa Djelaleddin between Ottomanism and Turkism”. W The Crimean War 1853–1856. Colonial Skirmish or Rehearsal for World War? Empires, Nations, and Individuals, red. Jerzy Borejsza. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
Kołodziejczyk, Dariusz. 2013. Zaproszenie do osmanistyki. Typologia i charakterystyka źródeł muzułmańskich sąsiadów dawnej Rzeczypospolitej: Imperium Osmańskiego i Chanatu Krymskiego. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Kołodziejczyk, Dariusz. 2018. „Turcja i Tatarzy w życiu i planach politycznych Jana Sobieskiego”. W Jan III Sobieski – polski bohater narodowy i zwycięzca spod Wiednia. Historia. Pamięć. Dziedzictwo, red. B. Dybaś [materiały z konferencji zorganizowanej przez Austriacką Akademię Nauk i Stację Naukową PAN w Wiedniu 19–20 września 2017 r. – w druku].
Konopczyński, Władysław. 1936. Polska a Turcja 1683–1792. Warszawa: Instytut Wschodni.
Kuczyński, Stefan Maria. 1935. Sine Wody. Warszawa: Libraria Nova.
Lazzarini, Isabella. 2015. Communication and Conflict. Italian Diplomacy in the Early Renaissance, 1350–1520. Oxford: Oxford University Press.
Lewak, Adam. 1935. Dzieje emigracji polskiej w Turcji (1831–1878). Warszawa: Nakładem Instytutu Wschodniego.
Łątka, Jerzy. 1987. Lehistan’dan gelen şehit. Mustafa Celaleddin Paşa/Konstanty Borzęcki. Istanbul: Boyut.
Łątka, Jerzy. 1993. Pasza z Lechistanu. Mustafa Dżelaleddin (Konstanty Borzęcki). Kraków: Społeczny Instytut Historii i Kultury Turcji.
Mancall, Mark. 1971. Russia and China: Their Diplomatic Relations to 1728. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
Mattingly, Garrett. 1988. Renaissance Diplomacy. New York: Dover Publications.
Miasnikov [Mjasnikov], Vladimir. 1985. The Ch’ing Empire and the Russian State in the 17th Century. Moscow: Progress Publishers.
Šabul’do, Feliks. 2002. „Čy buv jarlyk Mamaja na ukrajins’ki zemli? (Do postanovky problemy)”. Zapysky Naukovoho tovarystva imeni Ševčenka 243: 301–317.
Said, Edward. 1991. Orientalizm. Tłum. Witold Kalinowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Saint-Exupéry, Antoine. 1991. Mały Książę. Tłum. Jan Szwykowski. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Sienkiewicz, Henryk. 1957. W pustyni i w puszczy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Smołucha, Janusz. 1994. „Misja legata Achillesa de Grassisa do państw jagiellońskich w roku 1510”. Studia Historyczne 37: 461 –475.
Smołucha, Janusz. 1999. Papiestwo a Polska w latach 1484–1526. Kontakty dyplomatyczne na tle zagrożenia tureckiego. Kraków: Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”.
Srodecki, Paul. 2015. Antemurale Christianitatis. Zur Genese der Bollwerksrhetorik im östlichen Mitteleuropa an der Schwelle vom Mittelalter zur Frühen Neuzeit. Husum: Matthiesen Verlag.
Świeboda, Wojciech. 2013. Innowiercy w opiniach prawnych uczonych polskich w XV wieku. Poganie, żydzi, muzułmanie. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana.
Tazbir, Janusz. 1984. „Od antemurale do przedmurza, dzieje terminu”. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 29: 167–184.
Tezcan, Baki. 2009. „Jak Polacy i Kozacy zmienili historię Turcji osmańskiej”. Mówią Wieki 2009/4: 38–43.
Toby, Ronald. 1991. State and Diplomacy in Early Modern Japan. Asia in the Development of the Tokugawa Bakufu. Stanford: Stanford University Press.
Tymowski, Michał. 2017. Europejczycy i Afrykanie. Wzajemne odkrycia i pierwsze kontakty. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Urwanowicz, Jerzy. 1984. „Wokół ideologii przedmurza chrześcijaństwa w Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII w.”. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 29: 185–199.
Włodkowic, Paweł. 1968. Pisma wybrane, t. I, red. Ludwik Ehrlich. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Wolff, Larry. 1994. Inventing Eastern Europe: The Map of Civilization on the Mind of the Enlightenment. Stanford: Stanford University Press.
Zakrzewski, Andrzej B. 2013. Wielkie Księstwo Litewskie (XVI–XVIII w.). Prawo-ustrój-społeczeństwo. Warszawa: Wydawnictwo Campidoglio.
Licencja
Autorzy:
„Praktyka Teoretyczna” jest pismem, które chce realizować idee wolnego dostępu do wiedzy i poszerzania domeny dobra wspólnego. Ma służyć rozwojowi nauki i krytycznej refleksji w Polsce i na świecie w imię idei wolnego dostępu do wiedzy (Open Access). Całe pismo jest udostępniane za darmo w Internecie na warunkach licencji CC-BY-NC-SA (Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe) w wersji 4.0 (szczegółowe warunki: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/). Artykuły w nim zamieszczone mogą być dowolnie przechowywane, kopiowane, drukowane, rozpowszechniane i wykorzystywane do celów naukowo-dydaktycznych przy zachowaniu warunków licencji. Apelujemy tylko o uznanie autorstwa i podanie źródła w myśl przyjętych w środowisku naukowym standardów.
Nie ma natomiast możliwości komercyjnego wykorzystania zgromadzonych zasobów bez pisemnej zgody wydawcy. Dostęp do czasopisma nie może być dystrybuowany za opłatą czy w jakikolwiek inny sposób limitowany przez inne podmioty.
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC [PL.pdf, PL.doc, EN.pdf, EN.doc].
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” udzielają wydawcy czasopisma niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe (CC-BY-NC-SA 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy nadsyłanych artykułów powinni upewnić się, czy wykorzystywane przez nich materiały nie są chronione prawami autorskimi na rzecz innych osób i ponoszą odpowiedzialność za ewentualne uchybienia w tym względzie.