Słowa kluczowe
dyskurs
hegemonia
Laclau
Mouffe
Nonhoff
Jak cytować
Abstrakt
Załamanie się systemu socjalistycznego w Europie Wschodniej wiązało się z rozkwitem antykomunizmu, który w Polsce stał się jednym z dominujących dyskursów politycznych. Jest on ugruntowany w ustawodawstwie, oddziałuje na nauki społeczne i edukację, przenika kulturę popularną i pamięć zbiorową oraz wpływa na bieżące działania polityczne. Mimo to wciąż brakuje systematycznych analiz jego hegemonii. W niniejszym artykule podejmuję próbę zastosowania metodologii wypracowanej przez Martina Nonhoffa w oparciu o teorię dyskursu Ernesta Laclaua i Chantal Mouffe do dyskursu antykomunistycznego we współczesnej Polsce. Argumentuję, że w efekcie antagonistycznego podziału przestrzeni dyskursywnej komunizm staje się „powszechnym przestępstwem”, przeszkodą, która uniemożliwia polskiemu społeczeństwu pojednanie się z samym sobą i osiągnięcie (mitycznej) pełni.Bibliografia
Bedall, Philip. 2014. Climate Justice vs. Klimaneoliberalismus? Kilmadiskurse im Spannungsfeld von Hegemonie und Gegen-Hegemonie. Bielefeld: transcript Verlag.
Blatman, Daniel. 1997. “Polish Antisemitism and ‘Judeo-Communism’: Historiography and Memory”. East European Jewish Affairs 27(1): 23–43.
Buchowski, Michał. 2013. “Neoliberalizm w Europie Środkowej – magia, religia czy nauka?”. Poznańskie Studia Slawistyczne 4: 29–41.
Ceplair, Larry. Anti-Communism in Twentieth-Century America: A Critical History. Santa Barbara, CA: Praeger.
Chmielewska, Katarzyna. 2012. “Komunizm w perspektywie historiografii współczesnej: Próba ujęcia”. In PRL życie po życiu, eds.
Katarzyna Chmielewska, Agnieszka Mrozik and Grzegorz Wołowiec. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Creuzberger, Stefan and Dirk Hoffmann (eds.). 2014. ‘Geistige Gefahr’ und ‘Immunisierung der Gesellschaft’: Antikommunismus und politische Kultur in der frühen Bundesrepublik. München: Oldenbourg Verlag.
Gramsci, Antonio. 1999. Selections from the Prison Notebooks. London: The Electric Book Company.
Critchley, Simon. 2004. “Is There a Normative Deficit in the Theory of Hegemony?”. In Laclau. A Critical Reader, eds. Simon Critchley and Oliver Marchart: London–New York: Routledge.
Faulenbach. Bernd. 2011. “Erscheinungsformen des ‘Antikommunismus’: Zur Problematik eines vieldeutigen Begriffs”. Jahrbuch für Historische Kommunismusforschung. 1–14.
Faulenbach. Bernd. 2017. “Antikommunismus” (Version: 1.0). Docupedia-Zeitgeschichte, http://docupedia.de/zg/Faulenbach_antikommunismus_v1_de_2017.
Forecki, Piotr. 2017. “Fantazmat Julii Brystiger”. Środkowoeuropejskie Studia Polityczne 1: 47–69.
Gerrits, André. 1995. “Antisemitism and Anti-Communism: The Myth of ‘Judeo-Communism’ in Eastern Europe”. East European Jewish Affairs 25(1): 49–72.
Fried, Albert. 1997. McCarthyism: The Great American Red Scare. A Documentary History. New York: Oxford University Press.
Glynos, Jason. 2011. “Fantasy and Identity in Critical Political Theory”. Filozofski vestnik, 32(2): 65–88.
Glynos, Jason and David Howarth. 2007. Logics of Critical Explanation in Social and Political Theory. London: Routledge.
Glynos, Jason and Yannis Stavrakakis. 2004. “Encounters of the Real Kind: Sussing out the Limits of Laclau's Embrace of Lacan”. In Laclau: A Critical Reader, eds. Simon Critchley and Oliver Marchart. London–New York: Routledge.
Heale, Michael J. 1990. American Anti-Communism: Combating the Enemy Within, 1830–1970. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
Heale, Michael J. 1998. McCarthy's Americans: Red Scare Politics in State and Nation, 1935–1965. Basingstoke: Macmillan Press.
Herer, Michał. 2017. “Komuniści i złodzieje”. Dwutygodnik 218. https://www.dwutygodnik.com/artykul/7322-komunisci-i-zlodzieje.html.
Holubec, Stanislav and Agnieszka Mrozik. 2018. Historical Memory of Central and East European Communism. New York–London: Routledge.
Howarth, David. 2004. “Hegemony, Subjectivity, Democracy”. In Laclau: A Critical Reader, eds. Simon Critchley and Oliver Marchart. London–New York: Routledge.
Howarth, David, Aletta Norval and Yannis Stavrakakis (eds.). 2000. Discourse Theory and Political Analysis: Identities, Hegemonies and Social Change. Manchester: University Press.
Howarth, David and Jacob Torfing. 2005. Discourse Theory in European Politics: Identity, Policy and Governance. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Howarth, David and Yannis Stavrakakis. 2000. “Introducing discourse theory and political analysis”. In Discourse Theory and Political Analysis: Identities, Hegemonies and Social Change, eds. David Howarth, Aletta Norval and Yannis Stavrakakis. Manchester: University Press.
Janicka, Elżbieta. 2016. „O kontrkulturę – tu i teraz”. Recykling Idei. http://recyklingidei.pl/janicka-o-kontrkulture-tu-teraz.
Kapmann, Margot, Elfriede Müller, and Krunoslav Stojaković. 2017. “Die Aktualität des Antikommunismus”. In Anti! Kommunismus. Struktur einer Ideologie, ed. jour fixe initiative berlin. Münster: edition assemblage.
Konieczny, Maciej. 2015. “Partia Razem: Polska nie jest najgorszym miejscem na Ziemi, ale mogłaby być miejscem dużo lepszym” (interview with Maciej Konieczny and Marcelina Zawisza). https://opinie.wp.pl/partia-razem-polska-nie-jest-najgorszym-miejscem-na-ziemi-ale-moglaby-byc-miejscem-duzo-lepszym-6016710606066305a.
Korte, Jan. 2009. Instrument Antikommunismus: Der Sonderfall Bundesrepublik. Berlin: Dietz Verlag.
Körner, Klaus. 2003. Die rote Gefahr: Antikommunistische Propaganda in der Bundesrepublik 1950–2000. Hamburg: Konkret Literatur Verlag.
Korwin-Mikke, Janusz. 2018. https://www.facebook.com/janusz.korwin.mikke/posts/10155576356592060.
Laclau, Ernesto. 1990. New Reflections on the Revolution of Our Time. London: Verso.
Laclau, Ernesto. 1995. “The Time is Out of Joint”. Diacritics 25(2): 86–96.
Laclau, Ernesto. 1996. Emancipation(s). London–New York: Verso.
Laclau, Ernesto. 2000. “Power and Social Communication”. Ethical Perspectives 7: 139–145.
Laclau, Ernesto. 2004. “Glimpsing the Future”. In Laclau: A Critical Reader, eds. Simon Critchley and Oliver Marchart. London–New York: Routledge.
Laclau, Ernesto. 2005a. On Populist Reason. London: Verso.
Laclau, Ernesto. 2005b. “Populism: What’s in a Name?”. In Populism and the Mirror of Democracy, ed. Francisco Panizza: London–New York: Verso.
Laclau, Ernesto. 2006. “Why Constructing a People Is the Main Task of Radical Politics”. Critical Inquiry 32(4): 646–680.
Laclau, Ernesto and Chantal Mouffe. 1987. “Post-Marxism without Apologies”. New Left Review 166: 79–106.
Laclau, Ernesto and Chantal Mouffe. 2014 [1985]. Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics. London–New York: Verso.
Lipiński, Artur. 2005. Antykomunistyczne oblicze polskiej prawicy u schyłku XX wieku – analiza dyskursu politycznego. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza (unpublished dissertation)
Marx, Karl. 2010 [1843]. “Contribution to the Critique of Hegel’s Philosophy of Law: Introduction”. In Karl Marx and Frederick Engels. Collected Works, vol. 3. London: Lawrence & Wishart.
Mazowiecki, Tadeusz. 1989. https://dzieje.pl/aktualnosci/wystapienie-tadeusza-mazowieckiego-w-sejmie-24-sierpnia-1989-r.
Norval, Aletta J. 2000. “Trajectories of Future Research in Discourse Theory”. In Discourse Theory and Political Analysis: Identities, Hegemonies and Social Change, eds. David Howarth, Aletta J. Norval and Yannis Stavrakakis: Manchester–New York: Manchester University Press.
Mrozik, Agnieszka. 2014. “Poza nawiasem historii (kobiet), czyli po co nam dziś komunistki”. Wakat On-line 3. http://wakat.sdk.pl/poza-nawiasem-historii-kobiet-czyli-po-co-nam-dzis-komunistki/.
Mrozik, Agnieszka. 2015. https://www.youtube.com/watch?v=9hNTnJXQbbk.
Murray, Robert K. 1964. Red Scare: A Study in National Hysteria, 1919–1920. New York: McGraw-Hill.
Nonhoff, Martin. 2005. “Social Market Economy as a Hegemonic Project: An Exercise in Functionalist Discourse Analysis”. Lecture on July 1st, 2005, Paris XII, Créteil. http://www.johannes-angermuller.net/deutsch/ADFA/nonhoff.pdf.
Nonhoff, Martin. 2006. Politischer Diskurs und Hegemonie. Bielefeld: transcript Verlag.
Nonhoff, Martin. 2007. “Diskurs, radikale Demokratie, Hegemonie – Einleitung”. In Diskurs – radikale Demokratie – Hegemonie: Zum politischen Denken von Ernesto Laclau und Chantal Mouffe, ed. Martin Nonhoff. Bielefeld: transcript Verlag.
Nonhoff, Martin. 2008. “Hegemonieanalyse: Theorie, Methode und Forschungspraxis”. In Handbuch Sozialwissenschafte Diskursanalyse, Band 2: Forschungspraxis, eds. Rainer Keller, Andreas Hirseland, Werner Schneider and Willy Viehöver. Wiesbaden: VS Verlag für Sozialwissenschaften.
Nonhoff, Martin. 2014. “Antagonismus”. In DiskursNetz: Wörterbuch der interdisziplinären Diskursforschung, eds. Daniel Wrana, Alexander Ziem, Martin Reisigl, Martin Nonhoff and Johannes Angermuller. Berlin: Suhrkamp Verlag.
Nonhoff, Martin. 2017. “Antagonismus und Antagonismen – hegemonietheoretische Aufklärung”. In Ordnungen des Politischen.
Einsätze und Wirkungen der Hegemonietheorie Ernesto Laclaus, ed. Oliver Marchart. Wiesbaden: Springer VS.
Nonhoff, Martin. 2019. “Hegemony Analysis: Theory, Methodology and Research Practice”. In Discourse, Culture and Organization: Postdisciplinary Studies in Discourse, ed. Tomas Marttila. Cham: Palgrave Macmillan.
Opratko, Benjamin. 2012. “Ein theoretischer Universalschlüssel? Zur Ontologisierung des Hegemoniebegriffs bei Laclau und Mouffe”. In Diskurs und Hegemonie. Gesellschaftskritische Perspektiven, eds. Iris Dzudzek, Caren Kunze and Joscha Wullweber. Bielefeld: transcript Verlag.
Ośrodek Studiów Kulturowych i Literackich nad Komunizmem Instytutu Badań Literackich (OSKiLnK) Polskiej Akademii Nauk. 2013.
„Dyskusja Ośrodka Studiów Kulturowych i Literackich nad Komunizmem IBL PAN: Komunizm i PRL dzisiaj”. Teksty Drugie 3: 227–244.
Pawłowicz, Krystyna. 2016. https://www.facebook.com/KrystynaPawlowicz/posts/dopiero-terazw-27-lat-po-1989r-trwa-w-polsce-prawdziwa-rewolucjaantykomunistycz/1288375817901470/.
Pufelska, Agnieszka. 2007. Die ‘Judäo-Kommune’ – Ein Feindbild in Polen. Das polnische Selbstverständnis im Schatten des Antisemitismus 1939–1948. Paderborn: Schöningh.
Sarasin, Philipp. 2003. Geschichtswissenschaft und Diskursanalyse. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Saryusz-Wolska, Magdalena, Sabine Stach and Katrin Stoll. 2016. “Verordnete Geschichte? Zur Dominanz nationalistischer Narrative in Polen: Eine Einführung”. Zeitgeschichte-online. https://zeitgeschichte-online.de/thema/verordnete-geschichte-zur-dominanz-nationalistischer-narrative-polen.
Saussure, Ferdinand de. 1959. Course in General Linguistics. New York: Philosophical Library.
Schetyna, Grzegorz. 2017. https://twitter.com/SchetynadlaPO/status/945921932142305281.
Sowa, Jan. 2015. Inna Rzeczpospolita jest możliwa! Widma przeszłości, wizje przyszłości. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
Starnawski, Marcin. 2012. “Tęsknię za tobą, Żydzie-rewolucjonisto! Demitologizacja, etos i nieprawomyślne lekcje w filmie Anny Zawadzkiej Żydokomuna”. Recykling Idei 13: 162–176.
Stavrakakis, Yannis. 1999. Lacan and the Political. London–New York: Routledge.
Stavrakakis, Yannis. 2003. “Laclau with Lacan: Comments on the Relation Between Discourse Theory and Lacanian Psychoanalysis”.
In Jacques Lacan: Critical Evaluations in Cultural Theory, ed. Slavoj Žižek. London: Routledge.
Storrs, Landon R.Y. 2013. The Second Red Scare and the Unmaking of the New Deal Left. Princeton–Oxford: Princeton University Press.
Śpiewak, Paweł. 2012. Żydokomuna: Interpretacje historyczne. Warszawa: Wydawnictwo Czerwone i Czarne.
Torfing, Jacob. 1999. New Theories of Discourse: Laclau, Mouffe and Žižek. Oxford: Blackwell Publishers.
Traverso, Enzo. 2016. “The New Anti-Communism: Rereading the Twentieth Century”. 23 August. https://www.versobooks.com/blogs/2811-enzo-traverso-the-new-anti-communism-rereading-the-twentieth-century.
Wæver, Ole. 2005. “European Intergration and Security: Analysing French and German Discourses on State, Nation, and Europe”. In Discourse Theory in European Politics: Identity, Policy and Governance, eds. David Howarth and Jacob Torfing. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Walicki, Andrzej. 2013. Od projektu komunistycznego do neoliberalnej utopii. Kraków: Universitas.
Waszczykowski, Witold and Hans-Jörg Vehlewald. 2016. “Haben die Polen einen Vogel? BILD-Interview mit Polens Außenminister”. BILD-Zeitung, January 3. https://www.bild.de/politik/ausland/polen/hat-die-regierung-einen-vogel-44003034.
Wielgosz, Przemysław. 2017. “Konsens antykomunistyczny”. Le Monde Diplomatique – edycja polska. July. https://monde-diplomatique.pl/LMD137/index.php?id=1_2.
Winnicki, Robert. 2012. “List otwarty Prezesa MW do gen. Zbigniewa Ścibor-Rylskiego”. https://www.pch24.pl/list-otwarty-prezesa-mw-do-gen-zbigniewa-scibor-rylskiego-,4743,i.html.
Wippermann, Wolfgang. 2012. Heilige Hetzjagd: Eine Ideologiegeschichte des Antikommunismus. Berlin: Rotbuch Verlag.
Zandberg, Adrian. 2016. “Komunistami nie jesteśmy. SLD zatonęło samo, bez naszej pomocy” (Interview by Marta Gawina). Kurier Poranny, April 26. https://poranny.pl/adrian-zandberg-komunistami-nie-jestesmy-sld-zatonelo-samo-bez-naszej-pomocy/ar/9916658.
Zawadzka, Anna. 2009. “Żydokomuna”. Bez Dogmatu 79: 13-15.
Zawadzka, Anna. 2012. “Kawior w sowieckiej ambasadzie”. Recykling Idei 13: 177–184.
Zawadzka, Anna. 2016. “Żydokomuna: The Construction of the Insult”. In World War II and Two Occupations. Dilemmas of Polish Memory, eds. Piotr Forecki and Anna Wolff-Powęska. Frankfurt am Main: Peter Lang.
Zawisza, Marcelina. 2017. “Jeśli nie zabiłby mnie rak, umarłabym z głodu” (Interview by Piotr Witwicki). Rzeczpospolita, February 2. https://www.rp.pl/Plus-Minus/302029880-Marcelina-Zawisza---Jesli-nie-zabilby-mnie-rak-umarlabym-z-glodu.html.
Žižek, Slavoj. 2008. In Defence of Lost Causes. London–New York: Verso.
Žižek, Slavoj. 2009. “Post-Wall: Neo-Anti-Communism”. London Review of Books 31(22): 10.
Żukowski, Tomasz. 2009. “Polskie ja idealne”. Bez Dogmatu 79: 4–6.
Żukowski, Tomasz. 2012. “Antykomunizm – technika dyscyplinarna”. Przekrój 26: 42–44.
Licencja
Autorzy:
„Praktyka Teoretyczna” jest pismem, które chce realizować idee wolnego dostępu do wiedzy i poszerzania domeny dobra wspólnego. Ma służyć rozwojowi nauki i krytycznej refleksji w Polsce i na świecie w imię idei wolnego dostępu do wiedzy (Open Access). Całe pismo jest udostępniane za darmo w Internecie na warunkach licencji CC-BY-NC-SA (Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe) w wersji 4.0 (szczegółowe warunki: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/). Artykuły w nim zamieszczone mogą być dowolnie przechowywane, kopiowane, drukowane, rozpowszechniane i wykorzystywane do celów naukowo-dydaktycznych przy zachowaniu warunków licencji. Apelujemy tylko o uznanie autorstwa i podanie źródła w myśl przyjętych w środowisku naukowym standardów.
Nie ma natomiast możliwości komercyjnego wykorzystania zgromadzonych zasobów bez pisemnej zgody wydawcy. Dostęp do czasopisma nie może być dystrybuowany za opłatą czy w jakikolwiek inny sposób limitowany przez inne podmioty.
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC [PL.pdf, PL.doc, EN.pdf, EN.doc].
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” udzielają wydawcy czasopisma niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe (CC-BY-NC-SA 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy nadsyłanych artykułów powinni upewnić się, czy wykorzystywane przez nich materiały nie są chronione prawami autorskimi na rzecz innych osób i ponoszą odpowiedzialność za ewentualne uchybienia w tym względzie.