Słowa kluczowe
dyskurs
miejskość
samorząd
Królestwo Polskie
Jak cytować
Abstrakt
Główna hipoteza artykułu głosi, że rewolucja 1905 roku, która stanowiła początek nowoczesnej polityczności w tej części Europy, była także punktem zwrotnym w dziejach miast Królestwa Polskiego. Szybka urbanizacja i industrializacja Królestwa po upadku powstania styczniowego spowodowała nieodwracalne zmiany struktury społecznej. W miejskich realiach pojawili się nowi aktorzy społeczni w postaci proletariatu i inteligencji. W wyniku tych zmian w trakcie rewolucji 1905 roku tematyka miejska odgrywała w Królestwie znacznie poważniejszą rolę niż w głębi Cesarstwa. Dyskurs o mieście odzwierciedlał narastający konflikt pomiędzy różnymi wizjami miasta: konserwatywną, postępową i radykalną. W istocie, dyskurs ów był dyskusją na temat zakresu miejskiej demokracji. Ukazuje on również skalę kontrastów występujących pomiędzy aktorami społecznymi biorącymi udział w miejskim życiu publicznym, a zwłaszcza pomiędzy burżuazją a proletariatem, już na tym bardzo początkowym etapie nowoczesnej polityczności w Królestwie Polskim. W trakcie rewolucji, początkowy demokratyczny entuzjazm ustąpił wkrótce miejsca logice ekskluzji. Ustanowiona przez mieszczaństwo w odpowiedzi na narastające w trakcie rewolucji wyostrzenie antagonizmów klasowych, prowadziła ona do ograniczenia znaczenia klasy pracującej i jej pozycji politycznej w planowanym samorządzie miejskim.Bibliografia
Bałabuch, Henryk. 2001. Nie tylko cenzura. Prasa prowincjonalna Królestwa Polskiego w rosyjskim systemie prasowym w latach 1865-1915. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Bartkiewicz, Zygmunt. 1911. Złe miasto: obrazy z 1907 roku. Warszawa: Gebethner i Wolff.
Biskupski, Łukasz. 2013. Miasto atrakcji. Narodziny kultury masowej na przełomie XIX i XX wieku. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Blobaum, Robert E. 1995. Rewolucja: Russian Poland 1904-1907. Ithaca; London: Cornell Univ. Press.
Blobaum Robert E. 2001. „The Politics of Antisemitism in Fin-de-Siècle Warsaw”. The Journal of Modern History 73 (2): 275–306.
Bouffał, Bronisław. 1899. „Organizacja miast w Królestwie Polskim”. W W naszych sprawach. Szkice w kwestiach ekonomiczno-społecznych. Warszawa: Henryk Radziszewski.
Cała, Alina. 2012. Żyd – wród odwieczny? Antysemityzm w Polsce i jego źródła. Warszawa: Nisza.
Castells, Manuel. 1983. The city and the grassroots. Berkeley and Los Angeles, California: University of California Press.
Chwalewik, Edward. 1907. Wielkie miasta, ich wzrost i przyszłość. Biblioteka Spółczesna. Warszawa.
Czapliński, Przemysław. 2011. Resztki nowoczesności. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Fijałek, Jan, i Janusz Indulski. 1990. Opieka zdrowotna w Łodzi do roku 1945. Studium organizacyjno-historyczne. Łódź.
Goniec Łódzki. 1905a. „Społeczeństwo i biurokracja”, czerwiec 4.
Goniec Łódzki. 1905b. „Samorząd miejski”, wrzesień 6.
Goniec Łódzki. 1905c. „Tanie mieszkania dla robotników”, październik.
Goniec Łódzki. 1905d. „Do pracy!”, grudzień 6.
Gutowski, Wojciech. 1993. „Symbolika urbanistyczna w literaturze Młodej Polski”. W Miasto-kultura-literatura. Wiek XX, 189–211. Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie.
Harison, Casey. 2007. „The Paris Commune of 1871, the Russian Revolution of 1905, and the Shifting of the Revolutionary Tradition”. History and Memory 19 (2): 5–42.
Howarth, David. 2000. Discourse (Concepts in the Social Sciences). Philadelphia: Open University Press.
Iwańska, Marzena. 2010. „W poszukiwaniu inteligenckiej tożsamości w XIX wieku. Przykład łódzki”. W Historia – mentalność – tożsamość. Studia z historii, historii historiografii i metodologii historii, 261–73. Poznań: Instytut Historii UAM.
Janowski, Maciej. 2004. Polish liberal thought before 1918. Budapest; New York: Central European University Press.
Janowski, Maciej. 2008. Narodziny inteligencji 1750-1831. T. 1. Dzieje inteligencji polskiej do 1918 roku. Warszawa: Neriton.
Jaszczuk, Andrzej. 1986. Spór pozytywistów z konserwatystami o przyszłość Polski : 1870-1903. Warszawa: PWN.
Jedlicki, Jerzy. 1999. A suburb of Europe. Nineteenth-century Polish Approaches to Western Civilization. Budapest: Central European University Press.
Jedlicki, Jerzy. 2000. „Proces przeciwko miastu”. W Świat zwyrodniały. Lęki i wyroki krytyków nowoczesności, 83–113. Warszawa: Sic!
Jedlicki, Jerzy. 2008. Błędne koło 1832-1864. T. 2. Dzieje inteligencji polskiej do 1918 roku. Warszawa: Neriton.
Jonsson, Stefan. 2013. Crowds and democracy. The idea and image of the masses from revolution to fascism. New York: Columbia University Press.
Kalabiński, Stanisław, i Feliks Tych. 1976. Czwarte powstanie czy pierwsza rewolucja. Lata 1905-1907 na ziemiach polskich. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Karwacki, Wladysław Lech. 1975. Łódź w latach rewolucji 1905-1907. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Kiepurska, Halina. 1974. Warszawa w rewolucji 1905-1907. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Kmiecik, Zenon. 1980. Prasa polska w rewolucji 1905-1907. Warszawa: PWN.
Kopczyńska-Jaworska, Bronisława. 1993. „Miasto i miejskość w systemie wartości Polaków”. W Miasto i kultura polska doby przemysłowej. Wartości, red. H. Imbs, 99–121. Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.
Koszutski, Stanisław. 1915. Nasze miasta a samorząd (życie miast w Królestwie Polskim i reforma samorządowa). Warszawa-Lwów: E. Wende i Spółka.
Kowalska-Glikman, Stefania. 1987. Drobnomieszczaństwo w dziewiętnastowiecznej Warszawie. Warszawa: PWN.
Kurier Łódzki. 1906. „Z chwili. Głos na puszczy”, wrzesień 1.
Lefebvre, Henri. 1996. „The right to the city”. W Writings on cities, 147–59. Cambridge, Mass.: Blackwell Publishers.
Markiewicz, Grzegorz. 2010. Między państwem obcym a ideą państwa własnego: świadomość państwowa polskich elit intelektualnych w latach 1864-1914. Łódź: Wydanictwo UŁ.
Marzec, Wiktor. 2013a. „Rewolucja 1905-1907 – ku nowoczesnej polityczności”. W Rewolucja 1905. Przewodnik „Krytyki Politycznej”, 90–110. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Marzec, Wiktor. 2013b. „Chodziło o to, aby lepiej było żyć na świecie takim bitym i kopanym biedakom, jak my…:emancypacje 1905 roku”. W Rewolucja 1905. Przewodnik „Krytyki Politycznej”, 187–211. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Marzec, Wiktor.2014. „Ponowne osadzenie pustego miejsca – endecki naród i polityczna nowoczesność”. Hybris, nr 25: 1–32.
Marzec, Wiktor, i Kamil Piskała, red. 2013a. Rewolucja 1905. Przewodnik „Krytyki Politycznej”. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Marzec, Wiktor, i Kamil Piskała. 2013b. „Proletariaccy czytelnicy — marksistowskie i socjalistyczne lektury we wczesnej proletariackiej sferze publicznej Królestwa Polskiego”. Sensus Historiae XII: 83–103.
Mencwel, Andrzej. 2009. Etos lewicy. Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Micińska, Magdalena. 2008. Inteligencja na rozdrożach 1864-1918. T. 3. Dzieje inteligencji polskiej do 1918 roku. Warszawa: Neriton.
Negt, Oskar, i Alexander Kluge. 1993. Public Sphere and Experience. Toward an Analysis of the Bourgeois and Proletarian Public Sphere. Minneapolis: University of Minnessota Press.
Nietyksza, Maria. 1986. Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim : 1865-1914. Warszawa: PWN.
Nisbet, Robert. 1980. The history of the idea of progress. New York: Basic Books, Inc.
Nowy Kurier Łódzki. 1912. „O przyszłe zabytki w Łodzi”, maj 13.
Ogniwo. 1905. „Losy miast naszych (2)”, marzec 19.
Ogniwo. Tygodnik naukowy, społeczny, literacki i polityczny. 1905. „Losy miast naszych”, marzec 12.
Ossowska, Maria. 1985. Moralność mieszczańska. 2. wyd. Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.
Pobłocki, Kacper. 2010. „The cunning of class: urbanization of inequality in post-war Poland”. Phd dissertation, Budapest: Central European University.
Pobłocki, Kacper. 2013. „Learning from Manchester: Uneven Development, Class and the City”. Praktyka Teoretyczna, nr 3: 237–67.
Pol, Krzysztof. 2007. „Suligowski Adolf Mścisław”. Polski Słownik Biograficzny. XLV. Warszawa-Kraków.
Prawda : tygodnik polityczny, społeczny i literacki. 1905a. „Miasto analfabetów”, maj 27.
Prawda : tygodnik polityczny, społeczny i literacki. 1905b. „Stan i potrzeby szpitali”, wrzesień 9.
Prawda : tygodnik polityczny, społeczny i literacki. 1905c. „Rachunki społeczne”, październik 28.
Prawda : tygodnik polityczny, społeczny i literacki. 1907a. „Lokaut łódzki”, styczeń 12.
Prawda : tygodnik polityczny, społeczny i literacki. 1907b. „Rachunki społeczne”, styczeń 19.
Prawda : tygodnik polityczny, społeczny i literacki. 1907c. „Autonomia i samorząd”, luty 9.
Prawda : tygodnik polityczny, społeczny i literacki.1907d. „Rachunki społeczne”, lipiec 15.
„Projekt ustawy miejskiej dla miast Królestwa Polskiego”. 1915. W Pisma Adolfa Suligowskiego, 137–93. Warszawa: Nakładem autora.
Przeniosło, Marek, i Stanisław Wiech, red. 2005. Rewolucja 1905-1905 w Królestwie Polskim i Rosji. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.
Puś, Wieslaw. 1987. Dzieje Łodzi przemysłowej (Zarys historii). Łódź: Muzeum Historii Miasta Łodzi; Centrum Informacji Kulturalnej.
Radomski, Grzegorz. 2009. Samorząd terytorialny w myśli politycznej Narodowej Demokracji 1918-1939. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Sdvizkov, Denis. 2011. Epoka inteligencji. Historia porównawcza warstwy wykształconej w Europie. Warszawa: Neriton.
Sowa, Jan. 2011. Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Kraków: Universitas.
Stegner, Tadeusz. 2005. „Rewolucja w opinii środowisk liberalnych Królestwa Polskiego 1905-1907”. W Rewolucja 1905-1907 w Królestwie Polskim i w Rosji, 21–43. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.
Suligowski, Adolf. 1915. „System dotychczasowego gospodarstwa miejskiego w Królestwie Polskim i jego wyniki”. W Pisma Adolfa Suligowskiego. T. 1: Potrzeba samorządu. Warszawa: Nakładem autora.
Szreter, Piotr. 1992. „Cenzura rosyjska w Warszawie między powstaniem styczniowym a rewolucją 1905-1907. Strategie działania”. W Piśmiennictwo – systemy kontroli – obiegi alternatywne, Warszawa, 250–69. Biblioteka Narodowa.
Szwarc, Andrzej. 2007. „Rewolucja 1905 roku w dziejach Polski – o potrzebie nowego spojrzenia”. W Dziedzictwo rewolucji 1905-1907, 13–16. Warszawa-Radom: Muzeum Niepodległości.
Śmiechowski, Kamil. 2012. Z perspektywy stolicy. Łódź okiem warszawskich tygodników społeczno-kulturalnych (1881-1905). Łódź: Ibidem.
Śmiechowski, Kamil. 2013. „Rewolucja i prasa. Przypadek «Gońca Łódzkiego»”. W Rewolucja 1905. Przewodnik „Krytyki Politycznej”, 352–77. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Tych, Feliks. 1990. Rok 1905. Dzieje państwa i narodu polskiego. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Ury, Scott. 2012. Barricades and Banners. The Revolution of 1905 and the transformation of Warsaw Jewry. Stanford, Ca: Stanford University Press.
Wallerstein, Immanuel. 2011. The modern world-system IV. Centrist liberalism triumphant, 1789-1914. Berkeley Los Angeles London: University of California Press.
Weeks, Theodore R. 1994. „Nationality and municipality: reforming city government in the Kingdom of Poland, 1904-1915”. Russian History, nr 1: 23–47.
Weeks, Theodore R. 1998. „Fanning the flames: Jews in the Warsaw Press 1905-1912”. East European Jewish Affairs 28 (2): 63–81.
Zahorska, Marta. 1978. „Spór o inteligencję w polskiej myśli społecznej do I wojny światowej”. W Inteligencja polska XIX i XX w. Studia, red. R. Czepulis-Rastenis, 1:179–216. Warszawa: PWN.
Zieliński, Konrad. 2010. Stosunki polsko-żydowskie na ziemiach Królestwa Polskiego w czasie pierwszej wojny światowej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Żarnowska, Anna. 1993. „Robotnicy i miasto (na przykładzie Warszawy przełomu stuleci XIX i XX)”. W Miasto i kultura polska doby przemysłowej. Człowiek, red. H. Imbs, 61–74. Wrocław.
Żarnowska, Anna. 2004. „Próby kształtowania autowizerunku w wielkomiejskiej opinii publicznej. Przedsiębiorcy Warszawy i Łodzi na przełomie XIX i XX w.” Przegląd Historyczny XCV: 195–211.
Żarnowska, Anna, Arkadiusz Kołodziejczyk, Andrzej Stawarz, i Piotr Tusiński, red. 2007. Dziedzictwo rewolucji 1905-1907. Warszawa-Radom: Muzeum Niepodległości.
Żarnowski, Janusz. 2003. State, society and intelligentsia: modern Poland and its regional context. Aldershot, Hampshire: Ashgate/Variorum.
Licencja
Autorzy:
„Praktyka Teoretyczna” jest pismem, które chce realizować idee wolnego dostępu do wiedzy i poszerzania domeny dobra wspólnego. Ma służyć rozwojowi nauki i krytycznej refleksji w Polsce i na świecie w imię idei wolnego dostępu do wiedzy (Open Access). Całe pismo jest udostępniane za darmo w Internecie na warunkach licencji CC-BY-NC-SA (Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe) w wersji 4.0 (szczegółowe warunki: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/). Artykuły w nim zamieszczone mogą być dowolnie przechowywane, kopiowane, drukowane, rozpowszechniane i wykorzystywane do celów naukowo-dydaktycznych przy zachowaniu warunków licencji. Apelujemy tylko o uznanie autorstwa i podanie źródła w myśl przyjętych w środowisku naukowym standardów.
Nie ma natomiast możliwości komercyjnego wykorzystania zgromadzonych zasobów bez pisemnej zgody wydawcy. Dostęp do czasopisma nie może być dystrybuowany za opłatą czy w jakikolwiek inny sposób limitowany przez inne podmioty.
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC [PL.pdf, PL.doc, EN.pdf, EN.doc].
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” udzielają wydawcy czasopisma niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe (CC-BY-NC-SA 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy nadsyłanych artykułów powinni upewnić się, czy wykorzystywane przez nich materiały nie są chronione prawami autorskimi na rzecz innych osób i ponoszą odpowiedzialność za ewentualne uchybienia w tym względzie.