Słowa kluczowe
służba domowa
historia ludowa
historia Żydów
historia kobiet
Jak cytować
Abstrakt
Trzyczęściowe wspomnienia Etli (Edwardy) Bomsztyk (1899–1973) są świadectwem o szczególnym znaczeniu, zapisem losu kobiety, Żydówki, służącej. Dwie części – jedna opublikowana w języku żydowskim w 1959 roku, druga nagrana w języku polskim w roku 1966 i przechowywana w Archiwum Akt Nowych – dotyczą działalności politycznej autorki: organizatorki związków zawodowych pomocy domowych w Warszawie w okresie międzywojennym, członkini Bundu i KPP, wreszcie – więźniarki politycznej. Trzecia relacja, spisana po polsku w roku 1953, zachowana poza kontekstem instytucjonalnym i nigdy niepublikowana, jest świadectwem bardzo osobistym: opowiada o dzieciństwie w żydowskim miasteczku, przyjeździe do Warszawy, nędzy i cierpieniu, pierwszych lekturach, osamotnieniu i buncie. Celem artykułu jest ujawnienie napięcia między opowieściami dotyczącymi politycznego zaangażowania a narracją o doświadczeniach, które stanowiąc podglebie owego zaangażowania, pozostawały zarazem niewypowiadalne w ramach praktyk dyskursywnych wypracowanych przez ruch komunistyczny.Bibliografia
Materiały archiwalne
Archiwum Akt Nowych
nr zespołu 1534, KC PZPR w Warszawie. Pion Organizacyjny. Wydział Polityki Kadrowej. Centralna Kartoteka, sygn. 289 (dawna sygn. CK/290), Bomsztyk Etla.
nr zespołu 1581; Zbiór relacji dotyczących ruchu robotniczego (1956–1989). Sygn. R-182. Życie komuny więźniów politycznych w kobiecym więzieniu Serbia. Komuna więźniów politycznych w kobiecym więzieniu „Serbia” w Warszawie. Relacja 17 – Bomsztyk Edwarda.
nr zespołu 349; Komenda Główna Policji Państwowej w Warszawie. Wydział IV. Centrala Służby Śledczej. Referat VI Specjalny.
Edwarda Bomsztyk, teczka osobowa 14118.
Andrzej Wolica, teczka osobowa 8463.
Źródła drukowane i opracowania
Asz, Szalom. [dostęp: marzec 2017]. Warszawa 1914. Tłum. Anna Ciałowicz. http://varshe.org.pl/teksty-zrodlowe/o-miejscach/33-warszawa-1914
Bańkowska, Aleksandra i Tadeusz Epsztein (oprac.). 2013. Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy. T. 11: Ludzie i prace „Oneg Szabat”. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Bomsztyk, Edwarda. 2016. „Ongiś tak było”. Tłum. Anna Ciałowicz. Kolbojnik. Biuletyn Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie 1 (82): 28–29.
Ciałowicz, Anna. „Kwintesencja”. Kolbojnik. Biuletyn Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie 1 (82): 27.
Deleuze, Gilles i Félix Guattari. 2017. Kafka. Ku literaturze mniejszej. Tłum. Anna Zofia Jaksender, Kajetan Maria Jaksender. Kraków: Eperons-Ostrogi.
Furet, François. 1963. « Pour une définition des classes inférieures à l'époque moderne ». Annales. Économies, Sociétés, Civilisations 18/3: 459–474.
Ginzburg, Carlo. 1989. Ser i robaki. Wizja świata pewnego młynarza z XVI w. Tłum. Radosław Kłos. Warszawa: PIW.
Ginzburg, Carlo. 1991. “Checking the Evidence: The Judge and the Historian.” Critical Inquiry 18/1: 79–92.
Goldfinger, Hersz, Michał Mirski i Szymon Zachariasz. 1959. Unter der fon fun KPP. Artiklen, zichrojnes, dokumenten. Warszawa: Książka i Wiedza.
Grabski, August. 2004. Działalność komunistów wśród Żydów w Polsce (1944–1949). Warszawa: Trio.
Hass, Ludwik. 1963. Organizacje zawodowe w Polsce 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Związkowe CRZZ.
Hen, Józef. 2011. Nowolipie. Najpiękniejsze lata. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
Kassow, Samuel D. 2010. Kto napisze naszą historię? Ukryte Archiwum Emanuela Ringelbluma. Tłum. Grażyna Waluga, Olga Zienkiewicz. Warszawa: Amber.
Kopczyński, Michał. 2000. „Służba domowa jako grupa zawodowa w Europie XV–XX”. W Kobieta i praca. Wiek XIX i XX. Red. Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Kormanowa, Żanna. 1975. „Z działalności związkowej pracownic domowych w Warszawie na Żoliborzu (1931–1939)”. Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego 4: 47–59.
Marks, Karol. 1962. „W kwestii żydowskiej”. W: Karol Marks, Fryderyk Engels. Dzieła. T. 1. Warszawa: Książka i Wiedza.
Marzec, Wiktor. 2016. Rebelia i reakcja. Rewolucja 1905 roku i plebejskie doświadczenie polityczne. Łódź–Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Universitas.
Mielczarek, Tomasz. 1994. „Funkcje prasy w systemie politycznym Drugiej Rzeczypospolitej”. Kieleckie Studia Bibliologiczne 2: 77–110.
Mierzecki, Władysław. 2000. „Praca zarobkowa kobiet w środowisku robotniczym w Polsce międzywojennej”. W Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej. Red. Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Nederveen Meerkerk Elise van, Silke Neunsinger Silke i Dirk Hoerder. 2015. “Domestic Workers of the World: Histories of Domestic Work as Global Labor History.” W Towards a Global History of Domestic and Caregiving Workers. Red. Dirk Hoerder, Elise van Nederveen Meerkerk, Silke Neunsinger. Leiden-Boston: Brill.
Perec, Icchok Lejb. 1958. Wybór opowiadań. Tłum. Anna Dresnerowa. Wrocław: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.
Perrot, Michelle. 1998. Les femmes ou les silences de l’histoire. Paris: Flammarion.
Piotrowska-Marchewa, Monika. 2009. „Pod patronatem Kościoła i w ogniu walki klasowej. Z problematyki związków zawodowych żeńskiej służby domowej w II Rzeczypospolitej. Rekonesans”. W Działaczki społeczne, feministki, obywatelki… Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich w XX w. (na tle porównawczym). T.2. Red. Agnieszka Janiak-Jasińska, Katarzyna Sierakowska, Andrzej Szwarc. Warszawa: Neriton.
Poniat, Radosław. 2014. Służba domowa w miastach na ziemiach polskich od połowy XVIII do końca XIX wieku. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Power, Eileen. 1924. Medieval People. London: Methuen & Co.
Rancière, Jacques. 1981. La Nuit des prolétaires. Archives du rêve ouvrier. Paris: Fayard.
Ringelblum, Emanuel. 1933. „Stosunki gospodarcze i społeczne Żydów w Polsce w drugiej połowie XVIII wieku”. Miesięcznik Żydowski 11/12: 227–235.
Ringelblum, Emanuel. 1988. Kronika getta warszawskiego. Tłum. Adam Rutkowski. Warszawa: Czytelnik.
Sarti, Raffaella. 2015. “Historians, Social Scientists, Servants and Domestic Workers: Fifty Years of Research on Domestic and Care Work.” W Towards a Global History of Domestic and Caregiving Workers. Red. Dirk Hoerder, Elise van Nederveen Meerkerk, Silke Neunsinger. Leiden-Boston: Brill.
Schiper, Ignacy. 1911. Studya nad stosunkami gospodarczymi Żydów w Polsce podczas średniowiecza. Lwów: [b.d].
Toruńczyk, Romana. 1961. Z dziejów rewolucyjnej walki młodzieży w latach 1929–1933. Warszawa: Iskry.
Trocki, Lew. 1991. Zdradzona rewolucja. Czym jest ZSRR i dokąd zmierza?. Tłum. Aleksander Achmatowicz. Pruszków: Wibet.
Wipszycka, Ewa. 1994. Kościół w świecie późnego antyku. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Witowska, Józefa. 1951. Ludzie i nieludzie. Ze wspomnień służącej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Zalewska, Gabriela. 1996. Ludność żydowska w Warszawie w okresie międzywojennym. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zemon Davis, Natalie. Kobiety na marginesach. Trzy siedemnastowieczne życiorysy. Tłum. Bartosz Hlebowicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Żarnowski, Janusz. 1999. „Służba domowa”. W Encyklopedia historii Drugiej Rzeczypospolitej. Red. Andrzej Garlicki. Warszawa: Wiedza Powszechna, Bellona.
Żarnowski, Janusz. 2000. „Kobiety w strukturze społeczno-zawodowej Polski międzywojennej”. W Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej. Red. Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Licencja
Autorzy:
„Praktyka Teoretyczna” jest pismem, które chce realizować idee wolnego dostępu do wiedzy i poszerzania domeny dobra wspólnego. Ma służyć rozwojowi nauki i krytycznej refleksji w Polsce i na świecie w imię idei wolnego dostępu do wiedzy (Open Access). Całe pismo jest udostępniane za darmo w Internecie na warunkach licencji CC-BY-NC-SA (Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe) w wersji 4.0 (szczegółowe warunki: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/). Artykuły w nim zamieszczone mogą być dowolnie przechowywane, kopiowane, drukowane, rozpowszechniane i wykorzystywane do celów naukowo-dydaktycznych przy zachowaniu warunków licencji. Apelujemy tylko o uznanie autorstwa i podanie źródła w myśl przyjętych w środowisku naukowym standardów.
Nie ma natomiast możliwości komercyjnego wykorzystania zgromadzonych zasobów bez pisemnej zgody wydawcy. Dostęp do czasopisma nie może być dystrybuowany za opłatą czy w jakikolwiek inny sposób limitowany przez inne podmioty.
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC [PL.pdf, PL.doc, EN.pdf, EN.doc].
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” udzielają wydawcy czasopisma niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe (CC-BY-NC-SA 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy nadsyłanych artykułów powinni upewnić się, czy wykorzystywane przez nich materiały nie są chronione prawami autorskimi na rzecz innych osób i ponoszą odpowiedzialność za ewentualne uchybienia w tym względzie.