Słowa kluczowe
klasa robotnicza
pojęcie polityczne
pojęciowa zmiana
polityczna nowoczesność
Jak cytować
Abstrakt
Autor bada sposoby konceptualizacji klasy robotniczej w kręgach polskiej lewicy od powstania Towarzystwa Demokratycznego Polskiego (1832) aż do zjazdu paryskiego, w efekcie którego utworzono Polską Partię Socjalistyczną (1892). Pierwsza część artykułu poświęcona jest okresowi 1832–1846. Zawiera ona analizę pierwszych użyć pojęć takich jak „proletarjat” w polskim języku politycznym, a także ukazuje refleksyjny charakter transferu pojęć politycznych z języka francuskiego. W drugiej części tekstu (1846–1878) z jednej strony podejmowana jest problematyka spowolnienia procesu adaptacji nowych pojęć odnoszących się do klasy robotniczej, z drugiej zaś strony – pokazana zostaje zmiana pokoleniowa zachodzącą w kręgach polskiej lewicy. W trzeciej części omówione są lata 1878–1892. Jej celem jest wskazanie, że dopiero w przypadku schyłku dziewiętnastego wieku można mówić o sytuacji, w której zmiany pojęciowe były rezultatem sumowania doświadczeń polskiej wspólnoty. Robotnicy w tym ostatnim okresie ukazywani byli jako ofiary kapitalizmu, ale także jako ta klasa, która ów system obali.Bibliografia
List z [b. d. i m.] 1832 [nadawca nieczytelny], Korespondencja J.N. Janowskiego, Biblioteka Jagiellońska, rkp., sygn.. 3685, t. IV.
List Wiktora Heltmana do Jana Nepomucena Janowskiego, 10 lutego 1839 r., Biblioteka Jagiellońska, rkp., sygn.. 3685, t. III.
List Wiktora Heltmana do Jana Nepomucena Janowskiego, 6 grudnia 1871 r., Biblioteka Jagiellońska, rkp., sygn.. 3685, t. III.
Dwie bliźnie ruiny (1771–1871) [Wstępny głos na publicznem polskiem zebraniu w Paryżu 18 grudnia 1870 r. miany przez J. Tokarzewicza, Biblioteka Jagiellońska, rkp., sygn.. 3685, t. III.
„Akt wiary Ogółu Polaków w Londynie”. 1962. Geneza Ludu Polskiego w Anglii. Materiały źródłowe, red. Peter Brock. Londyn: B. Świderski.
„Akt założenia Towarzystwa Demokratycznego Polskiego”. 1954. Towarzystwo Demokratyczne Polskie: dokumenty i pisma, red. Bronisław Baczko. Warszawa: Książka i Wiedza.
„Centralizacya Towarzystwa Demokratycznego Polskiego do ogółu towarzystwa”. 1849. Demokrata Polski, cz. 1, nr 1 i 2.
Dictionnaire de la langue française. 1863. T. 2.1. Paris: Hachette.
„Do redakcyi Północy”. 1835. Północ 3.
„Kwestya przedwstępna: Jakie są wewnętrzne siły społeczeństwa polskiego, uważanego pod względem politycznym i socyalnym?”. 1838. Okólniki Towarzystwa Demokratycznego Polskiego (1837/1838).
„Lud Polski Gromad Grudziąż i Humań o Centralizacji Emigracyjnej do Emigracji Polskiej”. 1854. W Lud polski w emigracji 1835–1846, red. Zenon Świętosławski. Jersey: Druk. Powszechna.
„Manifest Towarzystwa Demokratycznego Polskiego”. 1954. Towarzystwo Demokratyczne Polskie: dokumenty i pisma, red. Bronisław Baczko. Warszawa: Książka i Wiedza.
„Myśl o poprawie bytu klassy pracującej przez E.C.”. 1844. Przegląd Naukowy, R. 3, nr 32.
„O demokratyzmie polskim”. 1846. Demokrata Polski, cz. 1, nr 6.
„Odezwa Komitetu Robotniczego Partii Socjalno-Rewolucyjnej »Proletariat«”. 1984. W Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów 1866–1925, red. H. Janowska, T. Jędruszczak. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
„Odezwa Stowarzyszenia Socjalistycznego »Lud Polski«”. 1984. W Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów 1866–1925, red. H. Janowska, T. Jędruszczak. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
„Polacy których nazywają niemcami”. 1835. Północ 10.
„Program”. 1889. Pobudka: czasopismo narodowo-socyalistyczne 1.
„Program socjalistów polskich”. 1962. Pierwsze pokolenie marksistów polskich. Wybór pism i materiałów źródłowych z lat 1878–1886, red. Alina Molska. Warszawa: Książka i Wiedza. Prospekt do Zjednoczenia. 1841.
„Szkic programu PPS”. 1984. W Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów 1866–1925, red. H. Janowska, T. Jędruszczak. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
„Zjednoczenie Polskich Pracowników”. 1866. Niepodległość 13.
Assorodobraj, Nina. 1966. Początki klasy robotniczej. Problem rąk roboczych w przemyśle polskim epoki stanisławowskiej. Warszawa: PWN.
Baczko, Bronisław. 1959. „Henryka Kamieńskiego system filozofii społecznej. Próba interpretacji”. W Henryk Kamieński, Filozofia ekonomii materialnej ludzkiego społeczeństwa z dodaniem mniejszych pism filozoficznych, oprac. Bronisław Baczko. Warszawa: PWN.
Barszczewska-Krupa, Alina. 1999. „W kręgu badań nad przenikaniem społecznych treści demokratycznej literatury emigracyjnej do świadomości społeczeństwa polskiego (1831–1863)”. W Alina Barszczewska-Krupa, Emigracja i kraj: wokół modernizacji polskiej świadomości społecznej i narodowej 1831–1863. Łódź: Wydawn. Uniwersytetu Łódzkiego.
Berghauzen, Janusz. 1974. Ruch patriotyczny w Królestwie Polskim 1833–1850. Warszawa: PWN.
Bellet, Michel. 2015. "De l'économie politique à la politique économique. Chevalier et Le Globe". W Quand les socialistes inventaient l'avenir: presse, théories et expériences, 1825–1860, red. Thomas Bouchet, Vincent Bourdeau, Edward Castleton, Ludovic Frobert i François Jarrige. Paris: Découverte.
Bobińska, Celina. 1954. Marks i Engels a sprawy polskie do osiemdziesiątych lat XIX wieku. Warszawa: Książka i Wiedza.
Bouchet, Thomas. 2015. "Changer la société, changer la presse". W Quand les socialistes inventaient l'avenir: presse, théories et expériences, 1825–1860, red. Thomas Bouchet, Vincent Bourdeau, Edward Castleton, Ludovic Frobert i François Jarrige. Paris: Découverte.
Bulewski, Ludwik. 1867. Wolność hasłem naszem! Lipsk: W Komisie Księgarni Pawła Rhode.
Bullions, Peter. 1862. A copious and critical Latin-English dictionary. New York: Sheldon.
Buszko, Józef. 1986. Dzieje ruchu robotniczego w Galicji Zachodniej, 1848–1918. Wyd. 1. Kraków: Wydawn. Literackie.
Chaïbi, Olivier. 2014. "L’internationalisation de la question sociale au cours du premier xixe siècle : de l’internationalisme des « utopistes » à l’Association internationale des travailleurs". Cahiers d’histoire. Revue d’histoire critique [En ligne] 124.
Chojecki, Edmund. 1849. Rewolucjoniści i stronnictwa wsteczne. Paryż: Nakładem Księgarni Bebra.
Czyński, Jan. 1907. Jakobini polscy. Powieść z czasów rewolucyi 1830 r. Warszawa: Nakład Gebethnera i Wolfa.
Dłuski, Kazimierz i Witold Piekarski. 1962. „Mistrz Wścieklica i spółka”. W Pierwsze pokolenie marksistów polskich. Wybór pism i materiałów źródłowych z lat 1878–1886. Red. Alina Molska. Warszawa: Książka i Wiedza.
Engels, Fryderyk i Karol Marks. 1883. Manifest Komunistyczny. Tłum. Witold Piekarski. Genewa: Druk. Przedświtu.
Farr, James. 1989. “Understanding Conceptual Change Politically.” W James Farr, Terence Ball, and Russell L. Hanson. Political Innovation and Conceptual Change, 24–49. Cambridge: Cambridge University Press.
Fourn, François. 2014. Étienne Cabet, ou, Le temps de l’utopie. Collection Chroniques. Paris: Vendémiaire.
Gałkowski, Adam. 2004. Polski patriota – obywatel Europy: rzecz o Janie Czyńskim (1801–1867). Wyd. 1. Warszawa: Wydawn. Neriton.
Głębocki, Henryk. 2012. „Diabeł Asmodeusz” w niebieskich binoklach i kraj przyszłości. Hr. Adam Gurowski i Rosja. Kraków: ARCANA.
Goddeeris, Idesbald. 2013. La grande émigration polonaise en Belgique, 1831–1870: élites et masses en exil à l’époque romantique. Frankfurt: Peter Lang.
Gurowski, Adam. 1834. „O ruchu europejskim”. Przyszłość 1, nr 1: 17–25.
Hayat, Samuel. 2013. "La représentation inclusive". Raisons politiques 50, nr 2: 115–35. doi:10.3917/rai.050.0115.
Heryng, Zygmunt. 2007. Socjalizm przed pół wiekiem (1875–1880) w Rosji i w Polsce: przeżycia i rozważania, red. Marta Sikorska-Kowalska. Łódź: Ibidem.
Hupfel, Simon i George Sheridan. 2015. "À la recherche d’une démocratie d’ateliers. L’Écho de la fabrique canuts". W Quand les socialistes inventaient l'avenir: presse, théories et expériences, 1825–1860, red. Thomas Bouchet, Vincent Bourdeau, Edward Castleton, Ludovic Frobert i François Jarrige. Paris: Découverte.
Jedlicki, Jerzy. 1988. Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują: studia z dziejów idei i wyobraźni XIX wieku. Wyd. 1. Polska XIX i XX wieku. Warszawa: PWN.
Johnson, Samuel, Alexander Chambers, Henry John Todd i John Walker. 1834. Johnson's English Dictionary. Boston: Cottons and Barnard.
Kalembka, Sławomir. 1977. Prasa demokratyczna Wielkiej Emigracji: dzieje i główne koncepcje polityczne (1832–1863). Toruń: UMK.
Kamieński, Henryk. 1951. Pamiętniki i wizerunki. Red. Witold Kula, Irmina Śliwińska. Wroclaw: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kamieński, Henryk. 1959. „Obraz porównawczy pauperyzmu”. W Henryk Kamieński, Filozofia ekonomii materialnej ludzkiego społeczeństwa z dodaniem mniejszych pism filozoficznych, oprac. Bronisław Baczko. Warszawa: PWN.
Koberdowa, Irena. 1981. Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat, 1882–1886. Warszawa: Książka i Wiedza.
Koberdowa, Irena. 1987. „Kształtowanie się wizji socjalizmu w polskiej myśli politycznej w latach 1830–1886”. W Wizje socjalizmu w Polsce do roku 1948, red. J. Tomicki. Warszawa: Książka i Wiedza.
Kolasa, Władysław Marek. 2013. „Prasa Wielkiej Emigracji (1832–1870) w polskim prasoznawstwie”. Zeszyty Prasoznawcze 56 (3 (215)): 389–400. doi:10.4467/2299-6362PZ.13.022.1384.
Koselleck, Reihnart. 1998. “Social History and Begriffsgeschichte.” W History of Concepts: Comparative Perspective, 23–35. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Koselleck, Reinhart. 2001. „Historia pojęć a historia społeczna”. W Reinhart Koselleck, Semantyka historyczna. Tłum. Wojciech Kunicki. Poznań: Wydaw. Poznańskie.
Koselleck, Reinhart. 2004. “Representation, Event, and Structure.” W Futures Past. On the Semantics of Historical Time, 105–114. New York: Columbia University Press.
Koselleck, Reinhart, Ulrike Spree i Willibald Steinmetz. 2001. „Trzy obywatelskie światy? O porównawczej semantyce społeczeństwa obywatelskiego w Niemczech, Anglii i Francji”. W Reinhart Koselleck, Semantyka historyczna. Tłum. Wojciech Kunicki. Poznań: Wydaw. Poznańskie.
Królikowski, Ludwik. 1842. „Cel modlitwy”. W Polska Chrystusowa: pismo poświęcone zasadom społecznym. T. I, z I.
Lafaye, Pierre Benjamin. 1858. Dictionnaire des synonymes de la langue française. Paris: L. Hachette et cie.
Linde, Samuel. 1812. Słownik języka polskiego. T. 3: R–T. Warszawa: Drukarnia XX. Piiarów.
Longmiur, John. 1873. Walker and Webster combined in a dictionary of the English language. London: J. Campbell & Son.
Lovell, David W. 2015. Marx's Proletariat: The Making of a Myth. London; New York: Routledge.
Lutfalla, Michel. 1967. "Sismondi – Critique de la loi des débouchés". Revue économique 18, nr 4: 654–673.
Kisluk, Eugene J. 2005. Brothers from the north: the Polish Democratic Society and the European revolutions of 1848–1849. Boulder, Colo: East European monographs.
Madelaine, Louis Philipon de la. 1823. Dictionnaire de la langue françoise: abrégé du Dictionnaire de l'Académie. Paris: J.-A. Boiste.
Marzec, Wiktor. 2016. Rebelia i reakcja. Rewolucja 1905 roku i plebejskie doświadczenie polityczne. Łódź: Universitas; Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Marguery, F. 1818. Nouveau dictionnaire de la langue françoise… ou Manuel d'orthographe et de prononciation. B.m.: Raymond.
Miller, Il'â Solomonovič. 1953. „Ruch rewolucyjny i walka narodowa w Galicji w 1848 r.”. W Rok 1848 na ziemiach polskich. Warszawa: Książka i Wiedza.
Molska, Alina. 1962. „Wstęp”. W Pierwsze pokolenie marksistów polskich. Wybór pism i materiałów źródłowych z lat 1878–1886. Red. Alina Molska. Warszawa: Książka i Wiedza.
Notkowski, Andrzej. 1978. Ludwik Waryński. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Pankracy. 1891. „W kwestii praktycznego programu (inteligentny proletariat)”. Pobudka: czasopismo narodowo-socyalistyczne 1.
Pepłowski, Franciszek. 1961. Słownictwo i frazeologia polskiej publicystyki okresu oświecenia i romantyzmu. Poznań: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Perry, William. 1800. The Royal Standard English Dictionary. Boston: Thomas, Andrews.
Podolecki, Jan Kanty. 1955a. „Socjalność”. W Wybór pism z lat 1846–1851, red. Andrzej Grodek. Warszawa: PWN.
Podolecki, Jan Kanty. 1955b. „Co jest rewolucja i jakie jej stanowisko”. W Wybór pism z lat 1846–1851, red. Andrzej Grodek. Warszawa: PWN.
Rettel, Leonard. 1840. „Rozbiór dzieła Piotra Leroux o ludzkości”. Pismo TDP.
Rettel, Leonard. 1842. „Myśl demokratyczna. Harmonia ze światem”. Demokrata Polski, t. IV, cz. III.
Richter, Melvin. 1996. “Appreciating a Contemporary Classic: The Geschichtliche Grundbegriffe and Future Scholarship”. W The meaning of historical terms and concepts. New studies on Begriffsgeschichte, red. Harmut Lehmann i Melvin Richter. Washington: German Historical Institute.
Roquefort-Flaméricourt, Jean-Baptiste-Bonaventure de. 1829. Dictionnaire étymologique de la langue françoise. T. 2. Paris: Decourchant.
Sewell, William H. 1994. A Rhetoric of Bourgeois Revolution: The Abbé Sieyes and What is the Third Estate?. Durham London: Duke University Press.
Sewell, William H. 2007. Work and revolution in France. The language of labor from the old regime to 1848. New York: Cambridge University Press.
Sierp, K. 1889. „Robotnicy galicyjscy i izby robotnicze w Austrii”. Pobudka: czasopismo narodowo-socyalistyczne 3.
Steinberg, Mark D. 1992. Moral Communities: The Culture of Class Relations in the Russian Printing Industry, 1867–1907. Studies on the History of Society and Culture. Berkeley: University of California Press.
Stenius, Henrik. 2004. “The Finnish Citizen. How a Translation Emasculated the Concept.” Yearbook of Political Thought and Conceptual History, vol. 8, 172–188.
Surowiecki, Wawrzyniec. 1886. O upadku przemysłu i miast w Polsce… Poznań: Nakładem i drukiem J.I. Kraszewskiego.
Thompson, E.P. 1968. The Making of the English Working Class. New York: Vintage Books.
Trencsenyi, Balazs, Maciej Janowski, Monika Baar, Maria Falina, and Michal Kopecek. 2016. A history of modern political thought in east central Europe. New York, NY: Oxford University Press.
Worcell, Stanisław. 1854. „O własności”. W Lud polski w emigracji 1835–1846, red. Zenon Świętosławski. Jersey: Druk. Powszechna.
Wścieklica, Władysław. 1882. „Rojenia socjalistów polskich wobec nauki ich mistrza”. W Ognisko, Książka zbiorowa, wydana dla uczczenia pamięci 25-letniej pracy T.T. Jeża, Warszawa: Druk. K. Kowalewskiego.
Zdanowicz, Aleksander. 1861. Słownik języka polskiego. T. 2. Wilno: Selbstverl.
Żaliński, Henryk. 1976. Kształt polityczny Polski w ideologii Towarzystwa Demokratycznego Polskiego (1832–1846). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Licencja
Autorzy:
„Praktyka Teoretyczna” jest pismem, które chce realizować idee wolnego dostępu do wiedzy i poszerzania domeny dobra wspólnego. Ma służyć rozwojowi nauki i krytycznej refleksji w Polsce i na świecie w imię idei wolnego dostępu do wiedzy (Open Access). Całe pismo jest udostępniane za darmo w Internecie na warunkach licencji CC-BY-NC-SA (Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe) w wersji 4.0 (szczegółowe warunki: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/). Artykuły w nim zamieszczone mogą być dowolnie przechowywane, kopiowane, drukowane, rozpowszechniane i wykorzystywane do celów naukowo-dydaktycznych przy zachowaniu warunków licencji. Apelujemy tylko o uznanie autorstwa i podanie źródła w myśl przyjętych w środowisku naukowym standardów.
Nie ma natomiast możliwości komercyjnego wykorzystania zgromadzonych zasobów bez pisemnej zgody wydawcy. Dostęp do czasopisma nie może być dystrybuowany za opłatą czy w jakikolwiek inny sposób limitowany przez inne podmioty.
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC [PL.pdf, PL.doc, EN.pdf, EN.doc].
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” udzielają wydawcy czasopisma niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe (CC-BY-NC-SA 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy nadsyłanych artykułów powinni upewnić się, czy wykorzystywane przez nich materiały nie są chronione prawami autorskimi na rzecz innych osób i ponoszą odpowiedzialność za ewentualne uchybienia w tym względzie.