Ciągłość czy zerwanie? Przyczynek do rozważań na temat historii polskiej myśli socjalistycznej XIX wieku
PDF

Słowa kluczowe

socjalizm utopijny
socjalizm naukowy
Gromady Ludu Polskiego
utopijność
marksizm
Kazimierz Kelles-Krauz

Jak cytować

Kozubowski, J. (2019). Ciągłość czy zerwanie? Przyczynek do rozważań na temat historii polskiej myśli socjalistycznej XIX wieku. Praktyka Teoretyczna, 29(3), 51–77. https://doi.org/10.14746/prt.2018.3.3

Abstrakt

Celem artykułu jest próba obalenia utrzymywanego w historiografii podziału polskiego socjalizmu dziewiętnastowiecznego na „socjalizm naukowy” oraz „socjalizm utopijny”. Koncepcja „Idei komunistycznej” Alaina Badiou i Slavoja Žižka pozwala na uwypuklenie ciągłości w historii tego odłamu rodzimej refleksji politycznej. Rama „wiecznej idei” została w artykule wykorzystana do porównania programu Gromad Ludu Polskiego z poglądami polskich marksistów, a także do podważenia tez historyków PRL, którzy stworzyli ideologiczną przepaść między wspomnianymi typami „socjalizmów”. Analizując podobieństwa między „romantykami” a marksistami, wyznaczam polskie „niezmienne komunistyczne”, wśród których wyróżniam wiodącą cechę polskiej myśli rewolucyjnej: pozytywnie ujmowaną utopijność. Wskazuję również, że różnice w poglądach dwóch pokoleń socjalistów były zdeterminowane społeczno-gospodarczymi okolicznościami występującymi w dwóch różnych okresach historycznych.
https://doi.org/10.14746/prt.2018.3.3
PDF

Bibliografia

Badiou, Alain. 2008. The Meaning of Sarcozy. Tłum. David Fernbach. London–New York: Verso.

Badiou, Alain. 2009. Etyka: Przewodnik Krytyki Politycznej. Tłum. Paweł Mościcki. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Badiou, Alain. 2010. The Communist Hypothesis. Tłum. David Macey i Steve Corcoran. London–New York: Verso.

Badiou, Alain. 2015. Manifesty dla filozofii. Tłum. Andrzej Wasilewski. Warszawa: PWN.

Barszczewska-Krupa, Alina. 1979. Reforma czy rewolucja: Koncepcje przekształcenia społeczeństwa polskiego w myśli politycznej Wielkiej Emigracji: 1832-1863. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.

Bauman, Zygmunt. 2010. Socjalizm: Utopia w działaniu. Tłum. Michał Bogdan. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Bosteels, Bruno. 2011. Badiou and Politics. Durham–London: Duke University Press.

Brock, Peter. 1954. “Zeno Świętosławski, a Polish Forerunner of the Narodniki”. The American Slavic and East European Review 4: 566–587.

Brock, Peter. 1958. Z dziejów Wielkiej Emigracji w Anglii. Tłum. Antoni Ślósarczyk. Warszawa: Książka i Wiedza.

Burawoy, Michael. 1985. The Politics of Production: Factory Regimes Under Capitalism and Socialism. London: Verso.

Ciołkosz, Adam i Lidia Ciołkosz. 1966. Zarys dziejów socjalizmu polskiego. T. I. Londyn: Gryf Publications LTD.

Cywiński, Bohdan. 2010. Rodowody niepokornych. Warszawa: PWN.

Czekaj, Katarzyna. 2008. „Rozłam w Polskiej Partii Socjalistycznej w oświetleniu publicystów »Trybuny«”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica 83: 102–124.

Dyksztajn, Szymon. 1904. „Dążenia socyalistyczne na emigracyi polskiej 1831 roku”. W Witold Jodko-Narkiewicz i Szymon Dyksztajn. Polski socyalizm utopijny na emigracyi (dwie rozprawy). Kraków: Nakładem Spółki Nakładowej „Książka”.

Fromm, Erich. 2017. Zdrowe Społeczeństwo. Tłum. Anna Tanalska-Dulęba. Kraków: Wydawnictwo Vis-à-vis Etiuda.

Galbraith, John K. 1973. Społeczeństwo dobrobytu – państwo przemysłowe. Tłum. Jerzy Prokopiuk i Zofia Zinserling. Warszawa: PIW.

Jameson, Fredric. 2011. Archeologie przyszłości: Pragnienie zwane utopią i inne fantazje naukowe. Tłum. Maciej Płaza, Małgorzata Frankiewicz i Andrzej Miszk. Kraków: Wydawnictwo UJ.

Jameson, Fredric. 2016. An American Utopia. W Fredric Jameson. American Utopia: Dual Power and the Universal Army, red. Slavoj Zizek. London: Verso.

Kalembka, Sławomir. 2003. Wielka Emigracja 1831-1863. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Kelles-Krauz, Kazimierz. 1962a. „Socjalizm a pokój europejski”. W Kazimierz Kelles-Krauz. Pisma wybrane. Tom II. Warszawa: Książka i Wiedza.

Kelles-Krauz, Kazimierz. 1962b. „Niepodległość Polski a materialistyczne pojmowanie dziejów”. W Kazimierz Kelles-Krauz. Pisma wybrane. Tom II. Warszawa: Książka i Wiedza.

Kelles-Krauz, Kazimierz. 1962c. „Nasz kryzys”. W Kazimierz Kelles-Krauz. Pisma wybrane. Tom II. Warszawa: Książka i Wiedza.

Koberdowa, Irena. 1977. Początki polskiej myśli socjalistycznej do powstania zorganizowanego ruchu robotniczego. Warszawa: Wyższa szkoła nauk społecznych przy KC PZPR, Instytut Ruchu Robotniczego.

Koberdowa, Irena. 1989. Polska rewolucyjna myśl społeczna na tle myśli europejskiej w połowie XIX wieku. W Józef Kulas (red.). Gromady Ludu Polskiego. Materiały z sesji naukowej. Warszawa: Akademia Nauk Społecznych PZPR.

Kołakowski, Leszek. 2009. Główne nurty marksizmu, tom 2. Warszawa: PWN.

Kotlarski, Grzegorz. 1987. Myśl społeczna Róży Luksemburg: próba rekonstrukcji historiozofii. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Kula, Witold. 1983. Historia, zacofanie, rozwój. Warszawa: Czytelnik.

Kuligowski, Piotr. 2012. „Miecz Chrystusa. Chrześcijańskie inspiracje polskiego socjalizmu sprzed powstania styczniowego”. Ogrody nauk i sztuk 2: 50–61.

Kuligowski, Piotr. 2015. „Remarks on Communes of the Polish People: the Character of Organization, the Ideology, the Meaning”. Journal of Education, Culture and Society 2: 268–282.

Lenin, Włodzimierz. 1985. „Socjalizm a chłopstwo”. W Włodzimierz Lenin. Dzieła wszystkie, tom 11. Warszawa: Książka i Wiedza.

Lenin, Włodzimierz. 1987. „Socjalizm a wojna (stosunek SDPRR do wojny)”. W Włodzimierz Lenin. Dzieła wszystkie, tom 26. Warszawa: Książka i Wiedza.

Limanowski, Bolesław. 1948. Stanisław Worcell: Życiorys. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Wiedza”.

Łepkowski, Tadeusz. 1967. Polska – narodziny nowoczesnego narodu 1764-1870. Warszawa: PWN.

Mannheim, Karl. 1992. Ideologia i utopia. Tłum. Jan Miziński. Lublin: Wydawnictwo „Test”.

Marchlewicz, Krzysztof. 2008. Wielka Emigracja na Wyspach Brytyjskich (1831-1863). Poznań: Wydawnictwo PTPN.

Marks, Karol i Fryderyk Engels. 1968. „Pierwszy szkic »Wojny domowej we Francji«”. W Karol Marks i Fryderyk Engels. Dzieła, tom 17. Warszawa: Książka i Wiedza.

Marks, Karol i Fryderyk Engels. 1983. Manifest Komunistyczny. Wstęp: Irena Koberdowa. Warszawa: Książka i Wiedza.

Mencwel, Andrzej. 2013. Kazimierz Kelles-Krauz: Przyszłość przeszłości. W Grzegorz Godlewski, Andrzej Kołakowski, Joanna Kubicka, Paweł Majewski, Andrzej Mencwel, Paweł Rodak i Małgorzata Szpakowska (red.). Kulturologia polska XX wieku. Warszawa: Wydawnictwa UW.

Najdowski, Zygmunt. 1989. „Problem utopijności Gromad Ludu Polskiego w świetle oświeceniowej i romantycznej wizji sprawiedliwości społecznej”. W Józef Kulas (red.). Gromady Ludu Polskiego. Materiały z sesji naukowej. Warszawa: Akademia Nauk Społecznych PZPR.

Notkowski, Andrzej. 1976. Ludwik Waryński. Wrocław i in.: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

„Odezwa Komitetu Robotniczego Soc. Rew. »Proletariat«”. 1975. W Feliks Tych (red.). Polskie programy socjalistyczne 1878-1918. Warszawa: Książka i Wiedza.

Okólniki Towarzystwa Demokratycznego Polskiego 1834/1836. Sygn. Cz1161; Sygn. Cz2104. Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk.

Porter-Szűcs, Brian. 2011. Gdy nacjonalizm zaczął nienawidzić: Wyobrażenia nowoczesnej polityki w dziewiętnastowiecznej Polsce. Tłum. Agnieszka Nowakowska. Sejny: Pogranicze.

Sikora, Adam. 1974. Gromady Ludu Polskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna.

Snyder, Timothy. 2010. Nacjonalizm, marksizm i nowoczesna Europa Środkowa: Biografia Kazimierza Kelles-Krauza (1872-1905). Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Sowa, Jan. 2008. Ciesz się późny wnuku! Kolonializm, globalizacja i demokracja radykalna. Kraków: Korporacja Ha!art.

Sowa, Jan. 2011. Fantomowe ciało króla: Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą. Kraków: Universitas.

Szpotański, Stanisław. 1907. Lud Polski (z dziejów polskiej myśli socyalistycznej). Lwów: Polskie Towarzystwo Nakładowe.

Świętosławski, Zenon (red). 1854. Lud Polski w emigracji 1835–1846. Jersey: Druk. Powszechna.

Temkinowa, Hanna. 1955. Socjalizm utopijny Gromad Ludu Polskiego. Warszawa: Polska Akademia Nauk, Sekcja Historii i Historii Filozofii.

Temkinowa, Hanna. 1957a. „Wstęp”. W Hanna Temkinowa (red.). Lud Polski: Wybór dokumentów. Warszawa: Książka i Wiedza.

Temkinowa, Hanna (red.). 1957b. Lud Polski: wybór dokumentów. Warszawa: Książka i Wiedza.

Temkinowa, Hanna. 1962. Gromady Ludu Polskiego (zarys ideologii). Warszawa: Książka i Wiedza.Tych, Feliks. 1982a. Socjalistyczna irredenta: Szkice z dziejów polskiego ruchu robotniczego pod zaborami. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Tych, Feliks. 1982b. „Druga Międzynarodówka (1889-1914) wobec kwestii narodowej”. Kwartalnik Historyczny 89. 2/3: 251–270.

Wójcik, Bartosz. 2014. „Dialektyka utopii”. Estetyka i Krytyka 35: 49–72.

Žižek, Slavoj. 2008. W obronie przegranych spraw. Tłum. Julian Kutyła. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Žižek, Slavoj. 2011a. Od tragedii do farsy, czyli jak historia się powtarza. Tłum. Maciej Kropiwnicki i Barbara Szelewa. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Žižek, Slavoj. 2011b. „Why the Idea and Why Communism?”. http://lacan.com/symptom12/why-the.html.