Modernizacja mas. Moment polityczny i dyskurs endecji w okresie rewolucji 1905-1907
PDF

Słowa kluczowe

Endecja
Narodowa Demokracja
rewolucja 1905
masy
dyskurs nowoczesności
koniunktura
moment polityczny

Jak cytować

Marzec, W. (2014). Modernizacja mas. Moment polityczny i dyskurs endecji w okresie rewolucji 1905-1907. Praktyka Teoretyczna, 13(3), 99–132. https://doi.org/10.14746/pt.2014.3.5

Abstrakt

Artykuł rozważa zmianę w endeckim dyskursie politycznym w okresie rewolucji 1905–1907. Podejmuję w nim analizę zmiany stosunku do „mas”. Wizję modernizacji mas traktuję jako specyficzną formę dyskursu nowoczesności – reakcję na niezdeterminowanie, nieadekwatność politycznych instytucji i języków i gwałtowne rozszerzenie realnego uczestnictwa politycznego. Argumentuję, że określona koniunktura czy splot zdarzeń, zarówno z dziedziny myślenia politycznego, jak i procesów społecznych, wytworzyła specyficzną sytuację kryzysu, pewien moment polityczny. Określona reakcja na ten moment – w tym przypadku organicystyczny, hierarchiczny dyskurs wspólnoty i wizja zdyscyplinowanych mas pod endecką kontrolą, zadecydowała o kształcie całości endeckiego myślenia politycznego. Ów efekt ma swoje długofalowe konsekwencje i określa późniejszy kształt ideowy formacji endeckiej.
https://doi.org/10.14746/pt.2014.3.5
PDF

Bibliografia

Alexander, Jefferey i Philip Smith. 1993. „The Discourse of American civil society: A new proposal for cultural studies.” Theory and Society 2.

Alexander, Jeffrey. 1998. „Citizen and enemy as symbolic classification: On the polarizing discourse of civil society.” W Real Civil Societies: Dilemmas of Institutionalisation. London–Thousand Oaks: Sage Publications.

Althusser, Louis. 1999. Machiavelli and Us. Tłum. Gregory Elliott. London–New York: Verso.

Althusser, Louis. 2006. Philosophy of the Encounter: Later Writings, 1978–87. Red. Olivier Corpet. Tłum. François Matheron. London–New York: Verso.

Althusser, Louis. 2009. W imię Marksa. Tłum. Michał Herer. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Althusser, Louis. 2012. „O genezie.” Tłum. Mateusz Janik. Praktyka Teoretyczna 5.

Badiou, Alain. 2007. Święty Paweł: Ustanowienie uniwersalizmu. Tłum. Julian Kutyła. Kraków: Korporacja Ha!art.

Balibar, Etienne. 2007. Trwoga mas. Tłum. Andrzej Staroń. Warszawa: Dialog.

Balicki, Zygmunt. 2008. Parlamentaryzm: Wybór pism. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej. Księgarnia Akademicka.

Blobaum, Robert. 1988. „The Revolution of 1905–1907 and the crisis of Polish catholicism.” Slavic Review 4.

Blobaum, Robert. 1995. Rewolucja: Russian Poland, 1904–1907. Ithaca: Cornell University Press.

Bończa-Tomaszewski, Nikodem. 2001. Demokratyczna geneza nacjonalizmu: Intelektualne korzenie Ruchu Narodowo-Demokratycznego. Warszawa: S.K. Fronda.

Castoriadis, Cornelius. 1987. The Imaginary Institution of Society. Tłum. Kathleen Blamey. Cambridge: MIT Press.

Crago, Laura. 2000. „The ‘Polishness’ of production: Factory politics and the reinvention of working-class national and political identities in Russian Poland’s textile industry, 1880–1910.” Slavic Review 1.

Cywiński, Bohdan. 2010. Rodowody niepokornych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Dawidowicz, Aneta. 2006. Zygmunt Balicki (1858–1916): Działacz i teoretyk polskiego nacjonalizmu. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”.

Dmowski, Roman. 1905a. „Podstawy polityki polskiej.” Przegląd Wszechpolski 7.

Dmowski, Roman. 1905b „Ruch strajkowy w Królestwie i jego przyczyny.” Przegląd Wszechpolski 2.

Dmowski, Roman. 1938. Pisma. T. 4. Częstochowa.

Dmowski, Roman. 2002. Myśli nowoczesnego Polaka. Wrocław: Nortom.

Elliott, Gregory. 2006. Althusser: The Detour of Theory. Leiden–Boston: Brill.

Glynos, Jason i David Howarth. 2007. Logics of Critical Explanation in Social and Political Theory. London–New York: Routledge.

Goshgarian, G.M. 2012. „Wstępne uwagi o Sur la genèse.” Tłum. Mateusz Janik. Praktyka Teoretyczna 5.

Grott, Bogumił. 1995. Zygmunt Balicki: Ideolog Narodowej Demokracji. Kraków: Arcana.

Jaszczuk, Andrzej. 1986. Spór pozytywistów z konserwatystami o przyszłość Polski 1870–1903. Warszawa: PWN.

Jonsson, Stefan. 2013. Crowds and Democracy: The Idea and Image of the Masses from Revolution to Fascism. New York: Columbia University Press.

Kalabiński, Stanisław i Feliks Tych. 1976. Czwarte powstanie czy pierwsza rewolucja: Lata 1905–1907 na ziemiach polskich. Warszawa: Wiedza Powszechna.

Karwacki, Władysław L. 1975. Łódź w latach rewolucji 1905–1907. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.

Kizwalter, Tomasz. 1999. O nowoczesności narodu: Przypadek Polski. Warszawa: Semper.

Kizwalter, Tomasz. 2002. „Nowoczesny Polak, Darwin i Nietzsche.” Przegląd Polityczny 56.

Kozicki, Stanisław. 1964. Historia Ligi Narodowej: Okres 1887–1907. Londyn: Myśl Polska.

Krzywiec, Grzegorz. 2009. Szowinizm po polsku: Przypadek Romana Dmowskiego (1886–1905). Warszawa: Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN.

Krzywiec, Grzegorz. 2013. „Z taką rewolucją musimy walczyć na noże: Rewolucja 1905 roku z perspektywy polskiej prawicy.” W Rewolucja 1905: Przewodnik, red. Wiktor Marzec i Kamil Piskała. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Kułakowski, Mariusz. 1972. Roman Dmowski w świetle listów i wspomnień. [bmw]: Gryf Publications.

Kulak, Teresa. 1994. Jan Ludwik Popławski: Biografia polityczna. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Kurczewska, Joanna. 1979. Naród w socjologii i ideologii polskiej: Analiza porównawcza wybranych koncepcji z przełomu XIX i XX wieku. Warszawa: PWN.

Laclau, Ernesto. 1990. New Reflections on the Revolution of Our Time. London–New York: Verso.

Laclau, Ernesto i Chantal Mouffe. 2007. Hegemonia i socjalistyczna strategia: Przyczynek do projektu radykalnej polityki demokratycznej. Tłum. Sławomir Królak. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP.

Lahtinen, Mikko. 2009. Politics and Philosophy: Niccolo Machiavelli and Louis Althusser’s Aleatory Materialism. Tłum. Gareth Griffiths i Kristina Kölhi. Leiden–Boston: Brill.

Larise, Dunja. 2006. „Der aleatorische Materialismus: Ein theoretisches Projekt des späten L. Althusser.” Synthesis Philosophica 1.

Lefort, Claude. 1988. Democracy and Political Theory. Cambridge, UK: Polity Press.

Machiavelli, Niccolo. 2008. O sztuce wojny. Tłum. Bogdan Baran. Warszawa: Aletheia.

Mannheim, Karl. 1986. Conservatism: A Contribution to the Sociology of Knowledge. London– New York: Routledge & Kegan Paul.

Mannheim, Karl. 1992. Ideologia i utopia. Tłum. Jan Miziński. Lublin: Test.

Marchart, Oliver. 2007. Post-Foundational Political Thought: Political Difference in Nancy, Lefort, Badiou and Laclau. Edinburgh: Edinburgh University Press.

Marzec, Wiktor. 2012. „Proletariacka biografia i dzielenie postrzegalnego: Rozmywanie granic klasowych w okresie rewolucji 1905 roku.” Folia Sociologica 41.

Marzec, Wiktor. 2013. „The 1905–1907 revolution in the Kingdom of Poland: Articulation of political subjectivities among workers.” Contention 1.

Marzec, Wiktor. 2014. „Ponowne obsadzenie pustego miejsca: Endecki naród i polityczna nowoczesność.” Hybris 24.

Marzec, Wiktor i Kamil Piskała (red.). 2013. Rewolucja 1905: Przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo „Krytyki Politycznej”.

Mencwel, Andrzej. 2009. Etos lewicy: Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego. Warszawa: Wydawnictwo „Krytyki Politycznej”.

Monasterska, Teresa. 1973. Narodowy Związek Robotniczy, 1905–1920. Warszawa: PWN.

Ortega y Gasset, José. 2008. Bunt mas. Tłum. Piotr Niklewicz. Warszawa: MUZA.

Ostoja, Bolesław. 1905. „Bilans socyalistyczny wobec żądań ruchu robotniczego.” Przegląd Wszechpolski 8–10.

Paige, Jeffrey M. 1999. „Conjuncture, comparison, and conditional theory in macrosocial inquiry.” American Journal of Sociology 3.

Pitkin, Hanna Fenichel. 1999. Fortune Is a Woman: Gender and Politics in the Thought of Niccolò Machiavelli. With a New Afterword. Chicago: University of Chicago Press.

Pocock, John G.A. 2003. The Machiavellian Moment Florentine Political Thought and the Atlantic Republican Tradition. Princeton, N.J.: Princeton University Press.

Popławski, Jan Ludwik. 1910. Pisma polityczne. Warszawa: Gebethner i Wolff.

Popławski, Jan Ludwik. 2012. Naród i polityka: Wybór pism. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej. Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ.

Porter, Brian. 1999. „Democracy and discipline in late nineteenth-century Poland.” The Journal of Modern History 2.

Porter, Brian. 2011. Gdy nacjonalizm zaczął nienawidzić: Wyobrażenia nowoczesnej polityki w dziewiętnastowiecznej Polsce. Tłum. Agnieszka Nowakowska. Sejny: Pogranicze.

Puszkow-Bańka, Agnieszka. 2013. Polska i Polacy w myśli narodowej demokracji na przełomie XIX i XX wieku (Jan Ludwik Popławski, Zygmunt Balicki, Roman Dmowski). Kraków: Akademia Ignatianum, Wydawnictwo WAM.

Rancière, Jacques. 1999. Disagreement: Politics and Philosophy. Tłum. Julie Rose. Minneapolis: University of Minnesota Press.

Rancière, Jacques. 2004. The Philosopher and His Poor. Tłum. Andrew Parker. Durham, NC: Duke University Press.

Rancière, Jacques. 2008a. Nienawiść do demokracji. Tłum. Maciej Kropiwnicki. Warszawa: Instytut Wydawniczy Książka i Prasa.

Rancière, Jacques. 2008b. Na brzegach politycznego. Tłum. Iwona Bojadżijewa i Jan Sowa. Kraków: Korporacja Ha!art.

Ratajczak, Mikołaj. 2013. „Genealogia biopolityki: Biologia państwa.” Praktyka Teoretyczna 3.

Sassen, Saskia. 2008. Territory, Authority, Rights from Medieval to Global Assemblages. Princeton, N.J.–Woodstock: Princeton University Press.

Sewell, William Hamilton. 2005. Logics of History: Social Theory and Social Transformation. Chicago: University of Chicago Press.

Skinner, Quentin. 1981. Machiavelli. Oxford–New York: Oxford University Press.

Sobczak, Mieczysław. 2008. Narodowa Demokracja wobec kwestii żydowskiej na ziemiach polskich przed I wojną światową. Wrocław: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego.

Speer, Ross. 2013. „The dice man.” International Socialism 137. http://www.isj.org.uk/index.php4?id=878.

Suchting, Wal. 2004. „Althusser’s late thinking about materialism.” Historical Materialism 1.

Taylor, Charles. 2010. Nowoczesne imaginaria społeczne. Tłum. Karolina Szymaniak i Adam Puchejda. Kraków: Znak.

Theweleit, Klaus. 1977. Männerphantasien. Frankfurt am Main: Verlag Roter Stern.

Toruńczyk, Barbara. 1983. Narodowa Demokracja: Antologia myśli politycznej „Przeglądu Wszechpolskiego” 1895–1905. Londyn: Aneks.

Wapiński, Roman. 1980. Narodowa Demokracja 1893–1939: Ze studiów nad dziejami myśli nacjonalistycznej. Warszawa [u.a.]: Ossolineum.

Wapiński, Roman. 1989. Roman Dmowski. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.

Wolin, Sheldon S. 2004. Politics and Vision: Continuity and Innovation in Western Political Thought. Princeton, N.J: Princeton University Press.

Wróbel, Szymon. 2011. „Biopolityka indywidualna a biopolityka państwowa.” Praktyka Teoretyczna 2.

Zaleska, Ilona. 2014. Kościół a Narodowa Demokracja w Królestwie Polskim do wybuchu I wojny światowej. Warszawa: DiG.

Zimand, Roman. 1967. „Uwagi o teorii narodu na marginesie analizy nacjonalistycznej teorii narodu.” Studia Filozoficzne 4.

Żarnowska, Anna i Stanisław Wolsza (red.). 1993. Społeczeństwo i polityka: dorastanie do demokracji. Kultura polityczna w Królestwie Polskim na początku XX wieku. Warszawa: DiG.

Żółkiewski, Stefan. 1988. Teksty kultury: Studia. Warszawa: PWN.