Słowa kluczowe
cathedral church in Poznań
10th c. sacral architecture in Poland
early medieval archaeology
archaeology of Early Piasts
Christianization of Poland
mortar mixers
Jak cytować
Abstrakt
The author presents the circumstances of the rise and development of the conception that below the oldest cathedral church in Poznań is the site of a temporary or permanent baptistery as allegedly evidenced by a round limestone bowl. Attention is drawn to the fact that so far this conception has not been supported by analysis of the source material or a detailed study of the remains of the bowl itself or the architectural remains of the purported baptistery.
The author makes a reassessment of hitherto claims and shows that the state of the source material does not allow us to uphold the hypothesis of the baptismal function of the limestone bowl from Poznań. The only hypothesis competitive to the baptismal one refers to 60 analogous objects, a majority of which are beyond doubt the remains of mechanical mortar mixers. The article shows that these examples can be treated as fully justified analogies to the bowl from Poznań.
The text reviews the arguments of both sides of the dispute: the baptismal and “construction” claims. Weaknesses of the argument for the baptismal interpretation are exposed. Doubts raised by skeptics concerning the interpretation of the bowl as a mortar mixer are dispelled on the basis of analysis of analogous objects. The author concludes that the interpretation of the bowl as a mortar mixer is supported by numerous analogies whereas the baptismal conception lacks such support.
Bibliografia
Berry W., Neiss R., La découverte du baptistère paléochrétien de Reims, [w:] Clovis: histoire et mémoire, t. 2. Le baptême de Clovis, son echo à travers l’histoire, ed. M. Rouche, Paris 1997, s. 869-885.
Bianchi G., Architetture e ceramiche. Ambienti tecnici e strategie politiche di Pisa nel contado maremmano in eta medievale, [w:] Pensare – classificare. Studi e ricerche sulla ceramica medievale per Graziella Berti, ed. S. Gelichi, M. Baldassari, Borgo San Lorenzo 2010, s. 71-84, tu s. 61, fig. 3.
Biedroń A., Rodzińska-Chorąży T., Katedra w Poznaniu – nowe propozycje rekonstrukcji i datowania korpusu nawowego oraz masywu zachodniego od X do XII wieku, w świetle weryfikacji ustaleń Krystyny Józefowiczówny, [w:] Polska na przełomie I i II tysiąclecia, red. S. Skibiński, Poznań 2001, s 297-309.
Bierbrauer V., Nothdurfter H., Die Ausgrabungen im spätantik-frühmittelalterlichen Bischofssitz Sabiona-Säben, „Der Schlern. Monatszeitschrift für südtiroler Landeskunde“, 62(1988), s. 243-300.
Binding G., Baubetrieb im Mittelalter, Darmstadt 1993.
Borger H., Das Münster S. Vitus zu Mönchen-Gladbach, Essen 1958.
Boschetti-Maradi A., Eginoturm und Wirtschaftsbauten im oberen Garten, [w:] Müstair, Kloster St. Johann, Bd 3, hrsg. H.R. Sennhauser, Zürich 2005.
Buko A., Chrześcijanie i poganie. O problemach interpretacji odkryć archeologicznych związanych z początkami chrześcijaństwa na ziemiach polskich, „Slavia Antiqua” 57 (2016), s. 13-51.
Bukowska A., Najstarsza katedra w Poznaniu. Problem formy i jej genezy w kontekście architektury około roku 1000, Kraków 2013.
Cramp R., Excavations at the Saxon Monastic Sites of Wearmouth and Jarrow, co. Durham: an Interim Report, “Medieval Archaeology” 13(1969), s. 21-66.
Cramp R., Wearmouth and Jarrow Monastic Sites, vol. 1, Swindon 2005.
Dąbrowska E., rec. D. Gutscher, Mechanische Mörtelmischer, „Studia Źródłoznawcze“ 28(1983), s. 271.
Falla Castelfranchi M., L’edificio battesimale in Italia nel periodo paleocristiano, [w:] L’edificio Battesimale in Italia. Aspetti e problem, Bordighera 2001.
Górecki J., Baseny chrzcielne z Ostrowa Lednickiego w świetle analizy źródeł archeologicznych, [w:] Miejsca chrztów, urządzenia baptyzmalne i ceremoniał chrzcielny od starożytności chrześcijańskiej do soboru trydenckiego, red. A.M. Wyrwa, Poznań–Dziekanowice 2016, s. 109-152.
Górecki J., Na marginesie lednickich odkryć – kilka uwag w kwestii urządzeń chrzcielnych z Ostrowa Lednickiego, „Studia Lednickie” 4(1996), s. 103-136.
Gutscher D., Mechanische Mörtelmischer. Ein Beitrag zur karolingischen und ottonischen Bautechnologie, „Zeitschrift für schweizerische Archäologie und Kunstgeschichte“ 38(1981), s. 178-188.
Hensel W., Niesiołowska A., Żak J., Badania na placu katedralnym w 1938 r., [w:] Poznań we wczesnym średniowieczu, t. 1, Warszawa–Wrocław 1959, s. 13-70.
Herbord, Dialog o życiu św. Ottona biskupa bamberskiego, II, 16, s. 88, Monumenta Poloniae Historica s. n. t. 7, cz. 3, wyd. J. Wikarjak, wstęp K. Liman, Warszawa 1974.
Holas A., Relikt romański w katedrze poznańskiej – baptysterium czy kierat?, „Kronika Miasta Poznania” 1993, nr 3-4, s. 208-223.
Hüglin S., Medieval Mortar Mixers Revisited. Basle and Beyond, „Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters“ 39(2011), s. 189-212.
Józefowiczówna K., Katedra biskupa Jordana w świetle badań archeologicznych, „Nasza Przeszłość” 69(1988), s. 133-158.
Józefowiczówna K., Z badań nad architekturą przedromańską i romańską w Poznaniu Wrocław 1963.
Józefowiczówna K., Uwagi w spornej kwestii „baptysteriów” w Polsce X i XI wieku, „Slavia Antiqua” 14(1967), s. 31-129.
Kalaga J., Przyczynek do sporu o Wiślicę, „Z Otchłani Wieków” 48:3(1981), s. 143-145.
Kępiński Z., Józefowiczówna K., Grobowiec Mieszka i i najstarsze budowle grodu poznańskiego, „Przegląd Zachodni” 1952, nr 5/6, s. 367-397.
Knie H., Pieczyński Z., W sprawie rozmieszczenia budowli kamiennych na Ostrowie Tumskim w Poznaniu, „Z Otchłani Wieków” 22(1952), s. 131-134.
Kurnatowska Z., Poznańskie baptysterium, „Slavia Antiqua” 39(1998), s. 51-69.
Kurnatowska Z., Kara M., Początki architektury sakralnej na grodzie poznańskim w świetle nowych ustaleń archeologicznych, [w:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, red. T. Janiak, Gniezno 2004, s. 47-70.
Küng F., Der König blickt zur Limmat. Die Befunde zur karolingischen Pfalz auf dem Zürcher Lindenhof, [w:] Stadt Zürich, Archäologie und Denkmalpflege. 2006-2008, Zürich 2008, s. 24-7.
List K., Die Reichsabtei Schuttern. Ergebnisse der Grabungen in den Jahren 1972 bis 1975, „Denkmalpflege in Baden-Württemberg“ 4:3(1975) s. 107-116.
Marti R., Zwischen Römerzeit und Mittelalter. Forschungen zur frühmittelalterlichen Siedlungsgeschichte der Nordwestschweiz (4.-10. Jahrhundert), Liestal 2000.
Matter A., Frühmittelalterliche Gebäude und fünf Mörtelmischwerke südöstlich des ehemaligen Chorherrenstifts im Embrach (Kanton Zürich), „Zeitschrift für schweizerische Archäologie und Kunstgeschichte“ 51(1994), s. 59-64.
Mitchell J., Monastic Guest Quarters and Workshops: The Example of San Vincenzo al Volturno, [w:] Wohn- und Wirtschaftsbauten frühmittelalterlicher Klöster, ed. H.R. Sennhauser, Zürich 1996, s. 127-156.
Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 1, Poznań 1959.
Ostrów Lednicki. U progu chrześcijaństwa w Polsce, red. K. Żurowska, t. 1-2, Kraków 1993-1994.
Ristow S., Frühchristliche Baptisterien, Münster 1998.
Rodzińska-Chorąży T., Kilka uwag w sprawie sporu o funkcję domniemanych mis chrzcielnych w Poznaniu i Wiślicy, „Kwartalnik Historycznyę 103:1(1996), s. 61-63.
Rodzińska-Chorąży T., Koliste struktury w Poznaniu i Wiślicy – misy chrzcielne czy urządzenia do mieszania zaprawy, [w:] Wiślica. Nowe badania i nowe interpretacje, red. A. Grzybkowski, Warszawa 1997, s. 61-81.
Rodzińska-Chorąży T., Co nam mówi architektura murowana?, [w:] Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, red. H. Samsonowicz, Kraków 2000, s. 361-387.
Rosik S., Conversio gentis pomeranorum. Studium świadectwa o wydarzeniu (XII wiek), Wrocław 2010.
Saint-Andéol F., Étude sur les baptistères, les piscines et les cuves, « Revue de l’art chrétien » 9(1865), s. 561-593.
Saint-Andéol F., Étude sur les baptistères, les piscines et les cuves, « Revue de l’art chrétien » 10(1866), s. 30-45, 78-94.
Schäfer H., Stadtarchäologische Untersuchungen in Kirchheim/Teck, Kreis Esslingen, Archäologische Ausgrabungen in Baden-Württemebrg 1986.
Schneider H., Die Entwicklung der Taufbecken in der Spätantike, [w:] Ablution, Initiation, and Baptisms/ Waschungen, Initiation und Taufe, ed. D. Hellholm et al., Berlin–Boston 2011, s. 1697-1719.
Schneider J., Gutscher D., Etter H., Hanser J., Der Münsterhof in Zürich. Bericht über die Stadtkernforschungen 1977/78, Bd. 1, Schweizer Beiträge zur Kulturgeschichte und Archäologie des Mittelalters 9, Olten 1982.
Sikorski D.A., Kościół w Polsce za Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Rozważania nad granicami poznania historycznego, Poznań 2013.
Skubiszewski P., Remarques sur l’architecture de la cathédrale médiévale Poznań, „Ergon” 3(1962), s. 472-475.
Swoboda W., Ostrów Lednicki. U progu chrześcijaństwa w Polsce, t. 1-2. (Kilka impresji historyka o tej interpretacji odkryć lednickich), „Slavia Antiqua” 38(1997), s. 205-207.
Swoboda W., Replika na „Odpowiedź Autorów” „Slavia Antiqua” 39(1998), s. 301-302.
Świechowski Z., Budownictwo romańskie w Polsce. Katalog zabytków, Wrocław 1963.
Świechowski Z., Wczesna architektura piastowska około roku 1000, [w:] Początki państwa polskiego. Księga Tysiąclecia, t. 2, red. K. Tymieniecki, Poznań 1962, s. 245-268.
Świechowski Z., rec. Ostrów Lednicki. U progu chrześcijaństwa w Polsce, red. K. Żurowska, t. 1-2, Kraków 1993-1994 „Biuletyn Historii Sztuki” 56:4(1994), s. 403-409.
Tomaszewski A., Kolegiata wiślicka. Badania w latach 1958-1963, [w:] Kolegiata wiślicka, red. A. Tomaszewski, Kielce 1965, s. 21-63.
Tomaszewski A., Misy, ale czy chrzcielne?, [w:] I Międzynarodowy kongres Archeologii Słowiańskiej, cz. III.2, red. W. Hensel, Warszawa 1970, s. 345-347.
Tomaszewski A., Uwagi o początkach Wiślicy, [w:] I Międzynarodowy kongres Archeologii Słowiańskiej, cz. IV, red. W. Hensel, Warszawa 1970, s. 258-362.
Urbańczyk P., Czy istnieją archeologiczne ślady masowych chrztów ludności wczesnopolskiej?, „Kwartalnik Historyczny” 102:1(1995), s. 3-18.
Urbańczyk P., Jeszcze o funkcji wczesnośredniowiecznych „mis” wapiennych, „Kwartalnik Historyczny” 103:1(1996), s. 63-66.
Urbańczyk P., Ostrów Lednicki – rozwiązanie zagadki?, „Kwartalnik Historyczny” 102:2(1995), s. 97-108.
Urbańczyk P., Czyj jest Ostrów Lednicki? „Kwartalnik Historyczny” 104:2(1997), s. 105-109.
Urbańczyk P., Mieszko Pierwszy Tajemniczy, Toruń 2012.
Urbańczyk P., Wczesnośredniowieczna architektura polska w kontekście archeologicznym, [w:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, Gniezno 2004, s. 25-36.
Vogt E., Der Lindenhof in Zürich. 12 Jahrhunderte Stadtgeschichte auf Grund d. Ausgrabungen 1937/38, Zürich 1948.
Weber E., Neueste Grabungserkenntnisse aus dem Landstädtchen Lenzburg, „Argovia. Jahresschrift der Historischen Gesellschaft des Kantons Aargau“ 16(2004), s. 121-144.
Williams J.H., St. Peter’s Street Northampton. Excavations 1973-1976, Northampton 1979.
Witvrouw J., Le centre domanial du Haut Moyen Âge du Thier d’Olne a Engis, [w:] Voies d’eau, commerce et artisanat en Gaule mérovingienne, ed. J. Plumier, M. Regnard, Namur 2005, s. 269+286.
Wiślica. Nowe badania i interpretacje, red. A. Grzybkowski, Warszawa 1997.
Zachwatowicz J., Architektura, [w:] Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku., t. 1, red. M. Walicki, Warszawa 1971.
Zachwatowicz J., Polska architektura monumentalna w X i XI wieku, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 6(1961), s. 101-131.
Żurowska K., Rodzińska-Chorąży T., Odpowiedź autorek, „Slavia Antiqua” 38(1997), s. 210-212.
K. Żurowska, T. Rodzińska-Chorąży, Odpowiedź na recenzją Zygmunta Świechowskiego, „Folia Historiae Artium” s.n. 2-3(1996-1997), s. 141-149.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 roku w Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).