Słowa kluczowe
kolegiata średzka
kapituła kolegiacka w Środzie
kaplica Gostomskich
kaplica Grzymułtowskich
kościół św. Idziego w Środzie
kościół św. Sebastiana w Środzie
kościół Wszystkich Świętych w Środzie
kościół szpitalny Ducha Świętego
Jak cytować
Abstrakt
W XVIII wieku Środa Wielkopolska była znaczącym miasteczkiem w Wielkopolsce. Przynależała do archidiakonatu poznańskiego w diecezji poznańskiej i była siedzibą dekanatu. Kościół parafialny pw. Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej, wybudowany w XV wieku, posiadał rangę kolegiaty. Ponadto w mieście istniał konwent dominikanów, a na przedmieściach cztery niewielkie kościółki (oratoria). Akta wizytacji generalnej przeprowadzonej przez Franciszka Ksawerego Rydzyńskiego ukazują stan kolegiaty i innych świątyń w 1777 roku. Liczne ołtarze i dwie kaplice kolegiaty miały własne uposażenie, istniało kilka bractw, a duchowieństwo ze względu na istniejącą kapitułę i fundacje altaryjne było liczniejsze niż w wielu innych kościołach diecezji. Do artykułu został dołączony aneks, który zawiera akta wspomnianej wizytacji kościołów w Środzie w przekładzie na język polski.
Bibliografia
Zespół: Acta visitationum
sygn. AV 31, Visitatio generalis in Archidiaconatu Posnaniensi Decanatuum Kostrzynensis, Srodensis, Pyzdrensis, Rogoznensis, Obornicensis et Bukoviensis ex speciali commissione Illustrissimi Excellentissimi et Reverendissimi Domini Andreae Stanislai Kostka Młodziejowski Episcopi Posnaniensis et Varsaviensis Supremi Regni Cancellarii in Anno Domini 1777mo inchoatae et sub felici regimine moderni Illustrissimi Excellentissimi et Reverendissimi Domini loci ordinarii Antonii Onufrii de Okęcie Okęcki Supremi Regni Cancellarii per Franciscum Xaverium Comitem de Verbno Rydzyński Episcopum Nilopolitanum Suffraganeum et Archidiaconum Posnaniensem Custodem Metropolitanum Gnesnensem Ordinis Sancti Stanislai Equitem in Anno Domini 1784to expeditae.
Centalius J., Parentalia in obitum Illustrissimi et Magnifici D[omi]ni D[omini] Ianussii Grzymvtowski Castellani Bidgostien[sis] Capitanei Srodensis […] Anno 1617 […], Posnaniae in Officina Wolrabj.
Regestr Diecezjów Franciszka Czaykowskiego czyli właściciele ziemscy w Koronie 1783-1784, do druku podał S. Górzyński, przypisami i wstępem opatrzyli K. Chłapowski i S. Górzyński, Warszawa 2006.
Weiss A., Raporty dziekanów o stanie kościołów diecezji poznańskiej w 1797 roku, Lublin 2010.
Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu, opr. M. Banaszak, F. Lenort, [w:] Dzieje Poznania i województwa poznańskiego (w granicach z 1975 r.). Informator o materiałach archiwalnych, red. C. Skopowski, t. 2, Warszawa 1982, s. 237-487.
Dąbrowski H., Od lokacji miasta do wojen szwedzkich w połowie XVII w., [w:] Dzieje Środy Wielkopolskiej i jej regionu, red. S. Nawrocki, Środa Wielkopolska 1990, t. 1, s. 47-68.
Estreicher K., Bibliografia polska, t. XIV, Kraków 1896.
Flaga J., Bractwa religijne w Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku, Lublin 2004.
Gąsiorowski A., Podziały terytorialne i zarząd wewnętrzny, [w:] Dzieje Wielkopolski, t. I, red. J. Topolski, Poznań 1969, s. 33-37.
Gomolec L., Pod zaborem pruskim 1793-1918, [w:] Dzieje Środy Wielkopolskiej i jej regionu, red. S. Nawrocki, Środa Wielkopolska 1990, t. 1, s. 97-185.
Gotyckie kościoły w Wielkopolsce, koncepcja, teksty, wybór fot. P. Maluśkiewicz, Poznań 2008.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. V: Województwo poznańskie, red. T. Ruszczyńska, A. Sławska, z. 24: Powiat średzki, Warszawa 1964.
Kumor B., Rydzyński Franciszek Ksawery Piotr, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 33, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991-1992, s. 453-455.
Lepszy K., Gostomski Hieronim, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 8, Wrocław-Kraków-Warszawa, 1959-1960, s. 364-366.
Lutyński K., Kapituła katedralna w Poznaniu w XVI wieku. Organizacja i majątek, Poznań 2000.
Łoziński J., Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1520-1620, Warszawa 1973.
Urbańska B., Kolegiata w Środzie Wielkopolskiej, Środa Wielkopolska 2008.
Łukaszewicz J., Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej, t. 1, Poznań 1858 (reprint Poznań b.r.).
Neumann P.F., Archidiakonat poznański w świetle wizytacji generalnej z lat 1777-1784. Sieć kościołów i kaplic, budowle kościelne, duchowieństwo, Poznań 2011.
Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2: Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój, Poznań 1964.
Rocznik Archidiecezji Poznańskiej 2013, Poznań 2013.
Skuratowicz J., Renesansowe kaplice grobowe z XVI i pierwszej połowy XVII wieku w Wielkopolsce, [w:] Studia nad renesansem w Wielkopolsce, red. T. Rudkowski, Poznań 1970, s. 51-70.
Wiesiołowski J., Dominikanie w miastach wielkopolskich w okresie średniowiecza, [w:] Studia nad historią dominikanów w Polsce 1222-1972, red. J. Kłoczowski, t. 1, Warszawa 1975, s. 195-269.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 roku w Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).