Słowa kluczowe
archidiecezja poznańska
Marian Frankiewicz
okupacja hitlerowska
parafia Matki Boskiej Bolesnej w Poznaniu
Stefan Stuligrosz
Walenty Dymek.
Jak cytować
Abstrakt
Artykuł przedstawia życie religijne mieszkańców Poznania w latach 1939-1945 na przykładzie parafii Matki Boskiej Bolesnej na poznańskim Łazarzu. Omówiono postawy moralno-obywatelskie duchowieństwa i wiernych, ich troskę o zapewnienie sobie minimum potrzeb kulturalnych, a także ukazano działania podziemnego systemu dobroczynnego i edukacyjnego w okupowanym mieście. Tekst prezentuje również aktywność internowanego w parafii biskupa pomocniczego poznańskiego Walentego Dymka oraz atmosferę ostatnich dni okupacji. Podstawą źródłową artykułu są zasoby Archiwum Parafii Matki Bożej Bolesnej w Poznaniu, nieliczne powojenne artykuły, a także opracowania dotyczące okupacji i omawianej parafii.
Bibliografia
Frankiewicz M., Wspomnienia z lat okupacji 1939-1945, mps.
Kronika parafii MB Bolesnej 1896-1958, część I.
Kronika parafii MB Bolesnej 1896-1958, cz. II (Suplement), karta: Uzupełnienia do różnych lat.
Materiały do Kroniki. Teczka I.
Sprawozdania duszpasterskie.
Wilczyński L., Historia parafii Matki Boskiej Bolesnej w Poznaniu, mps.
Album Przewodnika Katolickiego, nr 14, 1903.
Banaszak M., Edmund Lorkiewicz (1907-1981), [w:] Duchowieństwo archidiecezji poznańskiej. Kapłani zmarli w latach 1946-2014, red. L. Wilczyński, Poznań 2014.
Banaszak M., Walenty Dymek, [w:] Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894-1919, t. I, red. M. Banaszak, Gniezno 1992.
Białecki K., Pod czujnym okiem bezpieki. Arcybiskup Walenty Dymek w materiałach WUBP w Poznaniu, [w:] Ksiądz Arcybiskup Walenty Dymek, Metropolita Poznański (1888-1956), red. L. Wilczyński, Poznań 2010.
Boras Z., Trzeciakowski L., W dawnym Poznaniu, Poznań 1974.
Dutkiewicz P., Tramwaje w Poznaniu, Poznań 2005.
Dworecki Z., Poznań i poznaniacy w latach Drugiej Rzeczpospolitej 1918-1939, Poznań 1994.
Epstein C., Wzorcowy nazista. Arthur Greiser i okupacja Kraju Warty, Wrocław 2010.
Jacewicz W., Woś J., Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939-1945, z. I: Straty osobowe, Warszawa 1977.
Jarkiewicz K., W ogniu wypróbowany 1939-1945, [w:] Dzieje Kościoła w Polsce, red. A. Wiencek, Bielsko-Biała 2008.
Jastrząb Ł., Życie religijne w Poznaniu podczas okupacji niemieckiej (1939-1945). Część I, „Poznańskie Zeszyty Humanistyczne”, t. XXIV, 2016.
Jastrząb Ł., Życie religijne w Poznaniu podczas okupacji niemieckiej (1939-1945). Część II, „Poznańskie Zeszyty Humanistyczne”, t. XXV, 2016.
Jesse W., Wspomnienia pośmiertne. Ksiądz Alfons Jankowski. Jednodniówka, Poznań 1948.
Joachimczak W., Roman Hildebrandt (1908-1972), [w:] Duchowieństwo archidiecezji poznańskiej. Kapłani zmarli w latach 1946-2014, red. L. Wilczyński, Poznań 2014.
Kalendarz kościelny parafii Matki Boskiej Bolesnej na św. Łazarzu w Poznaniu, Poznań 1939.
Kędelski M., Ludność Łazarza i Górczyna w XIX i na początku XX wieku, „Kronika Miasta Poznania”, nr 3: Święty Łazarz, 1998.
Kowal S., Społeczeństwo Łazarza w dwudziestoleciu międzywojennym, „Kronika Miasta Poznania”, nr 3: Święty Łazarz, 1998.
Kowalski N., Szatkowski H., Kazimierz Maliński (1872-1928), [w:] Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894-1919. Słownik biograficzny, t. II, red. L. Wilczyński, H. Szatkowski, Gniezno 2007.
Kozłowski J., Józef Gorgolewski (1889-1942), [w:] Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894-1919, t. I, red. M. Banaszak, Gniezno 1992.
Krajkowski L., Zabytkowy cmentarz górczyński parafii Matki Boskiej Bolesnej w Poznaniu 1910-2010, Poznań 2010.
Łuczak C., Pod niemieckim jarzmem (Kraj Warty 1939-1945), Poznań 1996.
Majka E., Pracowali w tej parafii…, „Wiadomości Parafialne Parafii Mosińskiej”, nr 146, 2013.
Marek R., Kościół rzymskokatolicki wobec ziem zachodnich i północnych, Warszawa 1976.
Matusik P., Mater Dolorosa. U początków parafii Matki Boskiej Bolesnej na Świętym Łazarzu (1895-1913), „Kronika Miasta Poznania”, nr 3: Święty Łazarz, 1998.
Raina P., Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989, t. I (lata 1945-1959), Poznań 1994.
Salmanowicz S., Prusy. Dzieje państwa i społeczeństwa, Warszawa 1998.
Serwański E., Wielkopolska w cieniu swastyki, [w:] Zbrodnie niemieckie w Wielkopolsce 1939-1945, red. M. Libicki, R. Wryk, Poznań 2004.
Szatkowski H., Lewicki Jan Chrzciciel (1846-1909), [w:] Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894-1919. Słownik biograficzny, t. III, red. H. Szatkowski, L. Wilczyński, Gniezno 2007.
Szymankiewicz Z., Poznań we wrześniu 1939 roku, Poznań 1985.
Śmigiel K., Duchowieństwo polskie w tzw. Okręgu Warty 1939-1945, [w:] Zbrodnie niemieckie w Wielkopolsce 1939-1945, red. M. Libicki, R. Wryk, Poznań 2004.
Trzeciakowscy M. i L., W dziewiętnastowiecznym Poznaniu. Życie codzienne miasta 1815-1914, Poznań 1982.
Trzeciakowski L., Lata międzywojenne, [w:] Poznań. Zarys dziejów, red. J. Topolski, Poznań 1973.
Trzeciakowski L., Stosunki polsko-niemieckie w Wielkim Księstwie Poznańskim w latach 1846-1848, [w:] W kręgu polityki. Polacy-Niemcy w XIX wieku, red. Lech Trzeciakowski, Poznań 2002.
Wilczyński L., Kardynał August Hlond – wrześniowy uciekinier?, „Poznańskie Zeszyty Historyczne”, t. IX, 2007.
Wilczyński L., Ksiądz arcybiskup Walenty Dymek. Efekty inwigilacji, [w:] Ksiądz Arcybiskup Walenty Dymek, Metropolita Poznański (1888-1956), red. L. Wilczyński, Poznań 2010.
Wysiedlenie i poniewierka 1939-1945. Wspomnienia Polaków wysiedlonych przez okupanta hitlerowskiego z ziem polskich „wcielonych” do Rzeszy, red. C. Łuczak, Poznań 1974.
Zakrzewski Z., Przechadzki po Poznaniu lat międzywojennych, Poznań 1983.
Zakrzewski Z., Ulicami mojego Poznania. Przechadzki z lat 1918-1939, Poznań 1985.
Zakrzewski Z., Wspominam Poznań. Fakty i refleksje, Poznań 1986.
Zarzycki A., Cyryl Ratajski (1875-1942), „Kronika Miasta Poznania”, nr 3, 1989.
Piętka J., Alfons Jankowski (1907-1943), http://www.wtg-gniazdo.org/ksieza/main.php?akcja=opis&id=1530 [dostęp: 22.06.2017].
Rudawski B., Alianckie naloty na Poznań, „Z Archiwum Instytutu Zachodniego”, nr 2, 2016, http://www.iz.poznan.pl/plik,pobierz,1276,f1fc479f4ebf92e52d4fd4d4332953df/nr%202%20-%202016%20-%20Z%20Archiwum%20Instytutu%20Zachodniego.pdf (dostęp 20.06.2017).
Śmigiel K., Losy Kościoła katolickiego w okupowanym Poznaniu, „Kronika Miasta Poznania”, nr 3, 2009, wydanie internetowe: https://wbc.macbre.net/document/6909/losy-koscioa-katolickiego-w-okupowanym-poznaniu-ks-kazimierz-smigiel.html [dostęp: 21.06.2017].
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 roku w Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).