Słowa kluczowe
archidiecezja poznańska
Ludowe Wojsko Polskie
klerycy w wojsku
Jak cytować
Abstrakt
Po raz pierwszy poboru kleryków do służby w Ludowym Wojsku Polskim dokonano w 1955 roku. Była to nowa metoda represji zastosowana wobec Kościoła katolickiego, zaś jej celem było zniechęcenie kandydatów do kapłaństwa do realizacji obranej drogi życiowej. Kres tym prześladowaniom położył dopiero wybór papieża-Polaka na Stolicę Piotrową. Ogółem w latach 1955-1979 represjonowano 2.713 kleryków w całej Polsce.
Artykuł omawia tło historyczne, motywacje władz komunistycznych, przeciwdziałanie ze strony Episkopatu Polski i poszczególnych hierarchów, akcentując w sposób szczególny działania ochronne podejmowane przez duchowieństwo archidiecezji poznańskiej wobec młodzieży kleryckiej służącej w Ludowym Wojsku Polskim. Podstawą źródłową była korespondencja kleryków z przełożonymi seminarium oraz opracowania dotyczące najnowszej historii państwa i Kościoła.
Bibliografia
Archiwum Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Poznaniu
Korespondencja z alumnami w wojsku 1962-1965.
Korespondencja z alumnami w wojsku 1966-1968.
Korespondencja z alumnami w wojsku 1974-1979.
Albert A., Najnowsza historia Polski 1914-1993, t. 2, Warszawa 1995.
Banaszak M., Historia Kościoła katolickiego. Czasy najnowsze 1914-1978, t. IV, Warszawa 1992.
Chmielowiec P., Niewygodny ordynariusz. Rzeszowska Służba Bezpieczeństwa wobec ordynariusza przemyskiego biskupa Ignacego Tokarczuka, [w:] Kościół w godzinie próby 1945-1989. Nieznane dokumenty i świadectwa, red. T. Balon-Mroczka, J. Szarek, Kraków 2006.
Cząstka A., Alkohol jako czynnik rozkładowy w rodzinie, „Wiadomości Duszpasterskie” 1950, nr 4/5.
Czubiński A., Historia Polski XX wieku, Poznań 2000.
Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945-1970, Kraków 1995.
Dudek A., Pytel G., Bolesław Piasecki. Próba biografii politycznej, Londyn 1990.
Dymek W., Tydzień Trzeźwości, „Miesięcznik Kościelny Archidiecezji Poznańskiej” 1948, nr 3, s. 81-83.
Dziurok A., Gomułkowska stabilizacja, [w:] Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918-1989, Warszawa 2014.
Friszke A., PRL wobec Kościoła. Akta 1970-1978, Warszawa 2010.
Gołdyn P., Klika Baziaka i Jałbrzykowskiego. Biskupi powiązani z diecezją lwowską i wileńską w oczach bezpieki, [w:] Kościół w godzinie próby 1945-1989. Nieznane dokumenty i świadectwa, red. T. Balon-Mroczka, J. Szarek, Kraków 2006.
Jarosz D., Polacy a stalinizm, Warszawa 2000.
Kędzierski Ł., Działalność duszpasterska arcybiskupa Walentego Dymka (1939-1956), [w:] Ksiądz arcybiskup Walenty Dymek metropolita poznański (1888-1956), red. L. Wilczyński, Poznań 2010.
Kłoczowski J., Dzieje chrześcijaństwa polskiego, Lublin 2007.
Kłoczowski J., Müller L., Skarbek J., Zarys dziejów Kościoła katolickiego w Polsce, Kraków 1986.
Krawczak T., Ingerencja władz partyjno-rządowych w formowanie struktur kapłańskich – pobór kleryków do wojska, [w:] Kompanie kleryckie w Wojsku Polskim 1959-1980. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w 5 Pułku Inżynieryjnym w Szczecinie-Podjuchach, 8-9 września 2008, red. J. Kornak, Szczecin 2009.
Krukowski J., Represyjność prawa polskiego w zastosowaniu do Kościoła katolickiego w latach 1944-1956, [w:] Aparat ucisku na Lubelszczyźnie w latach 1944-1956 wobec duchowieństwa katolickiego, red. Z. Zieliński, Lublin 2000.
Kumor B., Historia Kościoła. Czasy współczesne 1914-1992, t. VIII, Lublin 2001.
Lasota M., Czasy PRL-u i odzyskana wolność 1945-1992, [w:] Dzieje Kościoła w Polsce, red. A. Wiencek, Bielsko-Biała 2008.
Lasota M., Ulice nie dla wiernych. Procesje pod nadzorem, [w:] Kościół w godzinie próby 1945-1989. Nieznane dokumenty i świadectwa, red. T. Balon-Mroczka, J. Szarek, Kraków 2006.
Lesiński A., Rola kadry wojskowej wobec alumnów-żołnierzy w świetle „Wytycznych generała Wojciecha Jaruzelskiego”, [w:] Kompanie kleryckie w Wojsku Polskim 1959-1980. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w 5 Pułku Inżynieryjnym w Szczecinie-Podjuchach, 8-9 września 2008, red. J. Kornak, Szczecin 2009.
Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945-1975, Paryż 1975.
Macholak J., Problemy szkolenia wojskowego żołnierzy-alumnów w raportach dowódców do spraw politycznych w latach 1959-1980, [w:] Kompanie kleryckie w Wojsku Polskim 1959-1980. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w 5 Pułku Inżynieryjnym w Szczecinie-Podjuchach, 8-9 września 2008, red. J. Kornak, Szczecin 2009.
Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec Kościołów i związków wyznaniowych 1945-1989, red. A. Dziurok, Warszawa 2004.
Mędlewski N., Śp. Ksiądz Arcybiskup Walenty Dymek Metropolita Poznański, „Miesięcznik Kościelny Archidiecezji Poznańskiej” 1957, nr 1/2.
Musiał F., Śmierć po wyroku. Ksiądz Józef Fudali prześladowany przez UB, [w:] Kościół w godzinie próby 1945-1989. Nieznane dokumenty i świadectwa, red. T. Balon-Mroczka, J. Szarek, Kraków 2006.
Okólnik nr 5 Poznańskiej Kurii Metropolitalnej w 1950 roku, 25 września 1950 roku, [w:] Okólniki Kurii Metropolitalnej w Poznaniu 1949-1953.
Pawlicka K., Polityka władz wobec Kościoła katolickiego (grudzień 1970 – październik 1978), Warszawa 2004.
Protokół z plenarnego posiedzenia KC PPR 10 lutego 1946 roku, „Archiwum Ruchu Robotniczego”, t. IX, Warszawa 1984.
Raina P., Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989, t. I (lata 1945-1959), Poznań 1994.
Setlak A., Służba wojskowa alumnów Wyższych Seminariów Duchownych w PRL i jej ocena w wypowiedziach alumnów i kapłanów rezerwistów. Studium historyczno-socjologiczne na przykładzie Bartoszyc, Olsztyn 2002.
Stopniak F., Kościół na ziemiach polskich w latach 1848-1978, [w:] Historia Kościoła od 1848 roku do współczesności, t. V, red. R. Aubert, Warszawa 1985.
Szarek J., Bezpieka na dróżkach. Kalwaria Zebrzydowska, [w:] Kościół w godzinie próby 1945-1989. Nieznane dokumenty i świadectwa, red. T. Balon-Mroczka, J. Szarek, Kraków 2006.
Szarek J., Osaczony kapelan. Agentura wokół księdza Władysława Gurgacza, [w:] Kościół w godzinie próby 1945-1989. Nieznane dokumenty i świadectwa, red. T. Balon-Mroczka, J. Szarek, Kraków 2006.
Terlecki R., Wielki wygnaniec. Metropolita krakowski ksiądz arcybiskup Eugeniusz Baziak, [w:] Kościół w godzinie próby 1945-1989. Nieznane dokumenty i świadectwa, red. T. Balon-Mroczka, J. Szarek, Kraków 2006.
Walusiak D., TEOK. Teczka Ewidencji Operacyjnej na Księdza, [w:] Kościół w godzinie próby 1945-1989. Nieznane dokumenty i świadectwa, red. T. Balon-Mroczka, J. Szarek, Kraków 2006.
Weiss A., Banaszak R., Niższe Seminarium Duchowne Archidiecezji Poznańskiej (1949-1960), Poznań 1999.
Werth N., Przemoc przeciwko społeczeństwu. Przemoc, represje i terror w Związku Sowieckim, [w:] Czarna księga komunizmu, tłum. K. Wakar i in., Warszawa 2001.
Wielkie dzieło, „Miesięcznik Kościelny Archidiecezji Poznańskiej”, nr 10 (1947).
Wilczyński L., Ksiądz Arcybiskup Walenty Dymek. Efekty inwigilacji, [w:] Ksiądz arcybiskup Walenty Dymek metropolita poznański (1888-1956), red. L. Wilczyński, Poznań 2010.
Wojcieszyk E., Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Poznaniu wobec Caritas Academica w latach 1946-1950, [w:] Zmagania ze społeczeństwem. Aparat bezpieczeństwa wobec Wielkopolan w latach 1945-1956, red. A. Łuczak, A. Pietrowicz, Poznań 2008.
Wojtkowiak S., Dobra martwej ręki w dawnej Polsce i dziś, „Res Humana”, nr 2-3, 2005.
Wyszyński S., Dzieła zebrane 1949-1953, t. I, Warszawa 1991.
Zamiatała D., Caritas. Działalność i likwidacja organizacji 1945-1950, Lublin 2000.
Zawadzki J., Zagadnienie trzeźwości w Piśmie Świętym, „Wiadomości Duszpasterskie” 1950, nr 8.
Zieliński Z., Kościół w Polsce 1944-2007, Poznań 2009.
Żaryn J., Kościół katolicki w PRL – wybrane zagadnienia, hipotezy, prowokacje, „Pamięć i Sprawiedliwość”, nr 1/2005.
Żaryn J., Kościół w Polsce w latach przełomu (1953-1958), Warszawa 2000.
Żaryn J., Ostatnie wygnanie biskupa Stanisława Adamskiego (1952-1956), „Więź”, nr 4, 1998.
Żurek J., Aparat bezpieczeństwa wobec Kościoła katolickiego w Polsce. Wybrane struktury (1944-1953), „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989”, 1/3/2006.
Żurek J., Ruch „księży patriotów” w województwie katowickim w latach 1949-1956, Warszawa-Katowice 2009.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 roku w Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).