Słowa kluczowe
Tertulian
Adversus Hermogenem
chrześcijański platonizm
dualizm
odwieczna materia
kosmologia
Jak cytować
Abstrakt
Celem niniejszego artykułu jest zrekonstruowanie i opisanie kosmologii Hermogenesa z Kartaginy, wczesnochrześcijańskiego teologa pochodzenia greckiego i syryjskiego. Drugorzędnym celem jest weryfi kacja dostępnych relacji na temat jego nauk, które można znaleźć w dziełach pisarzy chrześcijańskich, zwłaszcza Tertuliana. Analiza tego zagadnienia rozpoczyna się od przedstawienia relacji i jego biografii. Następnie przedstawiam i analizuję jego koncepcję materii, a następnie jej związek z Bogiem i aktem stworzenia. Na koniec skupiam się na interpretacji biblijnych przekazów dotyczących powstania świata. Badanie przeprowadzam przy użyciu metod literaturoznawczych, w szczególności metody hermeneutycznej i fenomenologicznej. Głównym wnioskiem tego artykułu jest to, że Hermogenes, jako teolog, był chrześcijańskim platonistą, a nie członkiem lub przywódcą ruchu gnostyckiego. Ponadto jego idee dotyczące materii i zła odzwierciedlają współczesne poglądy wielu śródziemnomorskich autorów i filozofów. Badania opierają się na Adversus Hermogenem Tertuliana, uzupełnionym Refutatio Hipolita, a także na dostępnych tekstach fi lozofów platońskich. Niniejszy artykuł rzuca dodatkowe światło na kwestię adaptacji fi lozofi i platońskiej we wczesnej teologii chrześcijańskiej.
Bibliografia
Augustinus, De haeresibus, in: Sancti Aurelii Augustini Opera Pars XIII, 2., red. R. Vander Plaetse, C. R. Beukers, Corpus Christianorum Series Latina XLVI, Turnholti 1969, s. 283–358.
Filatrius Brixensis, Diversarum Hereseon Liber, red. F. Heylen, Corpus Christianorum Series Latina IX, Turnholti 1957, s. 207–324.
Hippolytus, Refutatio Omnium Haeresium, red. M. Marcovich, „Patristische Texte und Studien“, vol. 25., Berlin New York 1986. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110858235
Hippolytus of Rome, Refutation of all Heresies, przeł. D. Litwa, Atlanta, GA 206.
Tertullian Q. S. F., Against Hermogenes, przeł. J. Waszink, New York 1965.
Tertullianus Q. S. F., Adversus Hermogenem, red. J. Waszink, Stromata Patristica et Mediaevalia, vol. 5., Utrecht-Antwerpen 1956.
Tertullianus, Q. S. F., De Anima, red. J. Waszink, Amsterdam 1947.
Theodretus Cyrensis, Haereticarum Fabularum Compendium, red. J.P. Migne, PG 83, Paris 1864.
Bennett B., Didymus the Blind’s Knowledge of Manichaeism, w: red. P. Mirecki, J. Beduhn, The Light and the Darkness: Studies in Manichaeism and its world, Leiden-Boston-Köln 2001, s. 38–67. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004439900_004
Bigg C., The Christian Platonists of Alexandria, Oxford 1968. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004646933
Bolgani F., Sullo scritto perduto di Teofi lo d’Antiochia „Contro Ermogene”, w: red. R. Cantalamessa, L. F. Pizzolata, Paradoxis Politeia. Studi Patristici in onore di Giuseppe Lazzati, Milano 1979, s. 77–118.
Bucur B., The Other Clement of Alexandria: Cosmic Hierarchy and Interiorized Apocalypticism, “Vigiliae Christianae” 60, 3 (2006), s. 251–268. DOI: https://doi.org/10.1163/157007206778149510
Chapot F., Tertullien : Contre Hermogène, Sources Chrétiennes 439, Paris 1999.
Davids A., Hermogenes on Matter. A note on the fi rst chapters of Tertullian’s Treatise against Hermogenes. [w:] red. G.J.M. Batelink, A. Hilhorst, C.H.J.M. Kneepkens, Eulogia: Mélanges offerts à Antoon R. Bastiaensen à l’occasion de son soixante-cinquième anniversaire. Turnholt 1991, s. 29–32 DOI: https://doi.org/10.1484/M.IPM-EB.4.000704
Danielou J., A History of Early Christian Doctrine Before the Council of Nicaea, vol. II, przeł. J.A. Baker, London & Philadelphia 1973.
Dodds E., Pogaństwo i chrześcijaństwo w epoce niepokoju, przeł. J. Partyka, Kraków 2014.
Dörrie H., Baltes M., Der Platonismus in der Antike. Grundlagen – System – Entwicklung, t. IV, Stuttgart 1993.
van Emden Boas E., Rijksbaron A., Huitink L., de Bakker M., The Cambridge Grammar of Classical Greek, Cambridge 2019. DOI: https://doi.org/10.1017/9781139027052
Filipowicz A., Tertulian przeciwko Hermogenesowi, czyli spór o stworzenie świata, Warszawa 2018.
Greschat K., Apelles und Hermogenes: Zwei theologische Lehrer des zweiten Jahrhunderts, Leiden 2000. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004313149
Heintzel E., Hermogenes, der Hauptvertreter des philosophischen Dualismus in der alten Kirche, Berlin 1902.
Kitzler P., Ex uno homine tota haec animarum redundantia. Ursprung, Entstehung und Weitergabe der individuellen Seele nach Tertullian, w: „Vigiliae Christianae“ 64, 4 (2010), s. 353–381. DOI: https://doi.org/10.1163/004260310X12544604214272
Lilla S. R. C., Clement of Alexandria: A Study in Christian Platonism and Gnosticism. Oxford 1971.
Litwa D., The Evil Creator: Origins of and Early Christian Idea. Oxford 2021. DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780197566428.001.0001
Long A., Sedley D. Hellenistic Philosophy. T. II. Cambridge 1978.
May G., Creatio ex Nihilo: The Doctrine of ‘Creation out of Nothing’ in Early Christian Thought, przeł. A. S. Worrall, London-New York 1994.
Mohr R., Platonic Cosmology, Leiden Boston 1985. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004320642
Moreschini C., Attico: una fi gura singolare del medioplatonism, w: Aufstieg und Niedergang der römischen Welt (ANRW), Principat, Berlin-New York 1978.
Waszink J. H., Observations on Tertullian’s Treatise against Hermogenes, w: Vigiliae Christianae Vol. 9, No. 2. (1955), s. 129–147. DOI: https://doi.org/10.2307/1582665
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Marc-Thilo Glowacki
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Filozofia Chrześcijańska są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Filozofia Chrześcijańska udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 roku w Filozofia Chrześcijańska pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).