Słowa kluczowe
masy chłopskie
gorączka brazylijska
migracja
polska kolonizacja
Przegląd Wszechpolski
Jak cytować
Abstrakt
Rok 1895 był w Galicji pierwszym rokiem „brazylijskiej gorączki”, czyli fali migracji mas chłopskich z Galicji do Brazylii. W moim artykule chcę się skupić na analizie treści „przejściowego” rocznika lwowskiego pisma Przegląd Wszechpolski, wydawanego wcześniej jako Przegląd Emigracyjny, które w 1895 roku przeszło w ręce Ligi Narodowej. Zamierzam omówić sposoby, w jakie w poszczególnych tekstach były przedstawiane ludowe masy, oraz zastanowić się nad znaczeniem stosowanego tam pojęcia kolonizacji. Idea polskiej kolonizacji, to znaczy osadnictwa prowadzonego w Brazylii i Stanach Zjednoczonych przez masy chłopskie wygnane przez biedę z ziem polskich, na łamach pisma zaczęła się przenikać z ideą kolonizacji tych mas – dbałością, by się nie wynarodowiły i nie porzuciły religii katolickiej, a także z ideą ekspansji polskiego ciała narodu, które miało zająć odpowiednie miejsce w globalnej gospodarce kapitalistycznej. W artykule dowodzę, że zajmowanie się polską kolonizacją odegrało ważną rolę w endeckim „zwrocie ku dyscyplinie”, który zwykł być kojarzony z innym przykładem spontanicznej mobilizacji mas – rewolucją 1905 roku.
Bibliografia
Articles in Przegląd Wszechpolski (chronologically):
Kłobukowski Stanisław. 1895. „Kresy nasze zachodnie”. Przegląd Wszechpolski vol. 1: 11.
C. 1895. „Korespondencye ze Wschodniej Syberyi”. Przegląd Wszechpolski vol. 5: 70-71.
n.d. 1895. „Z księgi pamiątkowej”. Przegląd Wszechpolski vol. 5: 72-75.
Skr. [Dmowski]. 1895. „Jedność narodowa”. Przegląd Wszechpolski vol. 8: 113-115.
B. 1895. „Korespondencye. Z Prus Zachodnich, w marcu 1895”. Przegląd Wszechpolski vol. 8: 121.
Oksza Stanisław. 1895. „Znaczenie polityczne wychodztwa”. Przegląd Wszechpolski vol. 9: 129-130.
Pawłowicz Edward. 1895. „Polacy w Ameryce. Z Ossolineum”. Przegląd Wszechpolski vol. 9: 130-133.
n.d. 1895. „Opieka nad wychodztwem”. Przegląd Wszechpolski vol. 9: 135-136.
Skrzycki R. [Dmowski Roman]. 1895. „Wymowne cyfry”. Przegląd Wszechpolski vol. 10: 145-147.
R. Skrzycki [Dmowski Roman]. 1895. „Kupujcie książki!”. Przegląd Wszechpolski vol. 11: 161-163.
n.d. 1895. „Z zaboru rosyjskiego”. Przegląd Wszechpolski vol. 13: 204-207.
n.d. 1895. „Przegląd prasy polskiej”. Przegląd Wszechpolski vol. 14: 226-227.
n.d. 1895. „Ruch narodowy w koloniach amerykańskich”. Przegląd Wszechpolski vol. 15: 229-230.
Żagiewski I. [Dmowski Roman]. 1895. „Z całej Polski”. Przegląd Wszechpolski vol. 15: 234-236.
Żagiewski I. [Dmowski Roman]. „Z całej Polski”. Przegląd Wszechpolski vol. 16: 250-252.
I.Ż. [Dmowski Roman]. 1895. „Dziennikarstwo polskie. II. Zabór pruski”. Przegląd Wszechpolski vol. 17: 262-264.
n.d. 1895. n.d.. Przegląd Wszechpolski vol. 19: 293.
Żagiewski J. [Dmowski Roman]. 1895. „Z całej Polski”. Przegląd Wszechpolski vol. 19: 299-301.
Zd. Wł. [Dębicki Zdzisław]. 1895. „Wychodztwo do Rosyi”. Przegląd Wszechpolski vol. 20: 309-311.
I.Ż. [Dmowski Roman]. 1895. „Dziennikarstwo polskie”. Przegląd Wszechpolski vol. 20: 311-312.
n.d. 1895. „Stosunki polityczne na Górnym Śląsku”. Przegląd Wszechpolski vol. 21: 325-328.
n.d. 1895. „Łączność wychodztwa z ojczyzną”. Przegląd Wszechpolskivol. 21: 328-330.
n.d. [Dębicki Zdzisław]. 1895. „Ruszczenie i dyplomacya”. Przegląd Wszechpolski vol. 22/23: 341-346.
n.d. 1900. „Z wychodztwa i kolonii”. Przegląd Wszechpolski vol. 5: 314-317.
R. Skrzycki [Dmowski Roman]. 1902. „Myśli nowoczesnego Polaka VIII”. Przegląd Wszechpolski vol. 11: 825-833.
Other references
Assorodobraj-Kula Nina, Witold Kula, and Marcin Kula, (eds.). 1973.
Listy emigrantów z Brazylii i Stanów Zjednoczonych, 1890–1891. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Robotnicza.
Białas, Tadeusz. 1983. Liga Morska i Kolonialna 1930–1939. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Białas, Zbigniew. 2005. “Mniej niż ćwierć? O pilnej potrzebie rewizjonizmu w studiach postkolonialnych”. ER(R)GO. Teoria–Literatura–Kultura 1 (10).
Buchen, Tim. 2019. Antisemitismus in Galizien. Agitation, Gewalt und Politik gegen Juden in der Habsburgermonarchie um 1900. Berlin: Metropol Verlag.
Cybulski, Napoleon. 1894. Próba badań nad żywieniem się ludu wiejskiego w Galicji. Kraków.
Dmowski, Roman. 1933. Myśli nowoczesnego Polaka. Warszawa: Skład Główny “Gazeta Warszawska”.
Drugi Zjazd Prawników i Ekonomistów polskich. 1891. Lwów, nakładem uczestników zjazdu.
Franaszek, Piotr. 2016. “Dieta chłopów galicyjskich na przełomie XIX i XX wieku”. Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych, Vol. LXXVI. DOI: http://dx.doi.org/10.12775/RDSG.2016.10.
Garlicki, Andrzej. 1966. “Relacja Romana Dmowskiego o Lidze Narodowej”. Przegląd Historyczny 57 (3).
Groniowski, Krzysztof. 1972. Polska emigracja zarobkowa w Brazylii (1871–1914). Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Grzechnik Marta. 2017. “Background Characters? The Nordic Region and European Colonialism”. Studia Scandinavica 2017/1(21). DOI: https://doi.org/10.26881/ss.2017.21.08.
Grzechnik Marta. 2019. “Aspirations of an imperial space. The colonial project of the Maritime and Colonial League in interwar Poland.” CES Open Forum Series. Harvard: Minda de Gunzburg Center for European Studies.
Jakubowska, Urszula. 1988. Prasa Narodowej Demokracji w dobie zaborów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kania, Marta. 2004a. “Józef Siemiradzki (1858–1933) – Działacz polonijny i emigracyjny”. Przegląd Polonijny Rok XXX – 2004 – z. 1, (111).
Kania, Marta. 2004b. “Nowa Polska. Plany kolonizacji polskiej w Brazylii”. Przegląd Polonijny Rok XXX – 2004 – z. 4, (114).
Kargol, Tomasz. 2009. “Zieleniewscy, Baczewscy, Grossowie... Galicyjscy przedsiębiorcy w drugiej połowie XIX w. (do 1914 r.) – kierunki badań i postulaty badawcze”. Kwartalnik Historyczny, Vol. CXVI, no. 2.
Kipling, Rudyard. 1903. “The White Man’s Burden”. In: The Five Nations. London: Methuen and Co.
Kopczyński, Michał. 2018. Historia gospodarcza ciała. Studia z dziejów biologicznego standardu życia na ziemiach polskich. Warszawa: Oficyna Wydawnicza “Mówią Wieki”.
Krajkowski, Michał. 2015. “Chasing Europe. The diagnosis of backwardness in Polish writings on Galicia during the second half of the 19th century”. Wiener Slavistisches Jahrbuch, Vol. 3.
Krzywiec, Grzegorz. 2009. Szowinizm po polsku: przypadek Romana Dmowskiego (1886–1905). Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
Kula, Marcin. 2012. Polono-Brazylijczycy i parę kwestii im bliskich. Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich UW.
Kula, Marcin. (ed.). 1983. Dzieje Polonii w Ameryce Łacińskiej. Wrocław: Biblioteka Polonijna.
Macaulay, Thomas B. 1835. Minute Upon Indian Education by the Hon’ble T. B. Macaulay, dated the 2nd February 1835. http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00generallinks/macaulay/txt_minute_education_1835.html.
Marzec, Wiktor. 2014. “Modernizacja mas. Moment polityczny i dyskurs endecji w okresie rewolucji 1905–1907”. Praktyka Teoretyczna 3(13)/2014. DOI: https://doi.org/10.14746/pt.2014.3.5
Marzec, Wiktor. 2016. Rebelia i reakcja. Rewolucja 1905 roku i plebejskie doświadczenie polityczne. Kraków: Universitas.
Mazurek, Jerzy. 2006. Kraj a emigracja. Ruch ludowy wobec wychodźstwa chłopskiego do krajów Ameryki Łacińskiej (do 1939 roku). Warszawa: Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie.
Memmi, Albert. 1965. The Colonizer and the Colonized. Transl. Howard Greenfeld. New York: Onion Press.
Morawska, Ewa. 1999. Insecure Prosperity – Small-Town Jews in Industrial America, 1890–1940. Princeton University Press, Princeton, New Jersey.
Naum, Magdalena, and Nordin, Jonas (eds.). 2013. Scandinavian Colonialism and the Rise of Modernity. Contributions To Global Historical Archaeology, vol 37. Springer, New York, NY.
Neumann, Boaz. 2009. “The Phenomenology of the German People’s Body (Volkskörper) and the Extermination of the Jewish Body”. New German Critique, No. 106 (Winter, 2009). DOI: https://doi.org/10.1215/0094033X-2008-025.
Osterhammel, Jürgen, and Jansen, Jan. 1995. Kolonialismus. Geschichte, Formen, Folgen. München: C.H.Beck.
Pamiętnik trzeciego zjazdu prawników i ekonomistów polskich w Poznaniu w dniach 11–13 września 1893 roku. 1894. Poznań, wydany staraniem Komitetu III Zjazdu.
Pilch, Andrzej (ed.). 1984. Emigracja z ziem polskich w czasach nowożytnych i najnowszych (XVIII–XX w.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Porter, Brian. 1999. “Democracy and discipline in late Nineteenth-Century Poland”. The Journal of Modern History, Vol. 71, No. 2. DOI: https://doi.org/10.1086/235250.
Porter-Szűcs, Brian. 2011. Gdy nacjonalizm zaczął nienawidzić. Wyobrażenia nowoczesnej polityki w dziewiętnastowiecznej Polsce. Sejny: Pogranicze.
Praszałowicz, Dorota. 2003. “Overseas Migration from Partitioned Poland: Poznania and Eastern Galicia as Case Studies”. Polish American Studies, Vol. 60, No. 2 (Autumn, 2003).
Said, Edward W. 1994. Culture and Imperialism. London: Vintage.
Skrzypek, Józef. 1966. “Przegląd Emigracyjny 1892–1894”. Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 5/1.
Starczewski, Michał. 2010. “Idea ‘Nowej Polski’ w środowisku lwowskich narodowych demokratów. Racjonalna kolonizacja w duchu narodowym”. In: V. Dzianisava, P. Juszkiewicz, J. Staśkowiak (ed.), Polskie Kresy Wschodnie i ludzie stamtąd. Materiały konferencyjne. Warszawa.
Starczewski, Michał. 2012a. “Elementy tożsamości polskich chłopów emigrujących do Brazylii przed I wojną światową w świetle listów i pamiętników”. In: J. Gmitruk, A. Indraszczyk (eds.), Wieś i ruch ludowy w Polsce i Europie. T. 1, W kręgu historii i tradycji. Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego.
Starczewski, Michał. 2012b. “Z dziejów emigracji zarobkowej: agenci emigracyjni na ziemiach polskich przed 1914 r.”. Przegląd Historyczny, CIII, 1/2012.
Starczewski, Michał. 2015. “Mrzonki racjonalnej kolonizacji w duchu narodowym. Roman Dmowski i polska emigracja do Brazylii”. Przegląd Humanistyczny nr 2.
Szczepanowski, Stanisław. 1888. Nędza Galicyi w cyfrach i program energicznego rozwoju gospodarstwa krajowego. Lwów: Skład Nut Gubrynowicza i Schmidta.
Ungar, Wiktor. 1894. “Łączność ekonomiczna z wychodźtwem”. In: Pamiętnik trzeciego zjazdu prawników i ekonomistów polskich w Poznaniu w dniach 11–13 września 1893 roku, wydany staraniem Komitetu III Zjazdu. Poznań.
Ureña Valerio, Lenny. 2019. Colonial Fantasies, Imperial Realities: Race Science and the Making of Polishness on the Fringes of the German Empire, 1840–1920. Athens: Ohio University Press.
Wróbel, Piotr. 1994. “The Jews of Galicia under Austrian-Polish Rule, 1869–1918”. Austrian History Yearbook, 25. DOI: https://doi.org/10.1017/S0067237800006330.
Licencja
Autorzy:
„Praktyka Teoretyczna” jest pismem, które chce realizować idee wolnego dostępu do wiedzy i poszerzania domeny dobra wspólnego. Ma służyć rozwojowi nauki i krytycznej refleksji w Polsce i na świecie w imię idei wolnego dostępu do wiedzy (Open Access). Całe pismo jest udostępniane za darmo w Internecie na warunkach licencji CC-BY-NC-SA (Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe) w wersji 4.0 (szczegółowe warunki: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/). Artykuły w nim zamieszczone mogą być dowolnie przechowywane, kopiowane, drukowane, rozpowszechniane i wykorzystywane do celów naukowo-dydaktycznych przy zachowaniu warunków licencji. Apelujemy tylko o uznanie autorstwa i podanie źródła w myśl przyjętych w środowisku naukowym standardów.
Nie ma natomiast możliwości komercyjnego wykorzystania zgromadzonych zasobów bez pisemnej zgody wydawcy. Dostęp do czasopisma nie może być dystrybuowany za opłatą czy w jakikolwiek inny sposób limitowany przez inne podmioty.
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC [PL.pdf, PL.doc, EN.pdf, EN.doc].
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” udzielają wydawcy czasopisma niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe (CC-BY-NC-SA 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy nadsyłanych artykułów powinni upewnić się, czy wykorzystywane przez nich materiały nie są chronione prawami autorskimi na rzecz innych osób i ponoszą odpowiedzialność za ewentualne uchybienia w tym względzie.