Słowa kluczowe
wiedza wpisana
wiedza ucieleśniona
wiedza wykonywana
studia nad nauką i technologią
postkonstruktywizm
badania jakościowe }
Jak cytować
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest rekonstrukcja ujęcia wiedzy w kategoriach performatywności. W tym celu sięgam do dwóch źródeł. Po pierwsze, przedstawiam najważniejsze aspekty performatywności praktyk naukowych z perspektywy tzw. postkonstruktywistycznych studiów nad nauką i technologią. Po drugie, sięgam do wniosków z badania etnograficznego dotyczącego procesu wytwarzania i popularyzowania wiedzy ukierunkowanej na zmianę rzeczywistości społecznej. Ujęcie wiedzy w kategoriach performatywności ma na celu zwrócenie uwagi na jej specyficzny, interwencyjny charakter, nie zaś wyłącznie zdolność dostarczania adekwatnego opisu
świata. Wiedza, która początkowo funkcjonuje w postaci treści dokumentów, ma stać się swoistym standardem – czyli spójną, nienarzucającą się całością złożoną z idei, praktyk i wartości funkcjonującą w odpowiednio przekonstruowanym otoczeniu. Wiedzę rozumianą w kategoriach performatywności należy więc rozumieć jako otwarty proces, który polega na przeplataniu się praktyk dyskursywnych, społecznych i materialnych i w którym uczestniczy wiele postaci wiedzy: wiedza wpisana, ucieleśniona i wykonywana.
Bibliografia
Afeltowicz, Łukasz. 2016. „Performatywność: W jaki sposób ekonomia współtworzy przedmiot swoich badań.” Studia Metodologiczne 36: 199–232. https://doi.org/10.14746/sm.2016.36.10.
Afeltowicz, Łukasz, i Krzysztof Pietrowicz. 2013. Maszyny społeczne: Wszystko ujdzie, o ile działa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Amsterdamska, Olga. 1990. “Book Review: Surely You Are Joking, Monsieur Latour! Science in Action, by Bruno Latour.” Science, Technology, & Human Values 15(4): 495–504. https://doi.org/10.1177/016224399001500407.
Asdal, Kristin. 2003. “The Problematic Nature of Nature: The Post--constructivist Challenge to Environmental History.” History and Theory 42(4): 60–74. http://www.jstor.org/stable/3590679
Austin, John Langshaw. 1993. Mówienie i poznawanie: Rozprawy i wykłady filozoficzne. Tłum. i wstęp Bohdan Chwedeńczuk. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Barad, Karen. 2007. Meeting the Universe Halfway: Quantum Physics and the Entanglement of Matter and Meaning. Durham–London: Duke University Press.
Barad, Karen. 2012. „Posthumanistyczna performatywność: Ku zrozumieniu, jak materia zaczyna mieć znaczenie.” Tłum. Joanna Bednarek. W Teorie wywrotowe: Antologia przekładów, red. Agnieszka Gajewska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Bielecka-Prus, Joanna. 2014. „Wykład jako performans: Performans jako wykład. Performatywne wymiary praktyki badawczej.” Zeszyty Naukowe KUL 57(4): 25–44.
Bińczyk, Ewa. 2010. „(Post)konstruktywizm na temat technonauki.” Zagadnienia Naukoznawstwa 184(2): 231–251.
Bińczyk, Ewa. 2012. Technonauka w społeczeństwie ryzyka: Filozofia wobec niepożądanych następstw praktycznego sukcesu nauki. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Callon, Michel. 2014. „Wprowadzenie do socjologii translacji: Udomowienie przegrzebków i rybacy znad zatoki Saint-Brieuc.” Tłum. Marta Agata
Chojnacka. W Studia nad nauką i technologią: Wybór tekstów, red. Ewa Bińczyk i Aleksandra Derra. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Collins, Harold M., i Steven Yearley. 1992. “Epistemological chicken.” W Science as Practice and Culture, red. Andrew Pickering. Chicago: University of Chicago Press.
Conquergood, Dwight. 2002. „Performance Studies: Interventions and Radical Research.” The Drama Review 46(2): 145–156. https://www. jstor.org/stable/1146965
Diebner, Hans. 2006. Performative Science and Beyond: Involving the Process in Research. Wien: Springer.
Domańska, Ewa. 2007. „»Zwrot performatywny« we współczesnej humanistyce.” Teksty Drugie 5: 48–61.
Freeman, Richard, i Steve Sturdy (red.). 2014. Knowledge in Policy: Embodied, Inscribed, Enacted. Bristol: Policy Press.
Garcia-Papet, Marie-France. 2007. “The Social construction of a perfect market: The strawberry auction at Fontaines-en-Sologne.” W Do Economists Make Markets? On the Performativity of Economics, red. Donald MacKenzie, Fabian Muniesa i Lucia Siu. Princeton: Princeton University Press.
Gergen, Mary M., i Kenneth J. Gergen. 2011. “Performative social science and psychology.” Forum Qualitative Sozialforschung / Forum: Qualitative Social Research 12(1). https://doi.org/10.17169/fqs-12.1.1595.
Hacking, Ian. 1999. The Social Construction of What? Cambridge, MA–London: Harvard University Press.
Knorr-Cetina, Karin. 1981. The Manufacture of Knowledge: An Essay on the Constructivist and Contextual Nature of Science. Oxford: Pergamon Press.
Kołtun, Aleksandra. 2014. „Laboratoria działań społecznych: Nowe przestrzenie oddziaływania na rzeczywistość społeczną.” W Perspektywy rozwoju społeczeństwa sieciowego w Europie Środkowej i Wschodniej, red. Sławomir Partycki. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Kołtun, Aleksandra. 2015a. Can Knowledge be (a) Performative? Performativity in the Studies of Science. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Kołtun, Aleksandra. 2015b. „Od konstruowania faktów po intra-aktywność świata. Performatywność a studia nad nauką i technologią.”
W Horyzonty konstruktywizmu: Inspiracje, perspektywy, przyszłość, red. Ewa Bińczyk, Aleksandra Derra i Janusz Grygieńć. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Kołtun, Aleksandra. 2017. “From a Text to Practice and Back Again: Making Knowledge(s) Work for Participatory Budgeting in Poland.” Central European Journal of Public Policy 11(1): 13–27. https://doi.org/10.1515/cejpp-2016-0029.
Kołtun, Aleksandra. 2020. ”Writing as distributed sociomaterial practice– a case study.” AVANT: Pismo Awangardy Filozoficzno-Naukowej 11(2): 1–25. https://doi.org/10.26913/avant.2020.02.16.
Krarup, Troels Magelund, i Anders Blok. 2011. “Unfolding the Social: Quasi-actants, Virtual Theory, and the New Empiricism of Bruno Latour.” The Sociological Review 59(1): 42–63. https://doi.org/10.1111/j.1467-954X.2010.01991.x.
Latour, Bruno. 2009. „Dajcie mi laboratorium, a poruszę świat.” Tłum. Krzysztof Abriszewski i Łukasz Afeltowicz. Teksty Drugie 12: 163–192.
Latour, Bruno. 2010. Splatając na nowo to, co społeczne: Wprowadzenie do teorii aktora-sieci. Tłum. Aleksandra Derra i Krzysztof Abriszewski. Kraków: Universitas.
Latour, Bruno. 2013a. Nadzieja Pandory: Eseje o rzeczywistości w studiach nad nauką. Tłum. Krzysztof Abriszewski. Toruń: Wydawnictwo
Naukowe UMK.
Latour, Bruno. 2013b. „Technologia jako utrwalone społeczeństwo.” Tłum. Łukasz Afeltowicz. AVANT: Pismo Awangardy Filozoficzno-Naukowej 4(1): 17–48. https://doi.org/10.12849/40102013.0106.0002.
Law, John. 2004. After Method: Mess in Social Science Research. London– New York: Routledge.
Law, John, i John Urry. 2004. “Enacting the social.” Economy and Society 33(3): 390–410. https://doi.org/10.1080/0308514042000225716.
Lyotard, Jean-François. 1997. Kondycja ponowoczesna: Raport o stanie wiedzy. Tłum. Małgorzata Kowalska i Jacek Migasiński. Warszawa: Fundacja Aletheia.
MacKenzie, Donald. 2007. „Is economics performative? Option theory and the construction of derivatives markets.” W Do Economists Make
Markets? On the Performativity of Economics, red. Donald MacKenzie, Fabian Muniesa i Lucia Siu. Princeton: Princeton University Press.
MacKenzie, Donald, Fabian Muniesa, i Lucia Siu. 2007. „Introduction.” W Do Economists Make Markets? On the Performativity of Economics, red. Donald MacKenzie, Fabian Muniesa i Lucia Siu. Princeton: Princeton University Press.
Maybin, Jo. 2014. “’We know who to talk to’: Embodied knowledge in England’s Department of Health.” W Knowledge in Policy: Embodied, Inscribed, Enacted, red. Richard Freeman i Steve Sturdy. Bristol: Policy Press.
McKenzie, Jon. 2011. Performuj albo… Od dyscypliny do performansu. Tłum. Tomasz Kubikowski. Kraków: Universitas.
Pickering, Andrew. 1989. “Living in the Material World: On Realism and Experimental Practice.” W The Uses of Experiments, red. David Gooding, Trevor Pinch i Simon Schaffer. Cambridge: Cambridge University Press.
Pickering, Andrew. 1994. “After Representation. Science Studies in the Performative Idiom.” W NPSA: Proceedings of the Biennial Meeting
of the Philosophy of Science Association. T. 2. Chicago: University of Chicago Press. https://doi.org/10.1086/psaprocbienmeetp.1994.2.192953.
Pickering, Andrew. 1995. The Mangle of Practice: Time, Agency and Science. Chicago: University of Chicago Press.
Preda, Alex. 2008. “STS and Social Studies of Finance.” W The Handbook of Science and Technology Studies, red. Edward J. Hackett, Olga Amsterdamska,
Michael Lynch i Judy Wajcman. Cambridge: MIT Press.
Roberts, Brian. 2008. “Performative Social Science: A Consideration of Skills, Purpose and Context.” Forum Qualitative Sozialforschung /
Forum: Qualitative Social Research 9(2): art. 58. https://doi.org/10.17169/fqs-9.2.377.
Rouse, Joseph. 1996. Engaging Science: How to Understand Its Practices Philosophically. Ithaca–London: Cornell University Press.
Rouse, Joseph. 2002. “Vampires: social constructivism, realism, and other philosophical undead.” History and Theory 41: 60–78. https://doi.org/10.1111/1468-2303.00191.
Rouse, Joseph. 2014. “Scientific practice and the scientific image.” W Science After the Practice Turn in the Philosophy, History, and Social
Studies of Science, red. Lena Soler, Sjoerd Zwart, Vincent Israel-Jost i Michael Lynch. London – New York: Routledge.
Shapiro, Lawrence (red.). 2014. The Routledge Handbook of Embodied Cognition. London – New York: Routledge.
Siedem Zasad Konsultacji. 2013. Warszawa: Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. https://mac.gov.pl/files/7_zasad_30-04.pdf.
Standardy Procesów Budżetu Partycypacyjnego w Polsce. 2013. Warszawa: Fundacja Badań i Innowacji Społecznych “Stocznia”. http://stocznia. org.pl/publikacje/standardy-procesow-budzetu-partycypacyjnegow-polsce/.
Varela, Francisco J., Evan Thompson, i Eleanor Rosch. 2017. The embodied mind: Cognitive science and human experience. Cambridge, MA–
London: MIT Press.
Wehling, Peter. 2015. Usytuowana materialność praktyk naukowych: Postkonstruktywizm– nowa perspektywa teoretyczna w studiach nad nauką? Tłum. Aleksandra Kołtun. W Horyzonty konstruktywizmu: Inspiracje, perspektywy, przyszłość, red. Ewa Bińczyk, Aleksandra Derra i Janusz Grygieńć. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Licencja
Autorzy:
„Praktyka Teoretyczna” jest pismem, które chce realizować idee wolnego dostępu do wiedzy i poszerzania domeny dobra wspólnego. Ma służyć rozwojowi nauki i krytycznej refleksji w Polsce i na świecie w imię idei wolnego dostępu do wiedzy (Open Access). Całe pismo jest udostępniane za darmo w Internecie na warunkach licencji CC-BY-NC-SA (Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe) w wersji 4.0 (szczegółowe warunki: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/). Artykuły w nim zamieszczone mogą być dowolnie przechowywane, kopiowane, drukowane, rozpowszechniane i wykorzystywane do celów naukowo-dydaktycznych przy zachowaniu warunków licencji. Apelujemy tylko o uznanie autorstwa i podanie źródła w myśl przyjętych w środowisku naukowym standardów.
Nie ma natomiast możliwości komercyjnego wykorzystania zgromadzonych zasobów bez pisemnej zgody wydawcy. Dostęp do czasopisma nie może być dystrybuowany za opłatą czy w jakikolwiek inny sposób limitowany przez inne podmioty.
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC [PL.pdf, PL.doc, EN.pdf, EN.doc].
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” udzielają wydawcy czasopisma niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe (CC-BY-NC-SA 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy nadsyłanych artykułów powinni upewnić się, czy wykorzystywane przez nich materiały nie są chronione prawami autorskimi na rzecz innych osób i ponoszą odpowiedzialność za ewentualne uchybienia w tym względzie.