Krytyka. Cięcie. Archeologia rozdzielenia i etymologia ratunkowa
PDF (English)

Słowa kluczowe

postkrytyka
krytyka podejrzliwa
czytanie symptomatyczne
krytyka afektywna
wiedza podporządkowana

Jak cytować

Trzeciak, K. (2019). Krytyka. Cięcie. Archeologia rozdzielenia i etymologia ratunkowa. Praktyka Teoretyczna, 34(4), 123–151. https://doi.org/10.14746/prt2019.4.9

Abstrakt

Cel tekstu jest podwójny: po pierwsze, jest on opisem postkrytycznej tendencji we współczesnej humanistyce anglo-amerykańskiej, po drugie – w tekście przedstawione zostaną propozycje poszerzające obecne w nurcie postkrytycznym ograniczenia, prowadzące do zastąpienia krytycznej naukowości afirmacją codziennych afektów czytelniczych. Postulaty odrzucenia krytyki podejrzliwej, formułowane m.in. przez Ritę Felski, akcentują elitarny charakter czytania, którego celem ma być odsłonięcie ekonomiczno-politycznego uwikłania tekstu jako wytworu historycznej rzeczywistości. Centralna dla badań kulturowych nieufność wobec powierzchni tekstu i iluzji estetycznej autonomii, wyniosła postawę krytyczną do rangi działania rewelatorskiego i uprzywilejowanego. Przeciwnicy i przeciwniczki demaskatorskiej krytyki podkreślają jej ograniczenia – demaskacja odsłania ostateczne źródło każdej produkcji kulturowej – logikę kapitału, której totalność nie pozostawia szans na zmianę. W obronie zmiany i w nadziei na przywrócenie literaturze powszechnego zainteresowania, pojawiają się tendencje przywracające indywidualne doświadczenie lektury, którego podstawą ma być estetyczna przyjemność, uwolniona od kontekstu historycznego i jego determinant. W niniejszym tekście wskazane zostaną przykłady takich tendencji, jak również ich konsekwencje, wynikające z uwznioślenia i uniwersalizowania nieprofesjonalnego czytania. Odrzucenie politycznego zadania krytyki prowadzi do zakwestionowania jej antysystemowego potencjału, z kolei apoteoza podejrzliwości paraliżuje wymiar postulatywny. Dlatego w ostatniej części tekstu proponuję wyjście poza opozycyjne konceptualizacje w kierunku krytyki umiejscowionej i materialnej, której modelem czynię kategorię wiedzy podporządkowanej.

https://doi.org/10.14746/prt2019.4.9
PDF (English)

Bibliografia

Althusser, Louis, and Etienne Balibar. 1970. Reading Capital. Trans. Ben Brewster. London: NLB.

Armstrong, Isobel. 2000. The Radical Aesthetic. Oxford: Blackwell Publishers, 2000.

Bordwell, David. 1991. Making Meaning: Inference and Rhetoric in the Interpretation of Cinema. Cambridge: Harvard University Press.

Baron-Milian, Marta. 2017. “Wstydliwe pojęcia”. Forum Poetyki (Spring/Summer): 174‒183.

Breu, Christopher. 2018. “The Humanities as Contradiction: Against the New Enclosures”. Humanities Vol. 70, No. 7: 1‒16. www.mdpi.com/journal/humanities.

Butler, Judith. 1990. Gender Trouble: Feminism and the Subversion Identity. New York: Routledge.

Butter, Stella. 2009. A Manifesto for Positive Aesthetics. A review of Uses of Literature, by Rita Felski. JLT online. http://www.jltonline.de/index.php/reviews/article/view/130/424.

Cheng, Anne Anlin. 2009. “Skins, Tattoos, and Susceptibility.” Representations Vol. 108, No. 1: 98–119. https://www.jstor.org/stable/10.1525/rep.2009.108.1.98.

Derra, Aleksandra. 2018. “Mechanika kwantowa, dyfrakcja i niedosyt filozoficzny. Nowy materializm feministyczny Karen Barad w kontekście studiów nad nauką i technologią”, in: Feministyczne nowe materializmy: usytuowane kartografie, red. Olga Cielemęcka, Monika Rogowska-Stangret, Lublin: E-naukowiec.

Didi-Huberman, Georges. 2017. “Critical Image / Imaging Critique.” Trans. Chris Miller. Oxford Art Journal 40: 249–261.

Felski, Rita. 2014. The Limits of Critique. Chicago: The University of Chicago Press.

Felski, Rita. 2008. Uses of Literature. New York: Wiley-Blackwell.

Foster, Hal. 2015. “Post-Critical?”. Bad New Days: Art, Criticism, Emergency. London, New York: Verso: 130–138.

Franczak, Jerzy. 2017. Błądzące słowa: Jacques Rancière i filozofia literatury, Warszawa: IBL.

Jameson, Fredric. 2002. The Political Unconscious. London, New York: Routledge.

Jameson, Fredric. 1998. The Cultural Turn. Selected Writings on the Postmodern 1983‒1998. London, New York: Verso.

Klekot, Ewa. 2015. Obcowanie z materią. Mētis jako rodzaj wiedzy. Autoportret 1. http://autoportret.pl/artykuly/obcowanie-z-materia-metis-jako-rodzaj-wiedzy/2/.

Latour, Bruno. 2004. “Why Has Critique Run out of Steam? From Matters of Fact to Matters of Concern.” Critical Inquiry 30: 225–248.

North, Joseph. 2017. Literary Criticism. A Concise Political History. Cambridge–Massachusetts: Harvard University Press.

Robson, Mark. 2005. “Jacques Rancière’s Aesthetic Communities.” Paragraph 28: 77–95.

Scott, James. 1998. Seeing like a state: how certain schemes to improve the human condition have failed, New Haven and London: Yale University Press.

Sedgwick, Eve Kosofsky. 2003. “Paranoid Reading and Reparative Reading, Or, You’re So Paranoid, You Probably Think this Essay is About You.” Touching Feeling: Affect, Pedagogy, Performativity. Durham: Duke University Press: 123–151.