Słowa kluczowe
socjalizm
okres przejściowy
prawo wartości
zasada planowania
Jak cytować
Abstrakt
Niniejszy artykuł jest próbą przybliżenia problematyki „okresu przejściowego”, jaki zdaniem teoretyków marksistowskich, powinien nastąpić po obaleniu kapitalizmu przez rewolucję robotniczą. Podstawowym odniesieniem są dla mnie poglądy, jakie prezentowali marksiści podczas trzech „debat ekonomicznych” na temat „budowy socjalizmu” (debata o kalkulacji, debata o planowaniu w ZSRR i na Kubie po rewolucji). W celu opisu, w jaki sposób marksizm podchodzi do kwestii postkapitalistycznej rzeczywistości, bazowałem głównie na pismach Karola Marksa, Fryderyka Engelsa, Lwa Trockiego i Ernesta Mandela, w oparciu o które próbowałem stworzyć zarys modelu społeczno-gospodarczego. Opis, jaki wyłania się z prac wymienionych autorów, przedstawia społeczeństwo oparte na demokracji robotniczej w miejscu pracy (aspekt ekonomiczny) i na poziomie państwa (aspekt polityczny) oraz planowaniu demokratycznemu, mającemu na celu sukcesywne zaspokajanie oraz bardziej złożonych potrzeb społecznych. Tak opisany model postkapitalistycznego społeczeństwa stanowi radykalnie zaprzeczenie rzeczywistości, jaka istniała w (post)stalinowskich reżimach biurokratycznych.Bibliografia
Bensaïd, Daniel. 2010. Wywłaszczeni: Marks, własność i komunizm. Tłum. Zbigniew M. Kowalewski. Warszawa: Książka i Prasa.
Bucharin, Nikołaj. 1990. Ekonomika okresu przejściowego. Z uwagami W.I. Lenina. Warszawa: Książka i Wiedza.
Desai, Meghnad. 2004. Marx’s Revenge: The Resurgence of Capitalism and the Death of Statist Socialism. London–New York: Verso.
Deutscher, Isaac. 2003. The Prophet Unarmed: Trotsky 1921–1929. London–New York: Verso.
Engels, Fryderyk. 1949. „Wstęp.” W Marks, Karol. Wojna domowa we Francji. Warszawa: Książka i Wiedza.
Goździk, Lechosław. 1996. „Byliśmy u siebie w domu.” W Październik 1956: Pierwszy wyłom w systemie. Bunt, młodość i rozsądek, red. Stefan Bratkowski. Warszawa: Pruszyński i S-ka.
Hessen, Sergiusz. 2003. Państwo prawa i socjalizm. Warszawa: Wydawnictwo IFIS PAN.
Kołakowski, Leszek. b. d. Główne nurty marksizmu, t. 1. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Kornai, János. 1985. Niedobór w gospodarce. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne.
Lange, Oskar. 1973. „O ekonomicznej teorii socjalizmu.” W Lange, Oskar. Dzieła, t. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne.
Lenin, Włodzimierz. 1948a. „Dyktatura proletariatu a renegat Kautsky.” W Lenin, Włodzimierz. Dzieła wybrane, t. 2. Moskwa: Wydawnictwo Literatury w Językach Obcych.
Lenin, Włodzimierz. 1948b. „Państwo a rewolucja.” W Lenin, Włodzimierz. Dzieła wybrane, t. 2. Moskwa: Wydawnictwo Literatury w Językach Obcych.
Malik, Soma. 2009. Reinterrogating the Classical Marxist Discourses of Revolutionary Democracy. New Delhi: Aakar Books.
Mandel, Ernest. 1968. „Economics of the Transition Period.” http://www.marxists.org/archive/mandel/1968/xx/econtransper.html.
Mandel, Ernest [Germain, Ernest]. 1963. „The Law of Value in Relation to Self-Management and Investment in the Economy of the Workers’ States.” http://www.marxists.org/archive/mandel/1963/xx/value-self-man.html.
Marks, Karol. 1956. Kapitał: Krytyka ekonomii politycznej, t. 1. Warszawa: Książka i Wiedza.
Marks, Karol. 1949a. „Krytyka Programu Gotajskiego (Uwagi na marginesie programu Niemieckiej Partii Robotniczej).” W Marks, Karol, i Fryderyk Engels. Dzieła wybrane, t. 1. Warszawa: Książka i Wiedza.
Marks Karol. 1949b. „Praca najemna i kapitał.” W Marks, Karol, i Fryderyk Engels. Dzieła wybrane, t. 1. Warszawa: Książka i Wiedza.
Marks, Karol. 1949c. „Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej. Przedmowa.” W Marks, Karol, i Fryderyk Engels. Dzieła wybrane, t. 1. Warszawa: Książka i Wiedza.
Marks, Karol. 1960. „Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa.” W Marks, Karol, i Fryderyk Engels. Dzieła, t. 1. Warszawa: Książka i Wiedza.
Marks, Karol. 1986. Zarys krytyki ekonomii politycznej. Warszawa: Książka i Wiedza.
Mazurek, Małgorzata. 2010. Społeczeństwo kolejki: O doświadczeniach niedoboru 1945–1989. Warszawa: Wydawnictwo Trio.
Mises, Ludwig. 2009. Planned Chaos. Alabama: Ludwig von Mises Institute.
McNally, David. 1993. Against the Market: Political Economy, Market Socialism and the Marxist Critique. London–New York: Verso.
Ness, Immanuel, i Dario Azzellini. 2011. Ours to Master and to Own: Workers’ Control from the Commune to the Present. Chicago: Haymarket Books.
Ollman, Bertell (red.). Market Socialism: The Debate Among Socialists. 1997. London: Routledge.
Sweezy, Paul. 1960. Teoria rozwoju kapitalizmu: Zasady marksistowskiej ekonomii politycznej. Tłum. Edward Lipiński. Warszawa: PWN.
Trocki, Lew. 1991. Zdradzona rewolucja:Czym jest ZSRR i dokąd zmierza. Warszawa: Oficyna Wibet.
Trotsky, Leon. 1932. “Soviet Economy in Danger.” http://www.marxists.org/archive/trotsky/1932/10/sovecon.htm
Wolf, Eric. 2009. Europa i ludy bez historii. Tłum. Wojciech Usakiewicz. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Licencja
Autorzy:
„Praktyka Teoretyczna” jest pismem, które chce realizować idee wolnego dostępu do wiedzy i poszerzania domeny dobra wspólnego. Ma służyć rozwojowi nauki i krytycznej refleksji w Polsce i na świecie w imię idei wolnego dostępu do wiedzy (Open Access). Całe pismo jest udostępniane za darmo w Internecie na warunkach licencji CC-BY-NC-SA (Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe) w wersji 4.0 (szczegółowe warunki: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/). Artykuły w nim zamieszczone mogą być dowolnie przechowywane, kopiowane, drukowane, rozpowszechniane i wykorzystywane do celów naukowo-dydaktycznych przy zachowaniu warunków licencji. Apelujemy tylko o uznanie autorstwa i podanie źródła w myśl przyjętych w środowisku naukowym standardów.
Nie ma natomiast możliwości komercyjnego wykorzystania zgromadzonych zasobów bez pisemnej zgody wydawcy. Dostęp do czasopisma nie może być dystrybuowany za opłatą czy w jakikolwiek inny sposób limitowany przez inne podmioty.
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC [PL.pdf, PL.doc, EN.pdf, EN.doc].
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie „Praktyka Teoretyczna” udzielają wydawcy czasopisma niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe (CC-BY-NC-SA 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Autorzy nadsyłanych artykułów powinni upewnić się, czy wykorzystywane przez nich materiały nie są chronione prawami autorskimi na rzecz innych osób i ponoszą odpowiedzialność za ewentualne uchybienia w tym względzie.