Abstract
State Agricultural Farms (SAF) were liquidated on the basis of an act adopted in 1991. During the work on the act, the focus was exclusively on issues related to ownership and economic transformations, while the social consequences were not taken into account. SAF employees, especially agricultural workers, constituted a specific, historically shaped socio-professional group characterized by relatively low education and narrow professional qualifications. The aim of article is to identify the genesis of social problems in post-statehood areas, especially unemployment and its regional variation. The source base of the study is mainly the Reports of the Agricultural Property Agency of the State Treasury and sociological research reports carried out in post-statehood areas. The main finding of the research is that policy decisions to abolish state farms were made without taking into account their specific characteristics and territorial distribution. Their mentality was shaped by the nature of work and everyday life, which was entirely connected with the workplace. The workplace organized most of the living and social matters for employees and their families. After the liquidation of the State Agricultural Farms, employees were unable to find their place on the –labour market. Large-area farms established on the basis of the former SAFs radically limited employment, and the lack of appropriate skills and limited demand for labour outside agriculture worsened the situation of blue collar workers in particular. Regional differences were of particular importance for the scale of unemployment – where SAFs dominated, the unemployment problem persists even three decades after their liquidation, although it no longer concerns only former SAF employees, but all residents of former SAF areas.
References
Dziubińska-Michalewicz, M. (2004) Problemy bezrobocia i ubóstwa na terenie byłych Państwowych Gospodarstw Rolnych. Warszawa: Kancelaria Sejmu, Biuro Studiów i Ekspertyz, Wydział Analiz Ekonomicznych i Społecznych, http://docplayer.pl/15843673-Raport-nr-220-problemy-bezrobocia-i-ubostwa-na-terenach-bylych-panstwowych-gospodarstw-rolnych-malgorzata-dziubinska-michalewicz.html. Accessed 30 January 2024.
Giza-Poleszczuk, A. and Kościesza-Jaworski, W. (2008) ‘Społeczne aspekty likwidacji Państwowych Gospodarstw Rolnych: raport socjologiczny z badań ilościowych i jakościowych’, in Rynki pracy na obszarach popegeerowskich. Załącznik nr 4. Warszawa: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz, https://psz.praca.gov.pl/documents/10828/152656/Zalacznik_pgr_4.pdf/0a222600-0658-4af8-bf1b-9d814391f30b?t=1403436116000. Accessed 30 January 2024.
Raport Agencji Nieruchomości Rolnych na Zasobie Rolnym Skarbu Państwa za rok 2003 (2004) Warszawa: Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, https://orka.sejm.gov.pl/Druki8ka.nsf/0/009A930AB1B75AA7C1258191003FCC23/$file/1797.pdf. Accessed 12 November 2024.
Raport z działalności Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa za 1992 (1993) Warszawa: Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, https://www.gov.pl/web/kowr/sprawozdania. Accessed 12 November 2024.
Raport z działalności Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa za 1993 (1994) Warszawa: Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, https://www.gov.pl/web/kowr/sprawozdania. Accessed 12 November 2024.
Raport z działalności Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa za 1994 (1995) Warszawa: Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, https://www.gov.pl/web/kowr/sprawozdania. Accessed 12 November 2024.
Raport z działalności Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa za 1996 (1997) Warszawa: Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, https://www.gov.pl/web/kowr/sprawozdania. Accessed 12 November 2024.
Rocznik Statystyczny GUS (1997) Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, Zakład Wydawnictw Statystycznych 1997.
Sprawozdanie z działalności Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa w 2023 roku (2024) Warszawa: Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, file:///C:/Users/Jerzy/Downloads/SPRAWOZDANIE_ROCZNE_KOWR_2023.pdf. Accessed 30 January 2024.
Sztanderska, U. and Giza-Poleszczuk, A. (2008) ‘Rynki pracy na terenach popegeerowskich w świetle wyników badań’ in Litwiński, J., Sztanderska, U. and Giza-Poleszczuk, A. Rynki pracy na obszarach popegeerowskich. Warszawa: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz, https://psz.praca.gov.pl/documents/10828/152656/Raport%20Rynki%20pracy%20na%20obszarach%20popegeerowskich%20%28rok%202008%29/21f941de-e477-4c2c-b055-0714d24f098a?t=1403435859000. Accessed 30 January 2024.
Zgliński, W. (2008) ‘Przekształcenia restrukturyzacyjno-własnościowe Państwowych Gospodarstw Rolnych oraz obecne zagospodarowanie obszarów popegeerowskich’, in Rynki pracy na obszarach popegeerowskich. Załącznik nr 1. Warszawa: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz, https://psz.praca.gov.pl/documents/10828/152656/Zalacznik_pgr_1.pdf/359d8c1a-628b-48e8-a53a-345ec3f27479?t=1403435956000. Accessed 30 January 2024.
Dz.U. 1944, No. 4, item 17 – Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.
Dz.U. 1991, No 107, item 464 – Ustawa z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.
Bukraba-Rylska, I. (2008) Socjologia wsi polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Domański, H. (2010) ‘Prestiż zawodów w obliczu zmian społecznych: 1958–2008’, Studia Socjologiczne, 4(199), pp. 79–119.
Dryll, I. (2008) ‘Polityka publiczna w sytuacjach ekstremalnych: rynki pracy na obszarach popegeerowskich’, Dialog. Pismo Dialogu Społecznego, 4, pp. 89–96.
Dzun, W. (1985) Załogi państwowych gospodarstw rolnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Dzun, W. (1991) Państwowe gospodarstwa rolne w rolnictwie polskim w latach 1944–1990. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Dzun, W. (2003) ‘Likwidacja PGR – przesłanki, cele, metody (Głos w dyskusji)’, Wieś i Rolnictwo, 2, pp. 16–44.
Grala, D.T. (2010) ‘Próby reformy systemu ekonomiczno-finansowego PGR w latach osiemdziesiątych XX stulecia’, Rocznik Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie, 27, pp. 112–127.
Halamska, M. (1999) ‘Ludzie z PGR. Marginalizacja’, Nowe Życie Gospodarcze, 15, pp. 34–36.
Ignar, M. (1974) Pracownicy państwowych gospodarstw rolnych. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
Kozysa, J. (2005) ‘Bezrobocie w Polsce w okresie transformacji’, Roczniki Nauk Społecznych, 33(3), pp. 67–77.
Leopold, A. and Ziętara, W. (2003) ‘O koncepcji przekształceń byłych państwowych gospodarstw rolnych – inaczej (polemika)’, Wieś i Rolnictwo, 2, pp. 45–53.
Machałek, M. (2012) Przemiany wsi zachodniopomorskiej w latach 1945–1956. Szczecin: Muzeum Narodowe w Szczecinie, Wydawnictwo „Kadruk”.
Machałek, M. (2022) ‘Likwidacja państwowych gospodarstw rolnych i pierwszy etap przekształceń własnościowych państwowego sektora rolnego. Przyczynek do badań’, Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych, 84, pp. 295–296. DOI: https://doi.org/10.12775/RDSG.2022.09
Niedzielski, E. (2013) ‘Społeczne implikacje przekształceń sektora państwowego w rolnictwie’, in Runowski, H. (ed.) Przekształcenia własnościowe w rolnictwie – 20 lat doświadczeń i perspektywy. Warszawa: Wydawnictwo SGGW, pp. 45–62.
Piotrowski, Z. (1973) Społeczność państwowych gospodarstw rolnych. Koszalin: Koszalińska Oficyna Wydawnicza.
Psyk-Piotrowska, E. (2004) Społeczne konsekwencje przekształceń własnościowych w rolnictwie państwowym. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Pyrgies, J. and Szyndler, K. (2013) ‘Przekształcenia własnościowe PGR a problem bezrobocia’, in Runowski, H. (ed.) Przekształcenia własnościowe w rolnictwie – 20 lat doświadczeń i perspektywy. Warszawa: Wydawnictwo SGGW, pp. 85–102.
Sługocki, W. (2021) ‘Interpelacja nr 18444 do ministra rolnictwa i rozwoju wsi w sprawie byłych pracowników państwowych gospodarstw rolnych’, in Archiwum IX kadencji Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej, https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=BXNKGX. Accessed 12 November 2024.
Stanny, M. (2010) ‘Ludność i jej aktywność zawodowa – tendencje zmian na obszarach wiejskich’, in Stanny, M. (ed.) Przestrzenne społeczno-ekonomiczne zróżnicowanie obszarów wiejskich w Polsce. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, pp. 135–150.
Tarkowska, E. (2010) ‘Przeszłość i teraźniejszość PGR-ów w Polsce’, in Kujawska, M. and Skórzyńska, I. (eds) Doświadczenie i pamięć. Europa Środkowo-Wschodnia między przestrzenią doświadczenia i horyzontem oczekiwań. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, pp. 243–261.
Tomaszewska, D. (2001) ‘Przestrzenny aspekt sytuacji życiowej mieszkańców osiedli popegeerowskich – ujęcie typologiczne’, in Kawczyńska-Butrym, Z. (ed.) Mieszkańcy osiedli byłych pegeerów o swojej sytuacji życiowej. Olsztyn: Studio Poligrafii Komputerowej „SQL”, pp. 113–120.
Wilkin, J. (1997) ‘Przekształcenia sektora państwowych gospodarstw rolnych w Polsce w opinii władz lokalnych i mieszkańców „osiedli pegeerowskich”’, in Koraba, K. (ed.) Ludzie i ziemia po upadku pegeerów; analiza socjologiczna i ekonomiczna. Materiały pokonferencyjne. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, pp. 15–30.
Zgliński, W. (1997) Przekształcenia państwowego rolnictwa w Polsce – skutki społeczne, ekonomiczne i przestrzenne. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
License
Copyright (c) 2024 Małgorzata Machałek

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.