Stare podziały przy nowej żelaznej kurtynie (analiza nowych podziałów w kontekście globalnej polityki)
Okładka czasopisma Przegląd Politologiczny, nr 1, rok 2025
PDF

Słowa kluczowe

nowa zimna wojna
manipulacja informacyjna
językowy obraz świata

Jak cytować

Magakian, G. (2025). Stare podziały przy nowej żelaznej kurtynie (analiza nowych podziałów w kontekście globalnej polityki). Przegląd Politologiczny, (1), 49–62. https://doi.org/10.14746/pp.2025.30.1.3

Abstrakt

Celem artykułu pt. Stare podziały przy nowej Żelaznej kurtynie (analiza nowych podziałów w kontekście globalnej polityki) jest analiza językowego obrazu nowej Zimnej Wojny i jej wpływu na pozajęzykowe postrzeganie rzeczywistości.
Pytanie badawcze dotyczy ustalenia, czy istnieją kardynalne różnice między współczesnymi narracjami zimnowojennymi (od 2007 roku, gdy W. Putin w Monachium praktycznie ogłosił nową zimną wojnę) a wcześniejszymi, pochodzącymi z lat 1947–1991.
Metodologia opiera się m.in. na analizie rosyjskich (multi)medialnych tekstów oraz empirycznej obserwacji zjawisk nowej Zimnej Wojny – konfliktu, uwzględniając manipulację informacjami, które kształtują postrzeganie i działania docelowej populacji.
Poza badaniami współczesnej narracji zimnowojennej, artykuł poświęca uwagę również konstrukcji „wroga” jako elementu sterowania społeczną percepcją oraz mechanizmom wpływu na opinię publiczną poprzez język i media.
Analiza wykazała (jako wnioski), że rosyjska narracja zimnowojenna w dużej mierze powiela schematy propagandowe z okresu 1947–1991, lecz wykorzystuje nowoczesne technologie informacyjne i medialne. Kluczowym elementem tych narracji jest ww. konstrukcja „wroga” oraz językowa legitymizacja działań wojennych, m.in. poprzez ideę „denazyfikacji” Ukrainy. Wyniki badań wskazują, że wojna o umysły stała się istotnym narzędziem rosyjskiej polityki zagranicznej, a narracyjne mechanizmy manipulacji odgrywają kluczową rolę w długoterminowej strategii Kremla.

https://doi.org/10.14746/pp.2025.30.1.3
PDF

Bibliografia

„60 minut”, TV program of Russia, 14.07.2022.

Anisimowicz A. (2019), Internet w Rosji, czyli kontrola i izolacja. Moskwa tworzy wokół siebie nową żelazną kurtynę, Forsal.pl, 22.03.2019, https://forsal.pl/artykuly/1404368,internet-w-rosji-nowe-prawo-regulujace-siec.html, 12.10.2024.

Bershidsky L. (2019), Want to Insult Putin? It Will Cost You $462, Themoscowtimes.com, 1.10.2019, https://www.themoscowtimes.com/2019/10/01/want-to-insult-putin-it-will-cost-you-462-a67519, 4.01.2025.

Brzeziński: Zachód musi wspomóc Ukrainę bronią, Forsal.pl, 10.09.2014, https://forsal.pl/artykuly/821174,brzezinski-zachod-musi-wspomoc-ukraine-bronia-bez-ukrainy-rosja-jest-tylko-wielkim-krajem.html, 4.11.2024.

Cambridge.org.

Dickinson P. (2022), More than three-quarters of Russians still support Putin’s Ukraine War, Atlanticcouncil.org, 6.06.2022, https://www.atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/more-than-three-quarters-of-russians-still-support-putins-ukraine-war, 31.07.2024.

Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3983342, 25.02.2025.

Fried D., Volker K. (2022), The Speech In Which Putin Told Us Who He Was, Politico.com, 18.02.2022, https://www.politico.com/news/magazine/2022/02/18/putin-speech-wake-up-call-post-cold-war-order-liberal-2007-00009918, 27.07.2024.

Giulietto Chiesa a Parma, Parmadaily.it, 15.05.2014, https://www.parmadaily.it/Giulietto_Chiesa, 17.08.2024.

Górzyński O. (2022), Spotkanie Putin-Erdogan. Turcja pomoże w omijaniu zachodnich sankcji?, pap.pl, 5.08.2022, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1391279%2Cspotkanie-putin-erdogan-turcja-pomoze-w-omijaniu-zachodnich-sankcji.html, 22.05.2024.

Hosford D., Kachurin P., Lamont T., Gulag: Soviet Prison Camps and their Legacy, DCfRaES, Gulaghistory.org, https://gulaghistory.org/nps/downloads/gulag-curriculum.pdf, 31.07.2024.

Jack V. (2024), How Turkey became Putin’s ‘pit stop’ for selling camouflaged fuel to the EU, Politico.eu, 15.05.2024, https://www.politico.eu/article/how-turkey-become-vladimir-putin-pit-stop-sell-camouflage-fuel-eu, 29.12.2024.

Judin A. W. (2004), Rozumienie terminu ‚obraz świata’ i ‚model świata’ w semiotyce i lingwistyce rosyjskiej, „Etnolingwistyka”, t. 16, s. 315–323.

Katarzyna II, Ru.citaty.net, https://ru.citaty.net/tsitaty/455793-ekaterina-ii-russkii-narod-est-osobennyi-narod-v-tselom-svete, 5.01.2025.

Krasteva G., Hooper S. (2024), Russians could soon face jail time for ‘insulting’ the government as Putin cracks his whip, Metro.co.uk, 24.09.2024, https://metro.co.uk/2024/09/24/putins-plans-target-foreigners-making-russophobia-a-criminal-offence-21665147, 4.01.2025.

Kremlin propagandist, who denied the existence of coronavirus phenomenon died, Iccrp.org, 27.04.2020, https://www.iccrp.org/en/kremlin-propagandist-who-denied-the-existence-of-coronavirus-phenomenon-died, 22.06.2024.

Laurence P. (2018), Syria war: Who are Russia’s shadowy Wagner mercenaries?, bbc.com, 23.02.2018, https://www.bbc.com/news/world-europe-43167697.amp, 22.12.2023.

Maćkiewicz J. (1999), Co to jest „językowy obraz świata”, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury”, Lublin, s. 7–24.

Magakian G. (2022), Motywy zimnowojenne w rosyjskiej narracji medialnej – wybrane przykłady, „Eastern Review”, 11(2), Łódź, s. 67–78. DOI: https://doi.org/10.18778/1427-9657.11.17

Majątek Putina, Businessinsider.com, 26.02.2022, https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/majatek-putina-prezydent-rosji-moze-byc-jednym-z-najbogatszych-ludzi-na-swiecie/l65tvvg, 31.07.2024.

Marzec P., Mzyk P. (2013), Totalna kontrola internetu w Rosji, RMF24.pl, 22.10.2013, https://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-totalna-kontrola-internetu-w-rosji,nId,1046558#crp_state=1, 22.09.2024.

Merriam-webster.com.

Mock Putin Gravestone Lands Two Russian Activists In Jail, Rferl.org, 12.03.2019, https://www.rferl.org/a/russian-jailed-over-mock-gravestone-reading-putin-1952-2019-/29817033.html, 4.01.2025.

Mrówka P. (2015), Druga Zimna Wojna, Histmag.org, 17.06.2015, https://histmag.org/Druga-Zimna-Wojna-11283, 17.07.2024.

Nowe prawo w Rosji. Władimir Putin podpisał gigantyczny pakiet ustaw, Wprost.pl, 14.07.2022, https://www.wprost.pl/polityka/10783036/nowe-prawo-w-rosji-wladimir-putin-podpisal-gigantyczny-pakiet-ustaw.html, 30.12.2023.

O’Kane M. (2023), Turkey – a hub for Russia sanctions violations?, Petersandpeters.com, 5.10.2023, https://www.petersandpeters.com/2023/10/05/turkey-a-hub-for-russa-sanctions-violations/#, 4.01.2025.

Person R., Putin has no successor, no living rivals and no retirement plan – why his eventual death will set off a vicious power struggle, Theconversation.com, 13.03.2024, https://theconversation.com/putin-has-no-successor-no-living-rivals-and-no-retirement-plan-why-his-eventual-death-will-set-off-a-vicious-power-struggle-224485, 5.01.2025.

Rachman G. (2022), Understanding Vladimir Putin, the man who fooled the world, Theguardian.com, 9.04.2022, https://www.theguardian.com/world/2022/apr/09/understanding-vladimir-putin-the-man-who-fooled-the-world, 5.01.2025.

Rosja poszerza definicję „zagranicznego agenta”, RP.pl, 14.07.2022, https://www.rp.pl/polityka/art36701041-rosja-poszerza-definicje-zagranicznego-agenta, 17.07.2024.

Sapir E. (1978), Kultura, język, osobowość, PIW, Warszawa.

Sezer C., Devranoglu N., Zhdannikov D. (2024), Exclusive: Turkish-Russian trade hit by fresh US sanctions threat, Reuters.com, 19.02.2024, https://www.reuters.com/markets/turkish-russian-trade-hit-by-fresh-us-sanctions-threat-2024-02-19, 4.01.2025.

Słownik języka polskiego PWN, pod red. W. Doroszewskiego, https://sjp.pwn.pl/doroszewski/konflikt;5441594.html, 27.10.2024.

Tisdall S. (2024), Alexei Navalny was brave enough to mock Putin’s absurd tyranny, Theguardian.com, 16.02.2024, https://www.theguardian.com/commentisfree/2024/feb/16/alexei-navalny-vladimir-putin-dead-kremlin-russia, 4.01.2025.

Whorf B. L. (2002), Język, myśl i rzeczywistość, KR, Warszawa.

Zajączkowski M. (2022), Runet i idea izolowanego Internetu, Opensecurity.pl, 10.06.2022, https://opensecurity.pl/runet-i-idea-izolowanego-internetu, 2.10.2024.

Абрамов Н. (2024), Песков раскрыл уровень поддержки Путина среди россиян, Lenta.ru, 28.12.2024, https://lenta.ru/news/2024/12/28/peskov-raskryl-uroven-podderzhki-putina-sredi-rossiyan, 5.01.2025.

Аверкиев С. (2018), «О порче наших нравов под воздействием татар», Pеальное время, 20.11.2018, https://realnoevremya.ru/articles/118973-kniga-o-tatarskom-vliyanii-na-zhizn-russkogo-naroda-chast-1, 16.07.2024.

Александров И. (2021), Россия: общество вырабатывает иммунитет к образу внутреннего врага, Russian.eurasianet.org, 25.08.2021, https://russian.eurasianet.org/россия-общество-вырабатывает-иммунитет-к-образу-внутреннего-врага, 3.08.2024.

Важнин М. (2019), Песня о вожде, w: С. П. Боброва i in., Культурология, Ч. 2, ИГЭУ имени В.И. Ленина, Иваново.

Вернадский Г., Монголы и Русь, Spsl.nsc.ru, http://www.spsl.nsc.ru/history/vernad/vol3/vgv305.htm, 18.07.2024.

«В/на Украине» – правила написания предлога, Gramotnosty.ru 10.12.2021, https://gramotnosty.ru/shpargalki/v-na-ukraine-kak-pravilno.html, 2.09.2024.

Волконский B. (2021), Конец капитализма, Ropcor.ru, 27.20.2021, https://topcor.ru/22332-konec-kapitalizma-zapad-pogrjaz-vo-vseobemljuschem-krizise.html, 5.09.2024.

Встреча с членами Священного Синода Украинской православной церкви Московского патриархата, Kremlin.ru, 27.07.2013, http://www.kremlin.ru/events/president/transcripts/18960, 28.07.2022.

Выродова Ю. (2022), Путин поручил пересмотреть основания для ареста предпринимателей, Rbc.ru, 22.07.2022, https://www.rbc.ru/business/22/07/2022/62da5c9b9a79474f2038bb52, 30.11.2023.

Добрый И. (2022), 2022 год. Нацизм шагает по Европе, Segodnia.ru, 1.03.2022, https://www.segodnia.ru/content/251343, 18.11.2022.

Добычин А., Либо мы их, либо они нас, Ataman.online, http://ataman.online/politicheskoye/3104-libo-my-ikh-libo-oni-nas-aleksej-dobychin, 30.07.2024.

Заговора М. (2024), « Пока наш город не бомбят, я считаю, что у нас стабильность» , Holod.media, 24.02.2024, https://holod.media/2024/02/24/rossiiane-ustali-ot-voiny, 4.01.2025.

Загоскин Н. (1875), Очерки организацiи и происхожденiя служилого сословiя въ до-петровеской Руси, Университетская типография, Казань.

Заседание коллегии Генпрокуратуры, Kremlin.ru, 17.03.2021, http://www.kremlin.ru/events/president/news/65165, 30.07.2024.

Зотьев А. (2022), Западный фашизм вновь начал свое шествование по миру, News-front.info, 10.05.2022, https://news-front.info/2022/05/10/zapadnyj-fashizm-vnov-nachal-svoe-shestvovanie-po-miru, 31.07.2024.

Иванов О. (2016), Российская Империя, XXI век, Rodina.ru, 19.04.2016, https://rodina.ru/novosti/statii/Oleg-Ivanov-Rossijskaya-imperiya-XXI-vek, 4.08.2023.

Илларионов А. (2015), Когда Кремль отказал Украине в праве на государственность?, Aillarionov.livejournal.com, 7.04.2015, https://aillarionov.livejournal.com/811987.html, 17.07.2024.

Как правильно: на Украине или в Украине?, New.gramota.ru, http://new.gramota.ru/spravka//buro/hot10, 2.09.2024.

Каменев В. (2014), Либо мы их, либо они нас, назад дороги нет, Proza.ru, 2014, https://proza.ru/2014/07/14/519, 30.11.2024.

Ким В. (2020), «Американские прихвостни»: в Китае сказали правду о поляках, Eg.ru, 28.05.2020, https://www.eg.ru/politics/894926-amerikanskie-prihvostni-v-kitae-skazali-pravdu-o-polyakah/?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop, 12.09.2024.

Кирсанов С. (2006), Золотая книга, Stalinism.ru, https://stalinism.ru/stikhi-i-pesni-o-staline/stihi-sovremennikov-stalina.html, 2.09.2023.

Конференция «Православно-славянские ценности – основа цивилизационного выбора Украины», Kremlin.ru, 27.07.2013, http://www.kremlin.ru/events/president/news/18961, 18.07.2024.

Кофанов В. (2022), Число бедных в первом квартале 2022 г., Vc.ru, 11.06.2022, https://vc.ru/u/1026038-vladislav/440927-chislo-bednyh-v-pervom-kvartale-2022-g-uvelichilos-do-20-9-mln-chelovek-eto-eshche-ne-predel, 7.08.2024.

Краснов М. (2022), Грядущий раздел Украины: Как и зачем Зеленский готовится сдать западную часть страны полякам, Life.ru, 14.07.2022, https://life.ru/p/1509172, 3.09.2024.

Красных В. В. (2001), Основы психолингвистики и теории коммуникации. Лекционный курс, Гнозис, Кучково поле, Москва.

Леонтович Ф. И. (2013), К истории права русских инородцев. Древний монголо-калмыцкий или ойратский устав взысканий (Цааджин-Бичик), Издательство «Лань».

Либо мы их, либо они нас. Третьего не дано, Alexandr3.livejournal.com, 24.04.2015, https://alexandr3.livejournal.com/1793520.html, 30.07.2024.

Мамонова Н. (2022), Владимир Путин – царь без верноподданных?, Geo-politica.info, 26.04.2022, https://geo-politica.info/vladimir-putin--tsar-bez-vernopoddannykh.html, 5.08.2023.

Морген Ф. (2014), США теряют прихвостней, Rusila.su, 27.10.2014, http://rusila.su/2014/10/27/ssha-teryayut-prihvostnej, 17.11.2023.

Мы живем в самой прекрасной стране на свете, а все остальные страны нам завидуют!, Pressa.tv, 2022, https://pressa.tv/comics/121154-my-zhivem-v-samoy-prekrasnoy-strane-na-svete-a-vse-ostalnye-strany-nam-zaviduyut.html, 7.08.2024.

На чем немцы быстро ловили хорошо подготовленных советских девушек-разведчиц, Zen.yandex.ru, 8.07.2022, https://zen.yandex.ru/media/istoriainst/na-chem-nemcy-bystro-lovili-horosho-podgotovlennyh-sovetskih-devushekrazvedchic-62c7e1a153e39724e02aa17f?&, 15.10.2024.

Нарышкин назвал опасными для Европы планы Польши [...],Tass.ru, 7.08.2022, https://tass.ru/politika/15154329?utm_source=google.ru&utm_medium=organic&utm_campaign=google.ru&utm_referrer=google.ru, 7.11.2024.

Начало встречи с Президентом Украины Виктором Януковичем, Kremlin.r, 27.07.2013, http://www.kremlin.ru/events/president/transcripts/18959, 18.08.2024.

Николаев И. (2022), Противоестественная убыль: за год россиян стало почти на полмиллиона меньше, Mk.ru, 1.08.2022, https://www.mk.ru/economics/2022/08/01/protivoestestvennaya-ubyl-za-god-rossiyan-stalo-pochti-na-polmilliona-menshe.html, 7.04.2024.

От гостайны до кур и кроликов, Newizv.ru, 15.07.2022, https://newizv.ru/news/politics/15-07-2022/ot-gostayny-do-kur-i-krolikov-14-iyulya-putin-podpisal-srazu-123-zakona, 30.07.2024.

Пастухов В. (2016), Особенности русского мышления и как русская ментальность определяет русскую социальность, Maxpark.com, 1.06.2016, https://maxpark.com/community/4765/content/5265627, 24.09.2024.

Под грифом «Секретно»: укронацизм эпохи Брежнева, Ria.ru, 15.04.2022, https://ria.ru/20220530/nazismbrezhnev-1790640245.html, 12.07.2024.

Полянская А., Обеленский К. (2019), Денег нет, но вы держитесь!, Pulse19.ru, 5.04.2019, https://pulse19.ru/14180-deneg-net-no-vy-derzhites, 17.12.2023.

Попов А., Поляков К. (2016), Капитализм у нас плохой, а вот на Западе…, Pikabu.ru, https://pikabu.ru/story/kapitalizm_u_nas_plokhoy_a_vot_na_zapade_4384450, 5.07.2024.

Почему обычная советская медсестра наводила ужас на фашистов, Zen.yandex.ru, 16.07.2022, https://zen.yandex.ru/media/istoriyanm/pochemu-obychnaia-sovetskaia-medsestra-navodila-ujas-na-fashistov-62d289a77e613f199acd9191?&, 18.07.2024.

Проект «Хроники», Meduza.io, 22.10.2024, https://meduza.io/news/2024/10/22/proekt-hroniki-bolshinstvo-zayavlyayuschih-o-podderzhke-putina-rossiyan-hotyat-veschey-polnostyu-protivopolozhnyh-ego-deystviyam-naprimer-mira-s-ukrainoy, 4.01.2025.

Путин: в российских регионах не должно быть доморощенной законности, Ria.ru, 15.01.2020, https://ria.ru/20200115/1563440820.html, 30.07.2024.

Путин B. (2007), Выступление и дискуссия на Мюнхенской конференции по вопросам политики безопасности, 10.02.2007, http://kremlin.ru/events/president/transcripts/24034, 25.02.2025.

Путин: Весь мир нам завидует, я вам точно говорю, Fontanka.ru, 6.04.2009, https://www.fontanka.ru/2009/04/06/047, 27.08.2024.

Рейтинг Путина на сегодня в 2022 году, 22.07.2022, https://gogov.ru/news/886204-1jun22, 31.07.2024.

Росстат назвал число живущих за чертой бедности россиян, Vedomosti.ru, 11.06.2022, https://www.vedomosti.ru/economics/news/2022/06/11/926196-rosstat-nazval, 7.11.2024.

Рыженкова Ю. (2019), Каждой третьей семье не хватает денег даже на обувь, Solidarnost.org, 3.04.2019, https://www.solidarnost.org/news/Kazhdoy_tret_ey_sem_e_ne_hvataet_deneg_dazhe_na_obuv__.html, 29.11.2024.

Рысухин А. (2013), Всем холуям Запада и США посвящается!, Maxpark.com, 8.08.2013, https://maxpark.com/community/politic/content/2190189, 7.08.2022.

Савичева А. (2022), WP: Даже кретин может стать президентом США, Bloknot.ru, 13.07.2022, https://bloknot.ru/politika/wp-dazhe-kretin-mozhet-stat-prezidentom-ssha-bajden-e-to-dokazal-956097.html, 3.06.2024.

Самотовинский Д. В., Куренчанина О. В. (2008), Начало «холодной войны» и формирование образа внешнего врага в советской прессе (1945–1947 гг.), „Вестник гуманитарного факультета ИГХТУ”, 3, s. 322–325.

Самсонов А. (2017), «Украинцы» – это те же русские, Topwar.ru, 1.07.2017, https://topwar.ru/116940-ukraincy-eto-te-zhe-russkie.html, 1.09.2024.

Carew O. (2016), Русские – особенные люди, Vk.com 15.03.2016, https://vk.com/wall170184267_161122, 2.08.2024.

Сколь многие холуи Запада расчехлились, Pogorily.livejournal.com, 2.03.2022, https://pogorily.livejournal.com/198811.html, 7.08.2024.

Смирнов А. (2022), Налог на тупость, Obana.mirtesen.ru, 16.03.2022, https://obana.mirtesen.ru/blog/43092016413/Nalog-na-tupost, 14.09.2024.

Ставер А. (2022), Сколько нацистов на Украине?, Topwar.ru, 06.2022, https://topwar.ru/194406-skolko-nacistov-na-ukraine-ideologija-ukrainskogo-nacizma.html, 30.07.2024.

Соколов А. (2018), США поставили задачу уничтожить Россию, Rusvesna.su, 14.05.2018, https://rusvesna.su/news/1526278589, 7.08.2024.

Соколов М. (2022), Социолог о визите Путина в Самарканд, Радио Свобода, 17.09.2022, Rus.ozodlik.org, https://rus.ozodlik.org/a/32038454.html?utm_source=chatgpt.com, 4.01.2025.

Сурначева Е. (2009), «Весь мир нам завидует, я точно говорю!», Gazeta.ru, 6.04.2009, https://www.gazeta.ru/politics/2009/04/06_a_2970443.shtml, 5.12.2023.

Товсепова Д. (2020), Иностранцы в Сети рассказали, почему завидуют русским, Rambler.ru, 29.10.2020, https://weekend.rambler.ru/people/45106316-inostrantsy-v-seti-rasskazali-pochemu-zaviduyut-russkim, 7.08.2023.

Турки позавидовали посещающим страну россиянам и пожаловались на жизнь, Ria.ru, 18.06.2022, https://ria.ru/20220618/turtsiya-1796453062.html, 7.08.2023.

Тюрин А., Западный капитализм тормозит космическую экспансию человечества, Tyurin.livejournal.com, 12.04.2021, https://tyurin.livejournal.com/101171.html, 25.11.2024.

Фалалеев М. 2022, Почему нацизм возродился на Украине, а не в Германии, Rg.ru, 9.04.2022, https://rg.ru/2022/04/06/pochemu-nacizm-vozrodilsia-na-ukraine-a-ne-v-germanii.html, 30.09.2024.

Фашистский симбиоз ЕС и США против России: цыплят по осени считают, Podolyaka-yurij.ru, 30.06.2022, https://podolyaka-yurij.ru/fashistskij-simbioz-es-i-ssha-protiv-rossii-cyplyat-po-oseni-schitayut-mnenie, 21.07.2024.

Федеральный закон от 14.07.2022 № 273-ФЗ «О внесении изменений в Трудовой кодекс Российской Федерации», Publication.pravo.gov.ru, http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202207140052?index=2&rangeSize=1, 13.07.2024.

Фрумкин Константин, Владислав Иноземцев: «Россия не существовала вне имперского состояния», If24.ru, 11.08.2020, https://www.if24.ru/vladislav-inozemtsev-rossiya-i-imperia, 4.08.2024.

Хадсон М., Робертс П. (3019), Запад превратил Россию в финансовую колонию со слабым рублем, Svpressa.ru, 4.03.3019, https://svpressa.ru/economy/article/226396, 31.11.2024.

Хлебников П. (2008), «Им даже в голову не приходит покаяться», Forbes.ru, 2.09.2008, https://www.forbes.ru/forbes/issue/2008-09/12928-%C2%ABim-dazhe-v-golovu-ne-prihodit-pokayatsya%C2%BB, 29.01.2025.

«Хочу быть русским», Life.ru, 1.12.2021, https://life.ru/p/1453932, 27.08.2024.

Черкасов А., Новикова К., Хоменко Е. (2022), «Доктрина Путина», Currenttime.tv, 18.02.2022, https://www.currenttime.tv/a/putin-doctrine-analizing-munich-speech/31709917.html, 17.07.2024.

Шемятенков В., Западноевропейский капитализм – век XXI, Pandia.ru, https://pandia.ru/text/78/018/25113.php, 15.08.2024.