Abstrakt
Przedmiotem niniejszego artykułu jest model wyborcy racjonalnego zaproponowany przez Anthony’ego Downsa w An Economic Theory of Democracy (1957). Zgodnie z ujęciem modelowym Downsa wyborca racjonalny to „maksymalizator” użyteczności oczekiwanej, zorientowany na cele polityczne i ekonomiczne oraz kierujący się wąsko (ekonomicznie) pojętym interesem własnym. Wyborca racjonalny jest więc konstruktem teoretycznym, który reprezentuje wyborców rzeczywistych jedynie w pewnych aspektach. Prostota i daleko idąca kontrfaktyczność modelu stały się przedmiotem licznych dyskusji, w których podnoszone są zarówno argumenty teoretyczne, jak i empiryczne. Krytycy zwracają przede wszystkim uwagę na nierealistyczność założeń psychologicznych modelu oraz jego niską moc eksplanacyjną i predykcyjną. W artykule przyjmuję odmienną optykę. Moim celem jest analiza wyborcy racjonalnego jako wyborcy modelowego. Koncentruję się więc na metodologicznych aspektach powstawania modelowej postaci wyborcy racjonalnego i na roli, jaką postać ta odgrywa w teoretycznych badaniach partycypacji wyborczej. Omawiam główne cechy metodologii budowy modelu oraz konsekwencje poznawcze jej użycia. Przeprowadzona przeze mnie analiza pozwala formułować ostrożne wnioski dotyczące nie tylko budowy teorii w politologii, ale także międzydyscyplinarnych podobieństw metodologicznych.
Bibliografia
Aldrich J. H. (1993), Rational Choice and Turnout, „American Journal of Political Science”, vol. 37, nr 1. DOI: https://doi.org/10.2307/2111531
Aldrich J. H. (1997), When Is It Rational to Vote?, w: Perspectives on Public Choice: A Handbook, red. D. C. Mueller, Cambridge University Press, Cambridge. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511664458.018
Amadae S. M. (2003), Rationalizing Capitalist Democracy: The Cold War Origins of Rational Choice Liberalism, The University of Chicago Press, Chicago, IL.
Amadae S. M. (2015), Prisoners of Reason: Game Theory and Neoliberal Political Economy, Cambridge University Press, Cambridge. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781107565258
Arrow K. J. (1951), Social Choice and Individual Values, John Wiley & Sons, New York.
Blais A., Young R., Lapp M. (2000), The Calculus of Voting: An Empirical Test, „European Journal of Political Research”, vol. 37, nr 2. DOI: https://doi.org/10.1111/1475-6765.00509
Brzechczyn K. (1998), Odrębność historyczna Europy Środkowej. Studium metodologiczne, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań.
Bunge M. (1995), Rational Choice Theory: A Critical Look at Its Foundations, w: Revolutionary Changes in Understanding Man and Society: Scopes and Limits, red. J. Götschl, Springer Netherlands, Dordrecht. DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-011-0369-5_12
Carrier M., Mittelstrass J. (1990), The Unity of Science, „International Studies in the Philosophy of Science”, vol. 4, nr 1. DOI: https://doi.org/10.1080/02698599008573343
Cebula R., McGrath R., Paul Ch. (2003), A Cost Benefit Analysis of Voting, „Academy of Economics and Finance Papers and Proceedings”, vol. 30, nr 1.
Darden L., Maull N. (1977), Interfield Theories, „Philosophy of Science”, vol. 44, nr 1. DOI: https://doi.org/10.1086/288723
De Jouvenel B. (2013), Traktat o władzy, tłum. K. Śledziński, Fijorr Publishing Company, Warszawa.
Downs A. (1957), An Economic Theory of Democracy, Harper & Row, New York.
Dzionek-Kozłowska J. (2018), Model homo oeconomicus. Geneza, ewolucja, wpływ na rzeczywistość gospodarczą, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. DOI: https://doi.org/10.18778/8142-217-8
Edlin A., Gelman A., Kaplan N. (2007), Voting as a Rational Choice: Why and How People Vote to Improve the Well-Being of Others, „Rationality and Society”, vol. 19, nr 3. DOI: https://doi.org/10.1177/1043463107077384
Fleck L. (1986), Powstanie i rozwój faktu naukowego. Wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i kolektywie myślowym, tłum. M. Tuszkiewicz, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin.
Friedman M. (1953), The Methodology of Positive Economics, w: Essays in Positive Economics, University of Chicago Press, Chicago.
Frigg R., Hartmann S. (2020), Models in Science, w: The Stanford Encyclopedia of Philosophy, red. E. N. Zalta, Metaphysics Research Lab, Stanford University.
Gelman A., Silver N., Edlin A. (2012), What Is the Probability Your Vote Will Make a Difference?, „Economic Inquiry”, vol. 50, nr 2. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1465-7295.2010.00272.x
Giere R. N. (1999), Using Models to Represent Reality, w: Model-Based Reasoning in Scientific Discovery, red. L. Magnani, N. J. Nersessian, P. Thagard, Springer, Boston, MA. DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-4615-4813-3_3
Giere R. N. (2004), How Models Are Used to Represent Reality, „Philosophy of Science”, vol. 71, nr 5. DOI: https://doi.org/10.1086/425063
Godfrey-Smith P. (2006), The Strategy of Model-Based Science, „Biology and Philosophy”, vol. 21, nr 5. DOI: https://doi.org/10.1007/s10539-006-9054-6
Goldfarb R. S., Sigelman L. (2010), Does “Civic Duty” “Solve” the Rational Choice Voter Turnout Puzzle?, „Journal of Theoretical Politics”, vol. 22, nr 3. DOI: https://doi.org/10.1177/0951629810365798
Grantham T. A. (2004), Conceptualizing the (Dis)Unity of Science, „Philosophy of Science”, vol. 71, nr 2. DOI: https://doi.org/10.1086/383008
Green D. P., Shapiro I. (1994), Pathologies of Rational Choice Theory: A Critique of Applications in Political Science, Yale University Press, New Haven, CT.
Hempel C. G. (1966), Philosophy of Natural Science, Prentice-Hall, Englewood Cliffs.
Herfeld C. (2020), The Diversity of Rational Choice Theory: A Review Note, „Topoi”, vol. 39, nr 2. DOI: https://doi.org/10.1007/s11245-018-9588-7
Herfeld C. (2022), Revisiting the Criticisms of Rational Choice Theories, „Philosophy Compass”, vol. 17, nr 1. DOI: https://doi.org/10.1111/phc3.12774
Herfeld C., Marx J. (2023), Rational Choice Explanations in Political Science, w: The Oxford Handbook of Philosophy of Political Science, red. H. Kincaid, J. van Bouwel, Oxford University Press, Oxford. DOI: https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780197519806.013.4
Jankowski R. (2002), Buying a Lottery Ticket to Help the Poor: Altruism, Civic Duty, and Self-Interest in the Decision to Vote, „Rationality and Society”, vol. 14, nr 1. DOI: https://doi.org/10.1177/1043463102014001003
Jankowski R. (2015), Altruism and Self-Interest in Democracies: Individual Participation in Government, Palgrave Macmillan, New York, NY. DOI: https://doi.org/10.1057/9781137391537
Jevons W. S. (1871), The Theory of Political Economy, Macmillan, London.
Kemeny J. G., Oppenheim P. (1956), On Reduction, „Philosophical Studies”, vol. 7, nr 1. DOI: https://doi.org/10.1007/BF02333288
Kincaid H. (1990), Molecular Biology and the Unity of Science, „Philosophy of Science”, vol. 57, nr 4. DOI: https://doi.org/10.1086/289580
Luke T. W. (1987), Methodological Individualism: The Essential Ellipsis of Rational Choice Theory, „Philosophy of the Social Sciences”, vol. 17, nr 3. DOI: https://doi.org/10.1177/004839318701700303
MacDonald P. K. (2003), Useful Fiction or Miracle Maker: The Competing Epistemological Foundations of Rational Choice Theory, „American Political Science Review”, vol. 97, nr 4. DOI: https://doi.org/10.1017/S000305540300087X
Mäki U. (2009), Economics Imperialism: Concept and Constraints, „Philosophy of the Social Sciences”, vol. 39, nr 3. DOI: https://doi.org/10.1177/0048393108319023
Mill J. S. (1836), On the Definition of Political Economy, w: Collected Works of John Stuart Mill: Essays on Economics and Society, red. J. M. Robson, University of Toronto Press, Toronto.
Morgan M. S. (2006), Economic Man as Model Man: Ideal Types, Idealization and Caricatures, „Journal of the History of Economic Thought”, vol. 28, nr 1. DOI: https://doi.org/10.1080/10427710500509763
Nowak L. (1970), Teorie racjonalnego zachowania jako teorie modelowe, „Studia Metodologiczne”, nr 7.
Nowak L. (1974), Zasady marksistowskiej filozofii nauki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Nowak L. (1977), Wstęp do idealizacyjnej teorii nauki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Nowak L. (1980), The Structure of Idealization: Towards a Systematic Interpretation of the Marxian Idea of Science, Reidel, Dordrecht.
Nowak L. (1998), O ukrytej jedności nauk społecznych i nauk przyrodniczych, „Nauka”, nr 1.
Nowak L. (2000), The Idealizational Approach to Science: A New Survey, w: Idealization X: The Richness of Idealization, red. I. Nowakowa, L. Nowak, Rodopi, Amsterdam–Atlanta.
Ober J. (2022), The Greeks and the Rational: The Discovery of Practical Reason, University of California Press, Oakland. DOI: https://doi.org/10.1525/9780520380172
Oppenheim P., Putnam H. (1958), Unity of Science as a Working Hypothesis, w: Concepts, Theories and the Mind-Body Problem, red. H. Feigl, M. Scriven, M. Grover, University of Minnesota Press, Minneapolis.
Owen G., Grofman B. (1984), To Vote or Not to Vote: The Paradox of Nonvoting, „Public Choice”, vol. 42, nr 3. DOI: https://doi.org/10.1007/BF00124949
Petracca M. P. (1991), The Rational Choice Approach to Politics: A Challenge to Democratic Theory, „The Review of Politics”, vol. 53, nr 2. DOI: https://doi.org/10.1017/S0034670500014637
Potochnik A. (2011), A Neurathian Conception of the Unity of Science, „Erkenntnis”, vol. 74, nr 3. DOI: https://doi.org/10.1007/s10670-010-9228-0
Potochnik A. (2017), Idealization and the Aims of Science, Chicago University Press, Chicago. DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226507194.001.0001
Riker W. H., Ordeshook P. C. (1968), A Theory of the Calculus of Voting, „American Political Science Review”, vol. 62, nr 1. DOI: https://doi.org/10.2307/1953324
Samuelson P. A. (1947), Foundations of Economic Analysis, Harvard University Press, Cambridge, MA.
Skinner B. F. (1948), Walden II, Macmillan, New York.
Smith A. (2007), Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, tomy 1 i 2, tłum. S. Wolff, O. Einfeld, Z. Sadowski, A., Prejbisz, B. Jasińska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Stone D. (2012), Policy Paradox: The Art of Political Decision Making, W.W. Norton & Company, New York.
Tiefensee Ch. (2015), Why the Realist-Instrumentalist Debate about Rational Choice Rests on a Mistake, w: Recent Developments in the Philosophy of Science, red. U. Mäki, S. Ruphy, G. Schurz, I. Votsis, Springer, Cham. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-23015-3_8
Topolski J. (1973), Dyrektywa formułowania praw idealizacyjnych, w: Elementy marksistowskiej metodologii humanistyki, red. J. Kmita, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Tullock G. (1967), Toward a Mathematics of Politics, University of Michigan Press, Ann Arbor, MI.
Von Neumann J., Morgenstern O. (1944), Theory of Games and Economic Behavior, Princeton University Press, Princeton, NJ.
Wajzer M. (2024), Gradual De-Idealisation and Progress in Political Science: A Case Study, „Synthese”, vol. 203, nr 6. DOI: https://doi.org/10.1007/s11229-024-04627-7
Wajzer M., Wróbel S. (2024), “Everything May Be Grasped Hypothetically”: A Realist Interpretation of Highly Idealised Rational Choice Models of Voting, Working Paper.
Weisberg M. (2007), Who Is a Modeler?, „The British Journal for the Philosophy of Science”, vol. 58, nr 2. DOI: https://doi.org/10.1093/bjps/axm011
Weisberg M. (2015), Simulation and Similarity: Using Models to Understand the World, Oxford University Press, Oxford.
Wróbel S. (2000), O pojęciu i modelach zachowań wyborczych, w: Polityka. Przedmiot badań i formy jej przejawiania się, red. P. Dobrowolski, M. Stolarczyk, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Zafirovski M. (1999). Unification of Sociological Theory by the Rational Choice Model: Conceiving the Relationship between Economics and Sociology, „Sociology”, vol. 33, nr 3. DOI: https://doi.org/10.1017/S0038038599000322
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Mateusz Wajzer
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.