Słowa kluczowe
mikroideologia populizmu
nieliberalizm
reprezentacja polityczna
demokracja liberalna
Jak cytować
Abstrakt
W artykule analizie zostaje poddane pojęcie populizmu jako kluczowego fenomenu wpływającego na współczesne systemy demokratyczne. Głównym celem badania jest zidentyfikowanie istoty współczesnych idei populistycznych oraz zbadanie, w jaki sposób niepopulistyczne demokratyczne partie polityczne adaptują elementy retoryki populizmu bez przyjęcia populistycznej krytyki reprezentacji politycznej, koncentrującej się na kwestionowaniu ciał pośredniczących oraz organizacji ponadnarodowych.
W badaniu wykorzystano metodologię analizy teoretycznej oraz metodę porównawczą. Autor rozważa słabości różnych koncepcji populizmu, takich jak ideacyjna teoria mikroideologii, teoria dyskursywna oraz podejście strategiczne, by sformułować propozycję populizmu rozumianego jako mikroideologia poszerzona o kwestię krytyki współczesnej praktyki reprezentacji demokratycznej. Analiza obejmuje także przykłady z współczesnej polityki zachodniej.
We wnioskach wskazano, że populizm jest związany z krytyką instytucji demokratycznych i przynajmniej postulowaniem ich zmiany. W przeciwieństwie do niego powszechne przejawy polityki demokratycznej, wykorzystujące jedynie wybrane elementy retoryki populistycznej, nie kwestionują instytucjonalnego porządku demokratyczno-liberalnego i nie stanowią – tak jak populizm – przykłady nieliberalizmu.
Bibliografia
Abts K., Rummens S. (2007), Populism versus Democracy, „Political Studies”, vol. 55. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-9248.2007.00657.x
Aiolfi T. (2022), Populism as a Transgressive Style, „Global Studies Quarterly”, vol. 2. DOI: https://doi.org/10.1093/isagsq/ksac006
Arditi B. (2007), Politics on the Edges of Liberalism. Difference, Populism, Revolution, Agitation, Edinburgh University Press, Edinburgh. DOI: https://doi.org/10.1515/9780748630769
Aslanidis P. (2015), Is Populism an Ideology? A Refutation and a New Perspective, „Political Studies”, no. 64. DOI: https://doi.org/10.1111/1467-9248.12224
Barr R. R. (2019), Populism as a political strategy, w: Routledge Handbook of Global Populism, red. C. de la Torre, Routledge, New York–Abingdon. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315226446-4
Bešlin M., Dajč H., Ehin P., Hanley S. i in. (2020), Political populism from the fringe to the mainstream. A conceptual framework: Working Paper no. 4, POPREBEL Working Paper series.
von Beyme K. (1988), Right-wing extremism in post-war Europe, „West European Politics”, vol. 11, issue 2. DOI: https://doi.org/10.1080/01402388808424678
Bordignon F. (2017), In and out: Emmanuel Macron’s anti-populist populism, 28.04.2017, https://blogs.lse.ac.uk/europpblog/2017/04/28/macron-anti-populist-populism/, 28.12.2024.
Borriello A., Pranchère J.-Y., Vandamme P.-É. (2023), Populism and democracy: a reassessment, „Contemporary Politics”, vol. 30, issue 4. DOI: https://doi.org/10.1080/13569775.2023.2296717
Brubaker R., Why populism?, w: Populism and the crisis of democracy. Volume 1: Concepts and Theory, red. G. Fitzi, J. Mackert, B. S. Turner, Routledge, London–New York.
Caiani M., Weisskircher M. (2021), How many “Europes”? Left-Wing and Right-Wing Social Movements and their Visions of Europe, w: Routledge Handbook of Contemporary European Social Movements: Protest in Turbulent Times, red. C. Flesher Fominaya, R. A. Feenstra, Routledge, Taylor & Francis Group, London–New York (manuskrypt).
Canihac H. (2022), Illiberal, anti-liberal or post-liberal democracy? Conceptualizing the relationship between populism and political liberalism, „Political Research Exchange”, vol. 4, issue 1. DOI: https://doi.org/10.1080/2474736X.2022.2125327
Canovan M. (2010), Zaufajcie ludowi! Populizm i dwa oblicza demokracji, w: Populizm, red. O. Wysocka, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Casiraghi M. C. M. (2021), ‘You’re a populist! No, you are a populist!’: The rhetorical analysis of a popular insult in the United Kingdom, 1970–2018, „The British Journal of Politics and International Relations”, vol. 23, issue 4. DOI: https://doi.org/10.1177/1369148120978646
Cebulak P., Lippert F. (2024), Shocks to the System. Lessons from Geert Wilders’ Victory in the Dutch Elections, KEW Publishing.
Eatwell R., Goodwin M. (2020), Narodowy populizm. Zamach na liberalną demokrację, Wydawnictwo Sonia Draga, Warszawa (wersja elektroniczna).
Fougère M., Barthold Ch. (2020), Onwards to the new political frontier: Macron’s electoral populism, „Organization”, vol. 27(3). DOI: https://doi.org/10.1177/1350508420910567
Freeden M. (1996), Ideologies and Political Theory: A Conceptual Approach, Clarendon Press, Oxford.
Freeden M. (2003), Ideology: A Very Short Introduction, Oxford University Press, Oxford. DOI: https://doi.org/10.1093/actrade/9780192802811.001.0001
Freeden M. (2017), After the Brexit referendum: revisiting populism as an ideology, „Journal of Political Ideologies”, vol. 22, no. 1. DOI: https://doi.org/10.1080/13569317.2016.1260813
Ghergina S., Pilet J.-B. (2021), Populist attitudes and direct democracy: A questionable relationship, „Swiss Political Science Review”, vol. 27. DOI: https://doi.org/10.1111/spsr.12451
Gidron N., Bonikowski B. (2013), Varieties of Populism: Literature Review and Research Agenda, Weatherhead Center For International Affairs. Harvard University, Cambdridge, MA. DOI: https://doi.org/10.2139/ssrn.2459387
Hawkins K. A. (2019), The ideational approach, w: Routledge Handbook of Global Populism, red. C. de la Torre, Routledge, New York–Abingdon. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315226446-5
Hivert A.-F. (2023), Denmark’s left wing promotes immigration restrictions, 1.06.2023, „Le Monde”, https://www.lemonde.fr/en/opinion/article/2023/06/01/denmark-s-left-wing-promotes-immigration-restrictions_6028718_23.html, 29.12.2024.
von Holsteyn J. J. M. (2018), The Dutch parliamentary elections of March 2017, „West European Politics”, vol. 41, no. 6. DOI: https://doi.org/10.1080/01402382.2018.1448556
Ignatieff M. (2020), Democracy versus Democracy: The Populist Challenge to Liberal Democracy, „LSE Public Policy Review”, 1(1): 2. DOI: https://doi.org/10.31389/lseppr.2
Ionescu G., Gellner E. (1969), Introduction, w: Populism. Its Meaning and National Characteristics, red. G. Ionescu, E. Gellner, Macmillan, New York.
Jutel O. (2011), Barack Obama, the New Spirit of Capitalism and the Populist Resistance, „International Journal of Zizek Studies”, vol. 6, no. 3.
Kampfner J. (2023), Right-Wing Populism Is Set to Sweep the West in 2024, 26.12.2023, „Foreign Policy”, https://foreignpolicy.com/2023/12/26/right-wing-populism-are-set-to-sweep-the-west-in-2024/, 9.12.2024.
Karvonen L. (2010), The Personalization of Politics: A Study of Parliamentary Democracies, ECPR Press, Colchester.
Laruelle M. (2022), Illiberalism: a conceptual introduction, „East European Politics”, vol. 38(2). DOI: https://doi.org/10.1080/21599165.2022.2037079
Lewandowski A. (2021), Elitist Democracy as the Root of Populist Counter-Revolution: A Theoretical Approach, „Historia i Polityka”, no. 38(45). DOI: https://doi.org/10.12775/HiP.2021.039
Lewandowski A., Polakowski M. (2023), Post-Communist Populism in Poland: The Case of the Law and Justice Party, „Ethnopolitics”. DOI: https://doi.org/10.1080/17449057.2023.2194111
Laclau E. (2009), Rozum populistyczny, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław.
Laclau E., Mouffe C. (2007), Hegemonia i socjalistyczna strategia. Przyczynek do projektu radykalnej polityki demokratycznej, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław.
Lipiński A. (2020), Podejścia jakościowe w badaniach nad populizmem: analiza ideologii, teoria dyskursu i podejście dyskursywno-historyczne, w: Badania nad dyskursem populistycznym: wybrane podejścia, red. A. Stępińska, A. Lipiński, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM, Poznań.
Lipiński A., Stępińska A. (2020), Współczesne badania nad populizmem – wybrane dylematy i kluczowe podejścia, w: Badania nad dyskursem populistycznym: wybrane podejścia, red. A. Stępińska, A. Lipiński, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM, Poznań.
Mair P., Muller W. C., Plasser F. (2004), Conclusion: Political Parties in Changing Electoral Markets, w: Political Parties and Electoral Change. Party Responses to Electoral Markets, red. P. Mair, W. C. Muller, F. Plasser, Sage, London. DOI: https://doi.org/10.4135/9781446216224
Marczewska-Rytko M. (2006), New populism – Ideological-Institutional Dimension, w: Populizm na przełomie XX i XXI wieku. Panaceum czy pułapka dla współczesnych społeczeństw?, red. M. Marczewska-Rytko, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Markou G. (2024), Is populism inherently illiberal? Insights from Kirchnerism and SYRIZA in Power, „Političke perspektive : časopis za istraživanje politike”, vol. 14, no. 2. DOI: https://doi.org/10.20901/pp.14.2.01
Martinelli A. (2018), National Populism and the European Union, „Populism”, vol. 1, no. 1. DOI: https://doi.org/10.1163/25888072-01011000
McGiffen S. (2019), ‘Populism’: an empty signifier used to discredit the movement for social change, „The Journal of International Relations, Peace Studies and Development”, vol. 5, issue 1.
Mény Y., Surel Y. (2007), Zasadnicza dwuznaczność populizmu, w: Demokracja w obliczu populizmu, red. Y. Mény, Y. Surel, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Moffitt B., Tormey S. (2014), Rethinking Populism: Politics, Mediatisation and Political Style, „Political Studies”, vol. 62, issue 2. DOI: https://doi.org/10.1111/1467-9248.12032
Mouffe C. (2020), W obronie lewicowego populizmu, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Mouffe C. (2022), Towards a Green Democratic Revolution: Left Populism and the Power of Affects, Verso, London–New York (wersja elektroniczna).
Mounk Y. (2019), Lud kontra demokracja. Dlaczego nasza wolność jest w niebezpieczeństwie i jak ją ocalić, Fundacja Kultura Liberalna, Warszawa.
Mørk A. (2020), From boots on the ground to followers in the sky. Volunteer mobilization and populist rhetoric in the presidential campaigns of Barack Obama and Donald Trump, „American Studies in Scandinavia”, vol. 52:2. DOI: https://doi.org/10.22439/asca.v52i2.6505
Mudde C. (2007), Populist Radical Right Parties in Europe, Cambridge University Press, Cambridge. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511492037
Mudde C. (2010), Populistyczny Zeitgeist, w: Populizm, red. O. Wysocka, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Mudde C. (2017a), ‘Good’ populism beat ‘bad’ in Dutch election, 19.03.2017, „The Guardian”, https://www.theguardian.com/world/2017/mar/19/dutch-election-rutte-wilders-good-populism-bad-, 28.12.2024.
Mudde C. (2017b), Populism: An Ideational Approach, w: The Oxford Handbook of Populism, red. C. Rovira Kaltwasser, P. Taggart, P. Ochoa Espejo, P. Ostiguy, Oxford University Press, Oxford. DOI: https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780198803560.013.1
Mudde C. (2019), Why Copying the Populist Right Isn’t Going to Save the Left, 14.05.2019, „The Guardian”, https://www.theguardian.com/news/2019/may/14/why-copying-the-populist-right-isnt-going-to-save-the-left, 9.12.2024.
Mudde C. (2021), Populism in Europe: An Illiberal Democratic Response to Undemocratic Liberalism, „Government and Opposition”, vol. 56, issue 4. DOI: https://doi.org/10.1017/gov.2021.15
Muszyński M. (2019), Geert Wilders i nacjonalizm w Królestwie Niderlandów, „Studia Europejskie – Studies in European Affairs”, nr 2.
Müller J.-W. (2017), Co to jest populizm?, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Müller J.-W. (2022), Nigdy nie wierzyłem, że istnieje fala populizmu, 6.12.2022, https://kulturaliberalna.pl/2022/12/06/muller-nigdy-nie-wierzylem-ze-istnieje-fala-populizmu/, 11.12.2024.
Ostiguy P. (2009), The High-Low Political Divide: Rethinking Populism and Anti-Populism, Political Concepts. Committee on Concepts and Methods Working Paper Series, 35.
Ostiguy P. (2017), Populism: A Socio-Cultural Approach, w: The Oxford Handbook of Populism, red. C. Rovira Kaltwasser, P. Taggart, P. Ochoa Espejo, P. Ostiguy, Oxford University Press, Oxford. DOI: https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780198803560.013.3
Pappas T. (2014), Populist Democracies: Post-Authoritarian Greece and Post-Communist Hungary, „Government and Opposition”, vol. 49(1). DOI: https://doi.org/10.1017/gov.2013.21
Pappas T. (2020), Populism and Institutions [Λαϊκισμός και θεσμοί], 31.05.2020, https://www.kathimerini.gr/opinion/1080740/laikismos-kai-thesmoi/, 31.03.2025.
Peruzzotti E. (2019), Laclau’s theory of populism: a critical review, w: Routledge Handbook of Global Populism, red. C. de la Torre, Routledge, New York–Abingdon. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315226446-3
Pilet J.-B., Gherghina S. (2024), Populism and alternative models to representative democracy, „Contemporary Politics”, vol. 30, no. 4. DOI: https://doi.org/10.1080/13569775.2024.2307092
Polakowski M. (2021), Oblicza populizmu – lewicowy i prawicowy, w: Między demokracją liberalną a nieliberalną, red. K. Walecka, K. Wojtas, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków.
Radomski G., Tomaszewski P. (2021), Refleksje nad badaniami myśli politycznej w Polsce z uwzględnieniem tendencji w wybranych krajach anglosaskich. Od delimitacji pojęć do aspektów metodologicznych, „Athenaeum. Polskie Studia Politologiczne”, vol. 69(1). DOI: https://doi.org/10.15804/athena.2021.69.03
Rhodes J. H., Johnson K. T. (2016), Welcoming Their Hatred: Class Populism in Democratic Rhetoric in American Presidential Campaigns, 1932–2012, „Presidential Studies Quarterly”, vol. 47, no. 1. DOI: https://doi.org/10.1111/psq.12347
Roch J. (2021), Friends or foes? Europe and ‘the people’ in the representations of populist parties, „Politics”, vol. 41, no. 2. DOI: https://doi.org/10.1177/0263395720938537
Rosanvallon P. (2021), The Populist Century. History, Theory, Critique, Polity Press, Cambridge–Medford, MA.
Stanley B. (2008), The thin ideology of populism, „Journal of Political Ideologies”, vol. 13(1). DOI: https://doi.org/10.1080/13569310701822289
Stępińska A., Lipiński A., Piontek D., Hess A. (2017), Poland: a fourth wave of populism?, w: Populist political communication in Europe, red. T. Aalberg, F. Esser, C. Reinemann, J. Stromback i in., Routledge, New York–Abingdon.
Stornaiolo Silva U. S. (2022), Populism, Oligarchy, and the Circulation of Elites: A Revision of the Paleo Strategy. DOI: https://doi.org/10.2139/ssrn.4270276
Surel Y. (2011), The European Union and the challenges of populism, Policy Brief, no. 27.
Taguieff P.-A. (2010), Nauki polityczne w konfrontacji z populizmem. Od konceptualnego mirażu do realnego problemu, w: Populizm, red. O. Wysocka, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Tarchi M. (2016), Populism: Ideology, Political Style, Mentality?, „Czech Journal of Political Science”, vol. 2. DOI: https://doi.org/10.5817/PC2016-2-95
Thomassen L. (2019), Representing the People: Laclau as a Theorist of Representation, „New Political Science”. DOI: https://doi.org/10.1080/07393148.2019.1596687
Tormey S. (2020), No Going Back? Late Modernity and the Populisation of Politics, „ProtoSociology”, vol. 37. DOI: https://doi.org/10.5840/protosociology2020375
de la Torre C. (2007), The Resurgence of Radical Populism in Latin America, „Constellations”, vol. 14, no. 3. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-8675.2007.00453.x
Trumm S. (2018), The ‘new’ wave of populist right-wing parties in Central and Eastern Europe: Explaining electoral support for the Conservative People’s Party of Estonia, „Journal of Representative Democracy”, vol. 54, issue 4. DOI: https://doi.org/10.1080/00344893.2018.1539028
Urbinati N. (2014), Democracy Disfigured. Opinion, Truth, And The People, Harvard University Press, Cambridge–London. DOI: https://doi.org/10.4159/harvard.9780674726383
Urbinati N. (2015), A Revolt against Intermediary Bodies, „Constellations”, vol. 22, no. 4. DOI: https://doi.org/10.1111/1467-8675.12188
Urbinati N. (2019), Me The People: How Populism Transforms Democracy, Harvard University Press, Cambridge, MA–London. DOI: https://doi.org/10.4159/9780674243576
Weber P.-F. (2024), Macron albo klęska francuskiego „soft-populizmu”, 11.07.2024, https://forumdialogu.eu/2024/07/11/macron-albo-kleska-francuskiego-soft-populizmu/, 29.12.2024.
Weyland K. (1996), Neopopulism and Neoliberalism in Latin America: Unexpected Affinities, „Studies in Comparative International Development”, vol. 31, no. 3. DOI: https://doi.org/10.1007/BF02738987
Weyland K. (2001), Clarifying a Contested Concept, „Comparative Politics”, vol. 14, no. 1.
Weyland K. (2003), Neopopulism and Neoliberalism in Latin America: how much affinity?, „Third World Quarterly”, vol. 24, no. 6. DOI: https://doi.org/10.1080/01436590310001630080
Weyland K. (2017), Populism: A Political-Strategic Approach, w: The Oxford Handbook of Populism, red. C. Rovira Kaltwasser, P. Taggart, P. Ochoa Espejo, P. Ostiguy, Oxford University Press, Oxford. DOI: https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780198803560.013.2
Wiesehomeier N., Ruth-Lovell S. P. (2024), Trust the People? Populism, Trust, and Support for Direct Democracy, „Politics and Governance”, vol. 12. DOI: https://doi.org/10.17645/pag.8648
Wolkenstein F. (2016), Populism, liberal democracy and the ethics of peoplehood, „European Journal of Political Theory”. DOI: https://doi.org/10.1177/1474885116677901
Vergara C. (2019), Populism as Plebeian Politics: Inequality, Domination, and Popular Empowerment, „The Journal of Political Philosophy”. DOI: https://doi.org/10.1111/jopp.12203
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Marcin Polakowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.