Pojęcia imperium i imperializm w nauce o stosunkach międzynarodowych

Abstrakt

Wbrew pozorom trudno przeprowadzić jednoznaczny rozdział pomiędzy „międzynarodowością” i „imperialnością”. Z jednej strony, z punktu widzenia normatywnej teorii polityki międzynarodowej przekraczanie tej linii wydaje się prowadzić od legitymizacji stosunków międzynarodowych (międzynarodowość) do jej braku (imperialność) i od normalności do wyjątkowości. Z drugiej strony, z historycznego punktu widzenia imperium jest wszechobecną formą uczestnictwa w międzynarodowości świata społecznego. Jedną ze „świętych” zasad w dyskursie o nowożytnym systemie międzynarodowym wydaje się być zakaz imperium. W ostatnich dwudziestu latach pojęcia „imperium” i „imperializm” wróciły do języka analizy stosunków międzynarodowych. Dokonuje się swoista rehabilitacja pojęcia imperium jako jednostki analizy i imperializmu jako praktyki stosunków międzynarodowych. Artykuł przedstawia rozumienie pojęć imperium i imperializm w nauce o stosunkach międzynarodowych i historii stosunków międzynarodowych. Autor omawia często pomijane w nauce o stosunkach międzynarodowych idee i praktyki podzielane przez imperia oraz wpływ jaki zamorskie imperia wywarły na Europę i jej kulturę. Istotnym problemem omawianym przez Autora jest wyjaśnienie braku szczególnego zainteresowania imperializmem w głównych nurtach badawczych w nauce o stosunkach międzynarodowych. Autor przedstawia zatem istotę rozumienia problemu imperializmu w nurtach teoretyzowania o stosunkach międzynarodowych inspirowanych marksowską krytyką kapitalizmu poczynając od W. Lenina i K. Kautskiego przez E.Wood, A. Gunder Franka, I. Wallersteina na M. Hardt, A. Negri oraz teoretykach nowego imperializmu kończąc. W końcowej części artykułu Autor uzasadnia tezę, że sto lat refleksji teoretycznej nad imperium i imperializmem, w której istotne miejsce zajmują także badania prowadzone w drugiej połowie XX w. w formie teorii zależności i analizy systemów-światów, zatoczyło koło powracając na pocz. XXI w. do problemu przemocy i siły w ramach kapitalistycznych stosunków społecznych. Ostatnie wydarzenia w stosunkach międzynarodowych ukazują kłopotliwe związki między ideałem umów społecznych, szczególnie w sferze ekonomicznej a stosowaniem siły militarnej w stosunkach międzynarodowych.