Abstrakt
Research into the literary Polish language of the 17th century was undertaken relatively late. No significant relevant attempts had been made before the mid-20th century. The first detailed studies were made in the 1950s while the 1970s marked significantly advanced studies on the subject. The first monograph of the 17th century Polish language was published as late as in 2002. However, the monograph, presenting the entire grammar system together with the spelling rules and phonetics, does not conclude research into this period as it is rather general and fails to discuss many major issues related to the language’s evolution, for example the regional conditionings of the course of the normalization processes. This is a shortage plaguing many works on the 17th century Polish language. Therefore, it is very difficult to reconstruct the emergence and geographic distribution of linguistic innovations, over time transferring into a language norm. As for the 17th century, we can only refer to the text norm (or a practical norm/usus). In the century in question, a codified (theoretical) norm had not yet been developed although the grammar instructions from that time include some guidelines on linguistic correctness. As printing had already been well developed, we have enough sources to reconstruct text norms and to show its evolution. By referring to studies and text overviews one may conclude that the 17th century inherited from the 16th century a system largely normalized on various levels: the spelling, phonetics and morphology. On the other hand, it also either inherited or produced co-functional variants which only aspired to becoming a part of the norm. On the basis of selected issues from the realm of phonetics, declension and conjugation, the article shows examples of norms inherited from the previous century and, more importantly, processes of new linguistic norms emerging in the 17th century. These processes have been presented not only in reference to the averaged status in the general Polish language but also, whenever possible, their course is presented in the regional varieties of the language. By resorting to the methodology and terminology developed by Irena Bajerowa, the authors have touched upon the issue of the regionally diversified rate of the normalization processes. However, with reference to the 17th century, we are not able to present many linguistic facts in this specific way. What we need is detailed statistical research that shows the share of the specific variants in the regional variations of the Polish language, in several synchronic sectional views (vertical time segments). This research procedure will allow to show the source of new linguistic norms, the rate at which they disseminate and which regions are the most innovative ones.
Bibliografia
Bajerowa I., 1964, Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku, Wrocław.
Bajerowa I., 1978, O zaniku samogłosek pochylonych (pokłosie dyskusji), Katowice.
Bajerowa I., 1979, Normalizacja polskiej ortografii w XIX wieku, w: Opuscula Polono-Slavica, red. J. Safarewicz, Wrocław, s. 38–46.
Bajerowa I., 1980, Zmiany fleksji zaimków w XIX-wiecznej polszczyźnie ogólnej (normalizacja i przekształcenia normy), „Język Polski” LX, s. 105–114.
Bajerowa I., 1986, Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. I: Ortografia, fonologia z fonetyką, morfonologia, Katowice.
Bajerowa I., 1992, Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. II: Fleksja, Katowice.
Bajerowa I., 1999, [Rec.] Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego. Podręcznik dla studentów polonistyki. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 1998, s. 334, „Język Polski” 79, nr 5, s. 387–390.
Borecki M., 1974, Kształtowanie się normy językowej w drukach polskich XVI wieku (na przykładzie oboczności pirwszy || pierwszy), Wrocław. Borek H., 1962, Język Adama Gdaciusza (przyczynek do historii polszczyzny śląskiej), Wrocław.
Breza E., 1979, Uwagi o fonetyce i fleksji języka polskiego na Pomorzu w XVI-XVII w. na podstawie rękopiśmiennych ksiąg sądowych kościerskich, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 18, s. 51–65.
Buttler D., Kurkowska H., Satkiewicz H., 1971, Kultura języka polskiego. Zagadnienia poprawności gramatycznej, Warszawa.
Cybulski M., 1992, Norma języka literackiego wobec normy rękopiśmiennych tekstów urzędowych z XVII wieku, w: Odmiany polszczyzny XVII wieku, red. H. Wiśniewska, C. Kosyl, Lublin, s. 17–27.
Długosz-Kurczabowa K., Dubisz S., 2000, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa.
Jefimow R., 1970, Z dziejów języka polskiego w Gdańsku. Stan wiedzy o polszczyźnie w XVII wieku, Gdańsk.
Kamińska M., 1953, Pisownia druków polskich XVII wieku, „Prace Polonistyczne” XI, s. 5–28.
Karpluk M., 1967, Język Jana Jurkowskiego (1580–1639), Wrocław.
Klemensiewicz Z., 1974, Historia języka polskiego, Warszawa (pierwsze wydanie: Historia języka polskiego, t. 2: Doba średniopolska, Warszawa 1965).
Klemensiewicz Z., Lehr-Spławiński T.,. Urbańczyk S, 1965, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa.
Korotaj W., 1970, Dynamika rozwoju piśmiennictwa polskiego od połowy XVI do końca XVII wieku, w: Wiek XVII – Kontrreformacja – Barok, red. J. Pelc, Warszawa, s. 275–298.
Kosyl C., 1978, Właściwości fonetyczne polszczyzny kresowej w pierwszej połowie XVII w. (na przykładzie języka mieszczan hrubieszowskich), „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 17, s. 104–121.
Kowalska A., 1973, Końcówka -ej w odmianie rzeczowników rodzaju żeńskiego w języku polskim, „Prace Językoznawcze”, t. 2, red. I. Bajerowa, W. Lubaś, Katowice, s. 59–81.
Kowalska A., 1976, Ewolucja analitycznych form czasownikowych z imiesłowem na -ł w języku polskim, Katowice.
Książek-Bryłowa W., 1986, Uwarunkowania społeczne normy językowej w XVI wieku, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” 32, s. 139–146.
Książek-Bryłowa W., 1992, Warianty fleksyjne w historii języka polskiego, w: T. Skubalanka, W. Książek-Bryłowa Wariantywność fleksji polskiej, Wrocław, s. 117–190.
Lisowski T., 1999, Polszczyzna początku XVI wieku. Problemy wariantywności i normalizacji fonetyki i fleksji, Poznań.
Łoś J., 1922, Gramatyka polska, Lwów-Warszawa-Kraków.
Migdał J., 1999, O języku Andrzeja Glabera z Kobylina. Studium normalizacji polszczyzny wczesnorenesansowej, Poznań.
Motyl A., 2009, Wokół dyskusji o kondycji polskiego języka literackiego w XVII wieku, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” XV (XXXV), s. 205–221.
Olesch R., 1992, O podręcznikach języka polskiego drukowanych na Śląsku w XVII wieku, w: Barok w polskiej kulturze, literaturze i języku, red. M. Stępień, S. Urbańczyk, Warszawa-Kraków, s. 131–139.
Ostaszewska D. (red.), 2002, Polszczyzna XVII wieku. Stan i przeobrażenia, Katowice.
Pawłowska R., 1979, Fonetyka języka polskiego nauczanego w Gdańsku w XVII wieku, Gdańsk.
Pihan-Kijasowa A., 1994a, Mechanizmy kształtowania się norm języka literackiego polszczyzny północnokresowej XVI i XVII wieku, w: Uwarunkowania i przyczyny zmian językowych. Zbiór studiów, red. E. Wrocławska, Warszawa, s. 113–119.
Pihan-Kijasowa A., 1994b, Zakresy występowania a – á w drukach północnokresowych XVII wieku, w: Studia nad polszczyzną kresową, t. VII, red. J. Rieger, Wrocław-Warszawa-Kraków, s. 179–187.
Pihan-Kijasowa A., 1999, Literacka polszczyzna kresów północno-wschodnich XVII wieku. Fonetyka, Poznań.
Puzynina J., 1961, „Thesaurus” Grzegorza Knapiusza. Siedemnastowieczny warsztat pracy nad językiem polskim, Wrocław.
Pyrkosz A., 2010, Asymilacje pod względem dźwięczności w grupach spółgłoskowych w polszczyźnie XVI i pierwszej połowy XVII wieku (na podstawie druków krakowskich), „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” XVI (XXXVI), s. 227–239.
Rospond S., 1971, Gramatyka historyczna języka polskiego. Warszawa.
Rykiel B., 1963, O języku Wilczków – mieszczan lwowskich XVII w., „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 32–39.
Rzepka W.R., 1968, Uwagi o genetivie-accusativie pluralis męskich form osobowych w XVII wieku, „Slavia Occidentalis” 27, s. 207–222.
Rzepka W.R., 1975, Dopełniacz w funkcji biernika męskich form osobowych w liczbie mnogiej w polszczyźnie XVII wieku, Wrocław.
Rzepka W.R., 1978, Męskoosobowy mianownik liczby mnogiej zaimków i przymiotników typu „naszy najlepszy || nasi najlepsi” w polszczyźnie XVII wieku, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej”, t. 17, Warszawa, s. 187–195.
Rzepka W.R., 1985, Demorfologizacja rodzaju w liczbie mnogiej rzeczowników w polszczyźnie XVIXVII wieku, Poznań.
Rzepka W.R., 1986, Z dziejów form fleksyjnych rzeczowników w polszczyźnie XVI-XVII wieku: celownik liczby pojedynczej rodzaju męskiego, „Slavia Occidentalis” 43, s. 135–158.
Siekierska K., 1962, Liczebniki nieokreślone w języku polskim XVII w., „Poradnik Językowy”, z. 2/3, s. 49–61, 114–133.
Siekierska K., 1969, Wtórna nosowość antycypacyjna w języku polskim (na przykładzie niektórych pisarzy XVII wieku), „Prace Filologiczne” 19, Warszawa, s. 29–40.
Siekierska K., 1974, Język Wojciecha Stanisława Chrościńskiego. Studium mazowieckiej polszczyzny z przełomu XVII i XVIII wieku, Wrocław.
Skubalanka T., 1992, Warianty fleksyjne we współczesnej polszczyźnie, w: T. Skubalanka, W. Książek-Bryłowa, Wariantywność polskiej fleksji, Wrocław, s. 7–116.
SPXVI 1966–2012 – Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa, F. Pepłowski, K. Mrowcewicz, t. I–XXXVI, Wrocław-Warszawa-Kraków.
Stępień M., Urbańczyk S. (red.), 1992, Barok w polskiej kulturze, literaturze i języku, Warszawa-Kraków.
Stieber Z., 1947, Uwagi o języku Wacława Potockiego, „Prace Polonistyczne”, seria V, Łódź, s. 9–32.
Szlesiński I., 1968, Język Samuela Twardowskiego (fonetyka i fleksja), „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 14, Łódź, s. 333–400.
Szlesiński I., 1970a, Język Samuela Twardowskiego (słowotwórstwo), „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 15, s. 189–236.
Szlesiński I., 1970b, Język Samuela Twardowskiego (frazeologia i składnia), „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t. 16, s. 87–120.
Szlesiński I., 1971, Język Samuela Twardowskiego (słownictwo), „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, t.17, s. 155–198.
Śmiech W., 1967, Rozwój form czasu teraźniejszego czasownika w języku polskim, Łódź.
Topolska M.B., 1984, Czytelnik i książka w Wielkim Księstwie Litewskim w okresie Renesansu i Baroku, Wrocław.
Urbańczyk S., 1992, Sytuacja językowa w Polsce XVII wieku, w: Barok w polskiej kulturze, literaturze i języku. Materiały z konferencji naukowej 25–29 sierpnia 1987 w Krakowie, red. M. Stępień i S. Urbańczyk, 237–249.
Walczak B., 1999, Zarys dziejów języka polskiego, Wrocław.
Wiśniewska H., 1992, Sytuacja języka polskiego w XVII wieku, w: Odmiany polszczyzny XVII wieku, red. H. Wiśniewska, C. Kosyl, Lublin, s. 7–16.
Wiśniewska H., Kosyl C. (red.), 1984, Polszczyzna regionalna w okresie renesansu i baroku, Wrocław.
Wiśniewska H., Kosyl C. (red.), 1992, Odmiany polszczyzny XVII wieku, Lublin.
Wojtyła M., 1971, Oboczność końcówek 1 os. l. mn. czasu teraźniejszego czasownika -m/-my w historii języka polskiego, „Prace Językoznawcze. Zeszyty Naukowe UJ”, z. 35, s. 125–150.
Wróbel A., 1987, Chełmińskie księgi kamlarskie z XVII i XVIII w. Studium językowe, Toruń.
Zawiślakowa E., 1974, Końcówki ruchome czasu przeszłego, „Język Polski” 54, s. 195–202.
Zwoliński P., 1988, Gramatyki języka polskiego z XVII wieku jako źródło poznania ówczesnej polszczyzny, w: P. Zwoliński, Szkice i studia z historii slawistyki. Wyboru dokonał M. Basaj, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, s. 31–66.