Słowa kluczowe
II wojna światowa
pamięć dźwiękowa
literatura trzeciej generacji
literatura czeska
pejzaż dźwiękowy
Jak cytować
Abstrakt
Pomimo szeroko zakrojonych badań nad pamięcią II wojny światowej i rosnącego zainteresowania historią dźwięku, pamięć dźwięków II wojny światowej na ziemiach czeskich nie była dotychczas przedmiotem analiz. Niniejszy artykuł wypełnia tę lukę, wykorzystując koncepcję pamięci dźwiękowej w celu zbadania, w jaki sposób współczesna czeska proza przedstawia wojenne dźwięki. Założeniem artykułu jest, że włączanie lub pomijanie zjawisk audialnych w tekstach literackich kształtuje pamięć zbiorową. Analiza wykorzystuje połączenie sound studies i literaturoznawstwa. W analizowanym korpusie tekstów na plan pierwszy wysuwa się cisza jako paradoksalny znak dźwiękowy, potwierdzający zdecentralizowany i wielokierunkowy charakter pamięci II wojnie światowej. Współczesna czeska proza przedstawia bowiem askultację przedstawicieli różnych grup etnicznych, zamieszkujących miasta oraz obszary wiejskie. Cisza ta jest rzadko przerywana zarówno przez nie- miecką dominację dźwiękową, jak i akty czeskiego oporu.
Bibliografia
ANDRONIKOVA, Hana. (2001). Zvuk slunečních hodin. Praha: Odeon.
BERKA, Jiří. (2004). Ve znamení ryb. Brno: Petrov.
DUBSKÁ, Kateřina. (2015). Dcery. Brno: Jota.
FIBIGER, Martin. (2004). Aussiger. Olomouc: Votobia.
KATALPA, Jakuba. (2012). Němci. Brno: Host.
KATALPA, Jakuba. (2021). Zuzanin dech. Brno: Host.
LEGÁTOVÁ, Květa. (2002). Jozova Hanule. Praha: Paseka.
MORNŠTAJNOVÁ, Alena. (2013). Slepá mapa. Brno: Host.
MORNŠTAJNOVÁ, Alena. (2017). Hana. Brno: Host.
SLOUKA, Mark. (2008). Viditelný svět, przeł. Robert Pellar. Praha–Litomyšl: Paseka.
ŠKVORECKÝ, Josef. (2004). Obyčejné životy. Praha: Ivo Železný.
ŠMÍD, Zdeněk. (1992). Cejch. Praha: Knižní klub.
ŠULC, Jiří. (2007). Dva proti Říši. Praha: Knižní klub.
TUČKOVÁ, Kateřina. (2009). Vyhnání Gerty Schnirch. Brno: Host.
VRBA, Michal. (2016). Prak. Praha: Argo.
AKIYAMA, Mitchell. (2010). Transparent Listening. Soundscape Composition’s Objects of Study. Revue D’art Canadienne / Canadian Art Review, 1, 54–62. DOI: https://doi.org/10.7202/1066802ar
BAILEY, Peter. (1996). Breaking the Sound Barrier: A Historian Listens to Noise. Body & Society, (2), 49–66. DOI: https://doi.org/10.1177/1357034X96002002003
BIJSTERVELD, Karin. (2008). Mechanical Sound: Technology, Culture, and Public Problems of Noise in the Twentieth Century. Cambridge–London: MIT. DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/9780262026390.001.0001
BIJSTERVELD, Karin. (2013). Introduction. W: Karin Bijsterveld (ed.), Soundscapes of the Urban Past: Staged Sound as Mediated Cultural Heritage. Bielefeld: Transcript, 11–30. DOI: https://doi.org/10.14361/transcript.9783839421796.intro
BIJSTERVELD, Karin. (2015). Beyond Echoic Memory: Introduction to the Special Iss,ue on Auditory History. The Public Historian, (4), 7–13. DOI: https://doi.org/10.1525/tph.2015.37.4.7
BRYANT Chad. (2007). Prague in Black: Nazi Rule and Czech Nationalism. Cambridge: Harvard University Press.
BIRDSALL, Carolyn. (2012). Nazi Soundscape: Sound, Technology and Urban Space in Germany, 1933–1945. Amsterdam: Amsterdam University Press. DOI: https://doi.org/10.26530/OAPEN_424532
BIRDSALL, Carolyn. (2016). Sound Memory: A Critical Concept for Researching Memories of Conflict and War. W: Danielle Drozdzewski, Sarah de Nardi &, Emma Waterton (eds.), Memory, Place and Identity. Commemoration and Remembrance of War and Conflict. London: Routledge, 111–129.
CORBIN, Alain. (2019). Historia ciszy i milczenia: od renesansu do naszych dni, przeł. Karolina Kot-Simon. Warszawa: Aletheia.
CUDDY-KEANE, Melba. (2005). Modernist Soundscapes and the Intelligent Ear: An Approach to Narrative Through Auditory Perception. W: James Phelan & Peter J. Rabinowitz (eds.), A Companion to Narrative Theory. Oxford: Blackwell, 382–98. DOI: https://doi.org/10.1002/9780470996935.ch26
DAMOUSI, Joy. (2017). Sounds and Silence of War: Dresden and Paris during World War II. W: Joy Damousi & Paula Hamilton (eds.), A Cultural History of Sound, Memory, and the Senses. London: Routledge, 123–141. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315445328-ch-8
DAUGHTRY, J. Martin. (2014). Thanatosonics: Ontologies of Acoustic Violence. Social Text, (2), 25–51. DOI: https://doi.org/10.1215/01642472-2419546
FILIPOWICZ, Marcin. (2023). Rozporuplná interakce. O vztahu zvukových studií a literární vědy. Česká literatura, (5), 640–656. DOI: https://doi.org/10.51305/cl.2023.05.04
HALLAMA, Peter. (2020). Národní hrdinové – židovské oběti: holokaust v české kulturní paměti, przeł. Petr Dvořáček. Praha: NLN.
GEBHART, Jan. (1996). Dramatické i všední dny Protektorátu, Praha: Themis.
GOODALE, Greg. (2011). Sonic Persuasion: Reading Sound in the Recorded Age. Champaign: University of Illinois Press.
HIRSCH, Marianne. (2012). The Generation of Postmemory: Writing and Visual Culture After the Holocaust. New York: Columbia University Press.
JACOBS, Annelies. (2018). Barking and Blaring: City Sounds in Wartime. W: Renata Tańczuk & Sławomir Wieczorek (red.), Sounds of War and Peace Soundscapes of European Cities in 1945. Berlin: Peter Lang, 11–30.
JANOUŠEK, Pavel a kol. (2022). Dějiny české literatury v Protektorátu Čechy a Morava. Praha: Academia.
JEAN, Yaron. (2022). Hearing Experiences in Germany, 1914–1945: Noises of Modernity. Cham: Palgrave Macmillan. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-99608-6
KRZYŻANOWSKA, Magdalena. (2023). W świecie dźwięków. Słuchacze w polskiej prozie lat 1864–1918. Lublin: Episteme. DOI: https://doi.org/10.54253/Fronesis/W_swiecie_dzwiekow
LÁNÍČEK, Jan. (2013). Czechs, Slovaks and the Jews, 1938–48. Beyond Idealisation and Condemnation. Basingstoke: Palgrave Macmillan. DOI: https://doi.org/10.1057/9781137317476
MAJEWSKI, Piotr. (2021). Niech sobie nie myślą, że jesteśmy kolaborantami: Protektorat Czech i Moraw, 1939–1945. Warszawa: Krytyka Polityczna.
ROTHBERG, Michael. (2009). Multidirectional Memory: Remembering the Holocaust in the Age of Decolonization. Stanford CA: Stanford University Press.
SCHAFER, Raymond M. (2012). The Soundscape. W: Jonathan Sterne (ed.), The Sound Studies Reader. London: Routledge, 95–103.
SCHWEIGHAUSER, Philipp. (2002). You Must Make Less Noise in Here, Mister Schouler”: Acoustic Profiling in American Realism. Studies in American Fiction, (1), 85–102. DOI: https://doi.org/10.1353/saf.2002.0002
SCHWEIGHAUSER, Philipp. (2006). The Noises of American Literature, 1890–1985: Toward a History of Literary Acoustics. Gainesville: University of Florida Press.
SMITH, Mark M. (2014). Futures of Hearing Pasts. W: Daniel Morat (ed.), Sounds of Modern History. Auditory Cultures in 19th- and 20th-Century Europe. New York: Berghahn, 13–22. DOI: https://doi.org/10.1515/9781782384229-003
SNIEGOŇ, Tomáš. (2014). Vanished History: the Holocaust in Czech and Slovak Historical Culture. New York–Oxford: Berghahn. DOI: https://doi.org/10.3167/9781782382942
JONATHAN, Sterne. (2013). Soundscape, Landscape, Escape. W: Karin Bijsterveld (ed.), Soundscapes of the Urban Past: Staged Sound as Mediated Cultural Heritage. Bielefeld: Transcript, 181–194. DOI: https://doi.org/10.1515/transcript.9783839421796.181
TIPPNER, Anja. (2021). Postcatastrophic Entanglement? Contemporary Czech Writers Remember the Holocaust and Post-war Ethnic Cleansing. Memory Studies, (1), 80–94. DOI: https://doi.org/10.1177/1750698020976463
TOOP, David. (2010). Sinister Resonance: The Mediumship of the Listener. New York–London: Continuum. DOI: https://doi.org/10.5040/9781501382864
TAŃCZUK, Renata & WIECZOREK, Sławomir (eds.). (2018). Sounds of War and Peace: Soundscapes of European Cities in 1945. Berlin: Peter Lang. DOI: https://doi.org/10.3726/b13870
TROMMLER, Frank. (2004). Conducting Music. Conducting War Nazi Germany as an Acoustic Experience. W: Nora M. Alter & Lutz Koepnick (eds.), Soundmatters. Essays on the Acoustics of Modern German Culture. New York–Oxford: Berghahn Books, 65–76. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv287scsc.7
WEIGEL, Sigrid. (2002). Generation as a Symbolic Form: On the Genealogical Discourse of Memory since 1945. The Germanic Review, (4), 264–77. DOI: https://doi.org/10.1080/00168890209597872
ZIMPEL, Jadwiga. (2018). Miron Białoszewski’s Stare życie and Post-war Silence. W: Renata Tańczuk & Sławomir Wieczorek (eds.). Sounds of War and Peace: Soundscapes of European Cities in 1945. Berlin: Peter Lang, 81–92.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Marcin Filipowicz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.