Abstrakt
The Polish audiences have first encountered the Czech Cimrman hoax in the 1970s, and after an almost twenty-year break, Cimrman returned to them after the turn of the millennium. Despite the admirably rich encounter with Czech culture (and especially its satire) among Polish audiences after 1989, the plays of the Jára Cimrman Theatre (Divadlo Járy Cimrmana) and the history of this hoax are known only to a small group of enthusiasts. The diverse standpoints of Polish literary reflection characterize Cimrman’s hoax as rooted in the Czech cultural tradition following its ambitions. Cimrman started as a specific game of hoax played out between the authors and their audience, but otherwise also as a therapeutic folksiness leading to spiritual emptiness and a contradictory questioning, which modernised national revivalist ideals. The lack of understanding of the Cimrman hoax among Polish audiences could be explained by the focus on different aspects of the phenomenon. However, in my opinion, there are other important reasons for the difficulties in transporting this Czech phenomenon into the Polish cultural context. I have encountered the following three issues: the different role played by hoax in both cultures, the discrepancy in the assessment of the Austro-Hungarian period, and the different understanding of the ideals and aesthetics of the Sokol movement. I interpret this according to Hayden White’s approach – viewing cultural differences as beneficial, as an opportunity to learn something new from these differences.
Bibliografia
AMS. (2003). Jara Cimrman i jego humor. Dziennik Polski, 5 April. Retrieved 25 October 2024 from https://dziennikpolski24.pl/jara-cimrman-i-jego-humor/ar/1918238.
BALCERZAK, Małgorzata. (2016). Nothing Is True, Everything Happened for Real. Czas Kultury, 2016(2), 108–121. Retrieved 25 October 2024 from https://czaskultury.pl/sklep/conspiracy-theories.
BALÍK, Štěpán. (2010). Czeska tradycja humoru i ‘mistyfikacji’. Teksty Drugie 4, 247–266.
BALÍK, Štěpán, & FIRLEJ, Agata. (2014). Czesi – naród bohaterów! O kukiełkowym sabotażu, kobiecym wywiadzie, „recese” i innych nieoczywistych for- mach oporu. Teksty Drugie, 4, 229–239.
BIEŁOW, Igor. (2020). Mistrzowie żartu. Literackie mistyfikacje polskich pisarzy. Retrieved 25 October 2024 from https://culture.pl/pl/artykul/mistrzowie-zartu-literackie-mistyfikacje-polskich-pisarzy.
BRZEZIŃSKA, Anna. (2013). Mystification in Czech Cinematography and Czech Culture. Journal of Education Culture and Society, 2, 309–315. Retrieved from https://doi.org/10.15503/jecs20132.309.315. DOI: https://doi.org/10.15503/jecs20132.309.315
B.C. (2017). Jara Cimrman, Prague’s fictional polymath. The Economist, 13 June. Retrieved 25 October 2024 from https://www.economist.com/prospero/2017/06/13/jara-cimrman-pragues-fictional-polymath.
CIMRMAN, Jára. (1996). Zdobycie bieguna północnego przez Czecha Karola Niemca 5 kwietnia 1909. Krasnogruda, 5, 98-110.
CIMRMAN, Jára. (2002). Bobek Niemowa czyli czeski Tarzan, director: Tadeusz Hankiewicz, date of premiere: 4 July 2002. Retrieved 25 October 2024 from https://encyklopediateatru.pl/przedstawienie/37114/bobek-niemowa-czyli-czeski-tarzan.
CIMRMAN ENGLISH THEATRE. Retrieved 25 October 2024 from http://www.cimrmanenglishtheatre.cz.
CZAPLIŃSKA, Joanna. (2009). Czeskie mistyfikacje (nie tylko) literackie jako czynnik kulturo- i kultotwórczy. Pamiętnik Słowiański, 2, 3–20.
DOBIÁŠ, Dalibor. (2019). The forged Dvůr Králové and Zelená Hora Manuscripts. Prague: Centre for Administration and Operations of the CAS.
FIRLEJ, Agata. (2008). I na cóż ten naród Europie? Czeska autoironia. Tygodnik Powszechny, 8. Retrieved 25 October 2024 from www.tygodnikpowszechny.pl/i-na-coz-ten-narod-europie-132950.
GIEROWSKI, Piotr. (2018). Jára Cimrman, geniusz urojony? Kilka uwag o najwybitniejszym Czechu i czeskiej tożsamości narodowej. Bohemistyka, 18(4), 361–377. DOI: https://doi.org/10.14746/bo.2018.4.3
GIEROWSKI, Piotr. (2020). Mały czeski człowiek? Švejk i Jára Cimrman. In Idem, Superhero Josef Švejk (pp. 88–103). Kraków: Instytut Filologii Słowiańskiej UJ, Wydawnictwo „scriptum“.
HUGH, Agnew LeCaine. (1992). Noble Natio and Modern Nation: The Czech Case. Austrian History Yearbook, 50–71. DOI: https://doi.org/10.1017/S0067237800002885
JANOUŠEK, Pavel. (2013). Macura hravý a dravý, In Ćwiek-Rogalska Karolina, Doliński Ignacy (eds.), Mystifikacja w kulturach, literaturach i językach krajów słowiańskich (s. 14–22), Warszawa: Instytut Slawistyki Zachodniej i Połud- niowej Uniwersytetu Warszawskiego, Koło Naukowe Slawistów UW. Retrieved 25 October 2024 from https://silo.tips/download/mistyfikacja-w-kulturach-literaturach-i-jzykach-krajow-slowianskich.
JONIAK, Agnieszka. (2009). Wielka mistyfikacja – fenomen praskiego teatru Járy Cimrmana, In: Justyna Kościukiewicz, Joanna Korbut (eds.), Język, literatura i kultura Czech II (pp. 199–206). Racibórz: Wydawnictwo ANS.
KACZMAREK, Michał. (2022). Jizerski Jára Cimrman – człowiek, którego należało wymyślić, 5 December. Retrieved 25 October 2024 from https://www.onet.pl/turystyka/kontynenty/jizerski-jara-cimrman-czlowiek-ktorego-nalezalo-wymyslic/rym9ntc,30bc1058.
KARDYNI-PELIKÁNOVÁ, Krystyna. (2008). Divadlo Járy Cimrmana — prze- śmiewna iluzja czeskiego arcygeniusza. O czeskich mistyfikacjach literac- kich 3. Twórczość, 2008(8), 130–135.
KARDYNI-PELIKÁNOVÁ, Krystyna. (2023). Divadlo Járy Cimrmana – prze- śmiewna iluzja czeskiego arcygeniusza, In: Eadem, Czesko-polski kalejdo- skop literacki. Problematyki tożsamości, recepcji oraz dialogu międzykulturowego. Warszawa: Neriton.
KOŁODZIEJCZYK, Krzysztof Piotr. (2018). Fenomen Járy Cimrmana w perspektywie turystycznej. Turystyka Kulturowa, 6, 7–24. Retrieved 25 October 2024 from http://turystykakulturowa.org/ojs/index.php/tk/article/view/1011.
KORNAŚ, Tadeusz. (1997). Jára Cimrman Superstar [review]. Przekrój, 37, 26.
KROH, Antoni. (1998). Etos rycerski w Czechach i w Polsce po pierwszej wojnie światowej. In Jerzy Wyrozumski (ed.), Czechy i Polska na szlakach ich kulturalnego rozwoju (pp. 155-162). Kraków: Międzynarodowe Centrum Kul- tury.
KUPCZAK, Elżbieta. (2020). Współczesna literatura polska w Czechach i czeska w Polsce. Nowy Napis Co Tydzień, 31. Retrieved 25 October 2024 from https://nowynapis.eu/tygodnik/nr-31/artykul/wspolczesna-literatura-polska-w-czechach-i-czeska-w-polsce.
LESZCZYŃSKI, Paweł. (2011). Eksternizm, życie i filozofia Járy Cimrmana. Avant-Plus, special issue, 333–338. Retrieved 25 October 2024 from https://avant.edu.pl/wpcontent/uploads/AvantPlusZF2011.pdf&ved=2ahUKEwjd9LJsdyJAxU2CBAIHUl4ACAQFnoECBYQAQ&usg=AOvVa22H49aWmAW3EGKkTQmBxJ.
MACURA, Vladimír. (1993). Mystifikace a národ, In: Idem, Masarykovy boty a jiné semi(o)fejetony (pp. 17–20). Praha: Pražská imaginace.
MIKOS, Marek. (2002). Cimrmania. Gazeta Wyborcza, 18 August. Retrieved from https://wyborcza.pl/7,75410,977736.html [Accessed: 25 October 2024].
PYNSENT, Robert B. (1994). Questions of Identity: Czech and Slovak Ideas of Nationality and Personality. Budapest, London and New York: Central Euro- pean University Press.
SMITH, Craig S. (2007). Prague’s greatest hero is really a blank Czech. The New York Times, 16 May. Retrieved 25 October 2024 from https://www.nytimes.com/2007/05/16/world/europe/16iht-letter.2.5734022.html.
SMOLJAK, Ladislav, SVĚRÁK, Zdeněk, ŠEBÁNEK, Jiří, & VELEBNÝ Karel. (1973). Zapoznany geniusz czeski. Literatura na Świecie, 6, 260–325.
SNYDER, Timothy. (2003). The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569–1999. New Haven: Yale University Press.
STANISŁAWSKA, Justyna. (2003). Jára Cimrman – genius wszechczasów! Scena, 3, 16.
SZCZYGIEŁ, Mariusz. (2011). Fałszywa polędwica. Gazeta Wyborcza, 5 January. Retrieved 25 October 2024 from https://wyborcza.pl/7,75248,8908148,falszywa-poledwica.html#S.related-K.C-B.1-L.1.zw.
SZCZYGIEŁ, Mariusz. (2012). Fałszywa polędwica, In Idem, Láska nebeská (s. 145–166). Warszawa: Agora SA.
TARAJŁO-LIPOWSKA, Zofia. (2010). Historia literatury czeskiej. Zarys. Wrocław: Ossolineum.
TKACZEWSKI, Dariusz. (2014). Improwizowana (i prowokowana) ‘komedia doku- mentalna’, czyli „Czeski sen“ na jawie i „Czeski pokój“ na bojowo. In Anna Ruttar, Krystyna Jarząbek,& Sylwia Sojda (eds.). Spotkania międzykulturowe. 1: Literaturoznawstwo, kultura (s. 165–189). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
WHITE, Hayden. (2009). Proza historyczna. Kraków: Universitas.
ZALEGA, Dariusz [director]. (2014). Czeski geniusz, aneb Jara Cimrman w Kato- wicach. Script: Piotr Fuglewicz, Luděk Vašta, Dariusz Zalega. Production and distribution: Stowarzyszenie Grupa Twórcza Ocochodzi.
ZIMNA, Elżbieta. (2020). Czeskie nie-aktorstwo, czyli teatr w poszukiwaniu wol- ności. Dialog, 1. Retrieved 25 October 2024 from https://www.dialog-pismo.pl/w-numerach/czeskie-nie-aktorstwo-czyli-teatr-w-poszukiwaniu-wolnosci.
ZIMNA, Elżbieta. (2019). Nieznane rozdziały z życia Járy Cimrmana, czyli nowe ślady największego czeskiego geniusza… który nie zyskał sławy. In Magdalena Hasiuk, & Antoni Winch (eds.), Gangliony pekają mi od niewyrażalnych myśli (s. 455–458). Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.
ŻUROWSKI, Andrzej. (1977). Praskiego maratonu ciąg dalszy. Dialog, 6, 166–169.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Lenka Németh Vítová

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
