Ключевые слова
Biblia gdańska (1632)
Biblia kralicka (1579–1594)
leksykalna relacja filiacyjna
polskie i czeskie ekwiwalenty gr. νομικός
kryterium zgodności semantyczno-morfologicznej
Как цитировать
Аннотация
Daniel Mikołajewski, tłumacz ewangelickiej Biblii gdańskiej (1632), w swojej pracy translatorskiej posługiwał się jako źródłem pomocniczym czeską Biblią kralicką (1579–1594). Analizie w kontekście zagadnienia leksykalnej zależności filiacyjnej przekładu gdańskiego od przekładu kralickiego zostały poddane ekwiwalenty gr. νομικός ‘znawca Prawa Mojżeszowego’. Daniel Mikołajewski przy wyborze polskich podstawień leksykalnych uwzględniał znaczenie kontekstowe leksemu oryginalnego i kierował się kryterium zgodności semantyczno-morfologicznej polskich podstawień leksykalnych z ich greckim odpowiednikiem. Są to zakonnik i nauczony w Zakonie. Są one odwzorowaniem ekwiwalentów przywołanych w paralelnych wersetach w Biblii kralickiej, a mianowicie zákonník, učený v Zákoně. Jako tło porównawcze w analizie uwzględnione zostały także ekwiwalenty gr. γραμματεύς ‘uczony w Piśmie’. W tym wypadku Daniel Mikołajewski opowiedział się za polskim odpowiednikiem spełniającym kryterium zgodności semantyczno-morfologicznej – nauczony w Piśmie. Tłumacze Biblii kralickiej natomiast pozostali przy ekwiwalencie zákonník, adekwatnym semantycznie, ale nie morfologicznie (etymologicznie). Zaprezentowane studium przypadku ukazuje Daniela Mikołajewskiego jako tłumacza autonomicznego, krytycznie podchodzącego do wzorca czeskiego.
Библиографические ссылки
Stephanus, (Estienne, R.), 1550, Novum Testamentum Graece. Online: https://biblehub.com/tr/romans/11.htm [dostęp: 25.06.2022].
Biblia Sacra Latina ex Biblia Sacra Vulgatae Editionis Sixti V. et Clementis VIII, 1977, Samuel Bagster & Sons Limited, London.
Biblia kralicka (1594) Bible kralická, vol. 6, Nový Zákon, tłum. Jan Blahoslav, Jan Němčanský, [Kralice?] 1594, nośnik elektroniczny, Podkowa Leśna, e-Biblia.
Nowy Testament Stanisława Murzynowskiego (1553) - Testament Nowy zupełny z greckiego języka na polski przełożony, tłum. Stanisław Murzynowski, Królewiec Pruski 1553. Online: https://polona.pl/item/testament-novvy-zvpelny-z-greckiego-iezyka-na-polskiprzelozony-i-wykladem-krotkiem,ODU5NDc3MA/2/#info:metadata [dostęp: 15.05.2022].
Nowy Testament krakowski (1556) - Nowy Testament polskim językiem wyłożony według doświadszonego łacińskiego tekstu od Kościoła Krześcijanskiego przyjętego, Kraków 1556. Online: https://www.dbc.wroc.pl/dlibra/publication/11703/edition/10492/content [dostęp: 15.05.2022].
Biblia Leopolity (1561) - Biblia to iest księgi Starego i Nowego Zakonu na polski język z pilnością według łacińskiey Bibliej od Kościoła Krześciańskiego powszechnego przyjęty, nowo wyłożona, [tłum.?], red. Jan Leopolita vel Nycz, Kraków 1561. Online: http://polona.pl/item/1163395/2 [dostęp: 15.05.2022].
Biblia brzeska (1563) - Brester Bibel 1563, t. 1-2, red. H. Rothe, F. Scholz, Ferdinand Schöning, Padeborn-München-Wien-Zürich 2001.
Nowy Testament Szymona Budnego (1570) – Biblia. Nowy Testament. Apokryfa, tłum. Szymon Budny, Nieśwież 1570.
Biblia Szymona Budnego (1572) – Biblia, to jest księgi Starego i Nowego Przymierza, tłum Szymon Budny, [Nieśwież, Zasław lub Uzda?] 1572. Online: http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=4263&from=pubstats [dostęp: 15.05.2022].
Nowy Testament Szymona Budnego (1574) – Nowy Testament znowu przełożony, tłum. Szymon Budny, [Łosk?] 1574. Online: http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=120603 [dostęp: 15.05.2022].
Nowy Testament Marcina Czechowica (1577) – Nowy Testament to jest wszytkie pisma Nowego Przymierza tłum. Marcin Czechowic, Kraków 1577. Online: http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/doccontent?id=3611&from=FBC [dostęp: 15.05.2022].
Nowy Testament Jakuba Wujka (1593) – Nowy Testament Pana Naszego Jezusa Chrystusa, tłum. Jakub Wujek, Kraków 1593.
Biblia Jakuba Wujka (1599) – Biblia, to jest Księgi Starego i Nowego Testamentu, tłum. Jakub Wujek, Kraków 1599.
Nowy Testament rakowski (1606) – Nowy Testament, to iest, wszystkie pisma Nowego Przymierza, Raków 1606. Online: https://polona.pl/item/nowy-testament-to-iest-wszystkie-pisma-nowego-przymierza,NzUyOTA2Njk/1/#info:metadata [dostęp: 15.05.2022].
Nowy Testament gdański (1606) – Nowy Testament Pana naszego Jezusa Chrystusa, Gdańsk 1606.
Biblia gdańska (1632) – Biblia Święta, to jest Księgi Starego i Nowego Przymierza z żydowskiego i greckiego języka na polski pilnie i wiernie przetłumaczone, Gdańsk 1632.
Basaj Mieczysław, Siatkowski Janusz, 2006, Bohemizmy w języku polskim. Słownik, Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Belcarzowa Elżbieta, 1989, Niektóre osobliwości leksykalne Biblii tzw. Leopolity, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Belcarzowa Elżbieta, 2006, Polskie i czeskie źródła przekładu Biblii Leopolity, Kraków: Wydawnictwo Lexis.
Bieńkowska Danuta, 1992, Styl językowy przekładu Nowego Testamentu Jakuba Wujka (na materiale czterech Ewangelii), Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Bura Renta, 2003, Polska, czeska i górnołużycka frazeologia pochodzenia biblijnego a Nowy Testament Jakuba Wujka, Biblia kralicka oraz Nowy Testament Michała Frencla, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Czerniatowicz Janina, 1969, Niektóre problemy naukowe grecystyki w pracach biblistów polskich XVI i XVII wieku, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Frick David A., 2001, The Brest Bible of 1563: Translators, Sponsors, Readers. Die Brester Bibel. Kulturgeschichtliche und sprachliche Fragen der Übersetzung, [w:] Brester Bibel 1563, vol. 2, Księgi Nowego Testamentu. Kommentare, opr. Hans Rothe, Friedrich Scholz, Padeborn-München-Wien- Zürich: Ferdinand Schöningh, s. 1661-1703.
Frick David A., 2018, Polska philologia sacra w czasach reformacji i kontrreformacji. Kilka kart z historii sporów wyznaniowych (1551-1632), tłum. Kaja Szymańska, Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Gebauer Jan, 1960, Historická mluvnice jazyka českého, vol. 3, Tvarosloví, 1. Skloňovaní, Praha: Československá akademie věd.
Hrabák Josef, Jeřábek Dušan, Tichá Zdeňka, 1976, Průvodce po dějinách české literatury, Praha: Orbis.
Kępka Izabela, 2004, Biblia gdańska - rewizja Biblii brzeskiej czy nowy przekład? "Rocznik Gdański", nr 14, s. 113-123.
Kossowska Maria, 1968, Biblia w języku polskim, t. 1, Poznań: Księgarnia św. Wojciecha.
Kossowska Maria, 1969, Biblia w języku polskim, t. 2, Poznań: Księgarnia św. Wojciecha.
Kwilecka Irena, 2001, Die Brester Bibel. Kulturgeschichtliche und sprachliche Fragen der Übersetzung, [w:] Brester Bibel 1563, vol. 2, Księgi Nowego Testamentu. Kommentare, opr. Hans Rothe, Friedrich Scholz, Padeborn-München-Wien-Zürich: Ferdinand Schöningh, s. 1485-1660.
Kwilecka Irena, 2003, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, Poznań: UAM, Wydział Teologiczny. PAN, Instytut Slawistyki.
Lewaszkiewicz Tadeusz, 1992, Rola przekładów Biblii w formowaniu języków literackich europejskiego kręgu kulturalnego, [w:] Biblia a kultura Europy, t. 1, red. Maria Kamińska, Eliza Małek, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 232-248.
Lewaszkiewicz Tadeusz, 1995, Łużyckie przekłady Biblii. Przewodnik bibliograficzny, Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Lisowski Tomasz, 2008, Między doktryną a wiernością przekładu. Grecki leksem ĺęęëçóßá i jego polskie ekwiwalenty w protestanckich tłumaczeniach Nowego Testamentu z XVI i XVII w., [w:] Język doświadczenia religijnego, t. 1, red. Grzegorz Cyran, Elżbieta Skorupska-Raczyńska, Szczecin: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego, s. 285-298.
Lisowski Tomasz, 2010, Sola Scriptura. Leksyka Nowego Testamentu Biblii gdańskiej (1632) na tle porównawczyn. Ujęcie kwantytatywno-dystrybucyjne, Poznań: Wydawnictwo Rys.
Lisowski Tomasz, 2015, Delimitacyjno-semantyczne wykładniki graficzne renesansowej krytyki tekstu w Nowym Testamencie (1551, 1552) w przekładzie Stanisława Murzynowskiego, "Slavia Occidentalis" 72, s. 111-120. https://doi.org/10.14746/so.2015.72.07 DOI: https://doi.org/10.14746/so.2015.72.07
Lisowski Tomasz, 2018, Przekłady Jakuba Wujka w odnowie leksyki Nowego Testamentu gdańskiego (1606). Ujęcie dystrybucyjno-kontekstowe, Poznań: Wydawnictwo Rys.
Łuczak Arleta, 1992, Problem rozwiązywania hebraizmów i arameizmów w Nowym Testamencie S. Murzynowskiego - na wybranych przykładach, [w:] Biblia a kultura Europy, t. 1, red. Maria Kamińska, Eliza Małek, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 225-231.
Mayenowa Maria R. i inni (red.), Słownik polszczyzny XVI wieku. Online: http://spxvi.edu.pl/o-slowniku/pracownia [dostęp: 17.04.2022].
Michálek Emanuel, 1979, O jazyce Karlické bible, "Naše řeč" 62, nr 4. Online, http://nase-rec.ujc.cas.cz/archiv.php?art=6140 [dostęp: 15.05.2022].
Moszyński Leszek, 1994, Zur Sprache der Bibelübersetzung Szymon Budnys von 1572, [w:] Szymon Budny, Biblia 1572. Kommentar, opr. Hans Rothe, Friedrich Scholz, Padeborn-München-Wien-Zürich: Ferdinand Schöningh, s. 351-414.
Pietkiewicz Rajmund, 2016, Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim, t. 1, Od początku do 1638 roku, Poznań: Pallotinum.
Popowski Remigiusz, 1995, Wielki słownik grecko-polski Nowego Testamentu. Wydanie z pełną lokalizacją greckich haseł, kluczem polsko-greckim oraz indeksem form czasownikowych, Warszawa: Wydawnictwo Vocatio.
Reczek Józef, 1968, Bohemizmy leksykalne w języku polskim do końca XV wieku. Wybrane zagadnienia, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Siatkowska Ewa, 1987, W kręgu współczesnych przekładów biblijnych, "Ruch Biblijny i Liturgiczny" 40, s. 498-509. https://doi.org/10.21906/rbl.2109 DOI: https://doi.org/10.21906/rbl.2109
Siatkowski Janusz, 1965, Bohemizmy fonetyczne w języku polskim, cz. 1, 1. Grupy trat, tlat; 2. h zamiast g; 3. spółgłoski twarde przed i, e, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Siatkowski Janusz, 1970, Bohemizmy fonetyczne w języku polskim, cz. 2, 4. Formy beznosówkowe; 5. formy nieprzegłoszone, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Sipayłło Maria, 1934, W sprawie genezy Biblii gdańskiej, "Reformacja w Polsce", nr 6, s. 144-151.
Sipayłło Maria, 1976, Daniel Mikołajewski, [w:] Polski słownik biograficzny, red. Władysław Konopczyński i in., t. 21, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 154-156
Szeruda Jan, 1932, Geneza i charakter Biblii gdańskiej. Z powodu 300-lecia pierwszego wydania, Warszawa: Drukarnia "Głosu Ewangelickiego".
Urbańczyk Stanisław i in. (red.), Słownik staropolski. Online: https://pjs.ijp.pan.pl/Sstp/t11.pdf [dostęp 17.04.2022].
Vokabulář webový. Webové hnízdo pramenů k poznání historické češtiny, 2006-2020. Online: https://vokabular.ujc.cas.cz [dostęp: 20.06.2022].
Widła Bogusław, 2003, Słownik antropologii Nowego Testamentu, Warszawa: Vocatio.
Winiarska-Górska Izabela i in. (opr.), Szesnastowieczne przekłady Ewangelii. Online: https://ewangelie.uw.edu.pl/informacje [dostęp: 15.04.2022].
Wojak Tadeusz, 1985, Studium o Biblii gdańskiej, "Z Problemów Reformacji", nr 5, s. 17-47.
Лицензия
Copyright (c) 2022 Tomasz Lisowski
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial-NoDerivatives» («Атрибуция — Некоммерческое использование — Без производных произведений») 4.0 Всемирная.