Słowa kluczowe
late Middle Ages
endowment of parish churches
fabrica ecclesiae
management of its income
vitrici ecclesiae
Jak cytować
Abstrakt
The endowment of a church consisted of two funds: dos beneficii (for the use of the parson) and fabrica ecclesiae (for maintenance of the church also in terms of daily liturgy).2 In practice the border between those two spheres of ecclesial assets was not clearly drawn. This occasionally caused problems in the day to day functioning of the church and led to the establishment of secular control of the income of fabrica ecclesiae. In the sources, people appointed to exercise this control are denoted by the following terms: tutores, oeconomi, provisores, questores, viri ecclesiastici, intermittently aedile (edile), but most often vitrici / vitrici ecclesiae, and in German language sources: Kirchenmeister, Kirchenvetter (Kirchenfeter). The institution of the vitrici developed in the West during the 13th century.
The vitrici of the parish churches in late medieval Poland become visible in the sources from the beginning of the 14th century, already as an institution well ingrained in the reality of the Polish church. They are in the centre of the author’s attention. Her object is to determine the state of hitherto research, highlight the possibilities of seeking further information, and study this milieu and its activities. The author focuses mainly on material from the Greater Poland area.
Bibliografia
Abraham W., Statuta synodu prowincjonalnego w Kaliszu z r. 1420, Kraków 1888.
Arszyński M., Stosunki między zakonem krzyżackim a społeczeństwem w świetle rozważań nad organizacją budowy kościołów parafialnych w Prusach, [w:] Zakon krzyżacki a społeczeństwo państwa w Prusach, red. Z. H. Nowak, Toruń 1995.
Czyżak M., Kapituła katedralna w Gnieźnie w świetle metryki z lat 1408-1448, Poznań 2003.
Dembiński P., Prokuratorzy poznańskiej kapituły katedralnej w latach 1428-1500, „Roczniki Historyczne” 69 (2003).
Karłowski K., Z dziejów zarządu majątku kościelnego, „Miesięcznik Kościelny. Organ Archidiecezyj Gnieźnieńskiej i Poznańskiej” 51 (1936), nr 6-7, nr 8.
Koczerska M., Rachunki kapituły krakowskiej z początku XVI wieku – analiza zawartości pierwszej zachowanej księgi, [w:] Świat średniowiecza. Studia ofiarowane Profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi, red. A. Bartoszewicz, G. Myśliwski, J. Pysiak, P. Żmudzki, Warszawa 2010.
Krafl P., Synody a statuta olomoucké diecéze období středověku, Praha 2003.
Kůrka P. B., Kostelníci, úředníci, měšťané. Samospráva farnosti v utrakvismu, Praha 2010.
Małecki F., Wpływ osadnictwa niemieckiego na rozwój instytucji administratorów świeckich majątku kościelnego na ziemiach polskich, „Studia Gnesnensia” 1 (1975).
Miławicki M., Kształtowanie się własności ziemskiej klasztoru dominikanów w Krakowie w okresie przedrozbiorowym, [w:] Inter oeconomiam coelestem et terrenam. Mendykanci a zagadnienia ekonomiczne, red. W. Długokęcki, T. Gałuszka, R. Kubicki, A. Zajchowska, Kraków 2011.
Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965-1999, Warszawa 2000.
Nowicki T., Ministri ecclesiae. Służba kościelna i witrycy w diecezji włocławskiej w XVIII wieku, Lublin 2011.
Polc J. V., Hledíková Z., Pražské synody a koncily předhusitské doby, Praha 2002.
Prokop K. R., Fabrica ecclesiae. Budowa i utrzymanie katolickich miejsce kultu w diecezji krakowskiej w czasach nowożytnych, Warszawa-Kraków 2011.
Radzimiński A., Rachunki plebana kościoła parafialnego Świętych Janów w Starym Mieście Toruniu z lat 1445-1446, „Roczniki Historyczne” 69 (2003).
Radzimiński A., Z życia codziennego kleru krzyżackiego w XV wieku. Rachunki plebanów z Torunia i Brodnicy, [w:] tegoż, Życie i obyczajowość średniowiecznego duchowieństwa, Warszawa 2002.
Schmid H. F., Die rechtlichen Grundlagen der Pfarrorganisation auf westslavischen Boden und ihre Entwicklung während des Mittelalters, „Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Kanonistische Abteilung” 18 (1929).
Skierska I., Einkünfte der Pfarrer im spätmittelalterlichen Polen, [w:] Pfarreien im Mittelalter. Deutschland, Polen, Tschechien und Ungarn im Vergleich, hrsg. v. N. Kruppa, L. Zygner, Göttingen 2008.
Skierska I., Konsystorskie kwerendy Józefa Lekszyckiego w okresie kulturkampfu, „Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski” 7 (2012).
Skierska I., Lusowo i Lusówko, [w:] K. Ilski, A. Jaszewska, M. Żółkiewski, P. Dembiński, G. Rutkowska, I. Skierska, M. Zwierzykowski, Dzieje gminy Tarnowo Podgórne, t. I, Tarnowo Podgórne 2013.
Skierska I., Obowiązek mszalny w średniowiecznej Polsce, Warszawa 2004.
Skierska I., Ornaty, sierpy i węgiel. O rachunkach łęczyckiej kapituły kolegiackiej w I połowie XV wieku, [w:] Ecclesia – cultura – potestas. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa. Księga ofiarowana Siostrze profesor Urszuli Borkowskiej OSU, red. P. Kras, A. Januszek, A. Nalewajek, W. Polak, Kraków 2006.
Skierska I., Pleban w późnośredniowiecznej Polsce, [w:] Kolory i struktury średniowiecza, red. W. Fałkowski, wyd. I popr., Warszawa 2004.
Skierska I., Sabbatha sanctifices. Dzień święty w średniowiecznej Polsce, Warszawa 2008.
Skierska I., Święty Marcin, [w:] Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. V, z. 1, red. T. Jurek, Poznań 2011.
Słoń M., Szpitale średniowiecznego Wrocławia, Warszawa 2000.
Sołtyszewski S., Dochody kościelne pod zarządem witrykusów w polskim ustawodawstwie synodalnym, „Prawo Kanoniczne” 3 (1960), nr 3-4.
Sołtyszewski S., Geneza instytucji witrykusów w polskim ustawodawstwie synodalnym, „Prawo Kanoniczne” 2 (1959), nr 1-2.
Sołtyszewski S., Powoływanie witrykusa w polskim ustawodawstwie synodalnym, „Prawo Kanoniczne” 2 (1959), nr 3-4.
Sołtyszewski S., Prawa i obowiązki witrykusów w polskim ustawodawstwie synodalnym, „Prawo Kanoniczne” 3 (1960), nr 1-2.
Sołtyszewski S., Zarząd majątkiem kościelnym w kanonicznym ustawodawstwie powszechnym, „Prawo Kanoniczne” 3 (1960), nr 3-4.
Swastek J., Latusek Paweł [w:] Encyklopedia katolicka, t. X, Lublin 2004, kol. 551-552.
Szarszewski A., Najstarsze księgi rachunkowe szpitali gdańskich. Księga rachunkowa szpitala Bożego Ciała (l. 1580-1581). Księga rachunkowa zjednoczonych szpitali św. Ducha i św. Elżbiety (l. 1585-1593), Toruń 2005.
Wiesiołowski J., Rozwarstwienie ludności wiejskiej w świetle zeznań świadków w konsystorzu gnieźnieńskim w trzeciej ćwierci XV wieku, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. V, Warszawa 1992.
Wiśniewski J., Fabrica ecclesiae parochialis na terenie diecezji pomezańskiej w świetle wizytacji biskupich XVII-XVIII wieku, „Archiwista Polski” 2 (2007), 4 (2007), 1 (2008).
Wiśniewski J., Uposażenie kościołów, duchowieństwa i służby kościelnej w diecezji pomezańskiej (XVI-XVIII w.), Olsztyn 2013.
Wiśniowski E., Parafie w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne, Lublin 2004.
Wiśniowski E., Rozwój organizacji parafialnej w Polsce od czasów reformacji, [w:] Kościół w Polsce, t. 1, Kraków 1966.
Wiśniowski E., Udział świeckich w zarządzie parafią w średniowiecznej Polsce, „Roczniki Humanistyczne” 18 (1970), nr 2.
Wójcik W., Instytucja witrykusów w świetle śląskich protokołów wizytacyjnych z XVII wieku, „Prawo Kanoniczne” 6 (1963), nr 1-4.
Zdanek M., Dochody dominikanów krakowskich w 1. połowie XVI w., [w:] Inter oeconomiam coelestem et terrenam. Mendykanci a zagadnienia ekonomiczne, red. W. Długokęcki, T. Gałuszka, R. Kubicki, A. Zajchowska, Kraków 2011.
Zdanek M., Kupno renty w gospodarce krakowskiego klasztoru dominikanów w XV i na początku XVI w., [w:] Mendykanci w średniowiecznym Krakowie, red. K. Ożóg, T. Gałuszka, A. Zajchowska, Kraków 2008.
Zynger L., Die Pfarreien im mittelalterlichen Polen. Ein Forschungsüberblick, [w:] Pfarreien im Mittelalter. Deutschland, Polen, Tschechien und Ungarn im Vergleich, hrsg. v. N. Kruppa, L. Zygner, Göttingen 2008.
Licencja
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalą na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 roku w Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski pod następującymi warunkami:
- uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
- bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).