Słowa kluczowe
gwary
Kujawy
Jak cytować
Abstrakt
Celem artykułu jest charakterystyka semantyczna i genetyczna słownictwa rybackiego w gwarach kujawskich. W polu zainteresowań autorki znalazły się nazwy działalności związanej z łowieniem ryb, ludzi zajmujących się połowem, stosowanych przez nich środków transportu wodnego, miejsc łowisk, przynęt, pojemników do przechowywania i przenoszenia ryb, narzędzi do wyrobu sieci oraz nazwy czynności związanych z rybołówstwem. Analiza zgromadzonego materiału pozwoliła nie tylko na wskazanie podstaw motywacyjnych oraz na ustalenie pochodzenia badanych jednostek nazewniczych, ale pokazała, że słownictwo związane z rybołówstwem charakteryzuje się obecnością wielu form archaicznych: błyskawka, jadrzyć. Wiele z dialektyzmów ma zasięg szerokoterytorialny, np.: rybaczyć, wychodnia, glizda. Do wąskoterytorialnych (znanych tylko na Kujawach) należą: jadrzyć, płótować, ubierać i ubieranie. Przy okazji udało się odnaleźć wyrazy albo w ogóle niepoświadczone przez słowniki gwarowe i kartotekę Słownika gwar polskich – pińczak, albo nienotowane w podanych w tej pracy znaczeniach, np.: łodyga / odyga, odyżkować. Zgromadzony materiał w niewielkim stopniu odzwierciedla także kulturę materialną i społeczną kujawskich rybaków.
Bibliografia
Bańkowski A. (2000), Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1–2, Warszawa.
Boryś W. (2008), Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
Brückner A. (2000), Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
Dzieduszycka B., Dzieduszycki W., Maciejewski M., Kupczyk M. (2007), Skarby ziemi kruszwickiej. Kultura i przyroda, Kruszwica.
Karaś H. (2019), Jeszcze o potrzebie dokumentowania leksyki gwarowej (na przykładzie wybranych wyrazów południowomałopolskich z okolic Biecza), „Gwary Dziś” 11, s. 19–27, DOI: https://doi.org/10.14746/gd.2019.11.2
Kłodnicki Z. (1992), Tradycyjne rybołówstwo śródlądowe w Polsce. Zarys historii sposobów, narzędzi i urządzeń rybackich w świetle metody retrogresywnej, Wrocław.
Kolberg O. (1867), Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, tańce, muzyka. Seria III. Z rycinami i drzeworytami wedle rysunku W. Gerson. Kujawy. Część pierwsza, Warszawa.
KSGP, Kartoteka Słownika gwar polskich, www.rcin.pl (dostęp: 15.10.–24.11.2023).
Mały słownik kultury dawnych Słowian, red. L. Leciejewicz, rozdz. Rybołówstwo, Warszawa 1972, s. 339–340.
Misiorny M. (2002), Uniwersalny słownik niemiecko-polski, polsko-niemiecki (Universalwörterbuchdeutsch-polnisch, polnisch-deutsch), Warszawa.
Moszyński K. (1929), Kultura ludowa Słowian, cz. I: Kultura materjalna z 21 mapkami oraz z rycinami 1138 przedmiotów, rozdz. 3: Rybołóstwo, Warszawa–Kraków–Lublin–Łódź–Paryż–Poznań–Wilno–Zakopane, s. 63–101.
MSGP, Mały słownik gwar polskich, red. J. Wronicz, Kraków 2010.
Paluszak-Bronka A. (2023), Nazwy metod, narzędzi i urządzeń do połowu ryb w gwarach kujawskich, „Gwary Dziś” 16, s. 131–144, DOI: https://doi.org/10.14746/gd.2023.16.11
Pracki W. (1908), Gwara ślesińska, „Kwartalnik Etnograficzny Lud”, t. XIV, z. I i II, s. 90–127 (słowniczek, s. 106–127).
Radziewicz J. (2021a), Rybołówstwo w dawnej Polsce, „Rolniczy Magazyn Elektroniczny”, nr 72, marzec–kwiecień, https://rme.cbr.net.pl/index.php/archiwum-rme/575-marzec-kwiecien-nr-72/kultura-i-tradycja-ludowa/874-rybolowstwo-w-dawnej-polsce (dostęp: 15.11.2023).
Radziewicz J. (2021b), Historia i tradycja rybactwa, za: https://nikidw.edu.pl/2021/06/29/ryby-w-zyciu-mieszkancow-polski-29-czerwca-dzien-rybaka (dostęp: 19.01.2024).
Ropelewski A. (1963), 1000 lat naszego rybołówstwa, Gdynia.
SGKK, Słownik gwar i kultury Kujaw, red. Z. Sawaniewska-Mochowa, t. I, Bydgoszcz 2017.
SGP, J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. 1–6, Kraków 1900–1911.
SJDS, Słowotwórstwo języka doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczownikowych, red. K. Kleszczowa, Katowice 1996.
SJPD, Słownik języka polskiego, t. 1–11, red. W. Doroszewski, Warszawa 1958–1969, http://doroszewski.pwn.pl (dostęp: 15.10.–20.12.2023).
SL, S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 1–6, Lwów 1807–1814, http://kpbc.umk.pl/dlibra/publication?id=8173 (dostęp: 15.10.–24.11.2023).
Słownik gwary i kultury Kujaw (kartoteka).
Słownik zapożyczeń niemieckich w polszczyźnie, red. M. Łoziński, Warszawa 2008.
SPXVI, Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–, red. M.T. Mayenowa, Wrocław–Warszawa–Kraków, https://spxvi.edu.pl (dostęp: 15.10.–24.11.2023).
SStp, Słownik staropolski, t. 1–11, red. S. Urbańczyk, Wrocław, https://pjs.ijp.pan.pl/SStp.html (dostęp: 15.10.–24.11.2023).
SW, J. Karłowicz, A. Kryński, A. Niedźwiedzki, Słownik języka polskiego, t 1–8, Warszawa 1900–1927.
USJP, Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1–4, red. S. Dubisz, Warszawa 2003.
WSJP, Wielki słownik języka polskiego, red. P. Żmigrodzki, Kraków 2007–, https://wsjp.pl (dostęp:15.10.–24.11.2023).
Waniakowa J. (2020), Polskie słownictwo gwarowe w kontekście etymologicznym (na przykładzie nazw roślin). „Gwary Dziś” 12, s. 247–255, DOI: https://doi.org/10.14746/gd.2020.12.18
Znamierowska-Prüfferowa M. (1988), Tradycyjne rybołówstwo ludowe w Polsce na tle zbiorów i badań terenowych Muzeum Etnograficznego w Toruniu, Toruń.
Znamierowska-Prüfferowa M., Żelechowska J. (1965), Zarys etnograficzny okolic Kruszwicy. Rybołówstwo ludowe na Gople, [w:] Kruszwica. Zarys monograficzny, red. J. Grześkowiak, Toruń, s. 381–384.
https://www.duden.de (dostęp: 10–12.12.2023). DOI: https://doi.org/10.34893/rediir.v10i10.447
https://www.bing.com/search?q=białe+robaki+na+ryby&FORM=R5FD2 (dostęp: 7.11.2023).
https://www.ekologia.pl/wiedza/zwierzeta/minog-rzeczny (dostęp: 29.10.2023).
https://zwierzeta.pl/pliszka (dostęp: 29.10.2023).
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Anna Paluszak-Bronka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autorzy
Autorzy tekstów przyjętych do publikacji w czasopiśmie Gwary Dziś są zobowiązani do wypełnienia, podpisania i odesłania na adres redakcji umowy o udzielenie nieodpłatnej licencji do utworów, z zobowiązaniem do udzielania sublicencji CC.
Zgodnie z umową, autorzy tekstów opublikowanych w czasopiśmie Gwary Dziś udzielają Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niewyłącznej i nieodpłatnej licencji oraz zezwalają na użycie sublicencji Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-ND 4.0).
Autorzy zachowują prawa do dalszego, swobodnego rozporządzania utworem.
Użytkownicy
Zainteresowani użytkownicy internetu uprawnieni są do korzystania z utworów opublikowanych od 2015 r. w Gwarach Dziś pod następującymi warunkami:
uznanie autorstwa - obowiązek podania wraz z rozpowszechnionym utworem, informacji, o autorstwie, tytule, źródle (odnośniki do oryginalnego utworu, DOI) oraz samej licencji;
bez tworzenia utworów zależnych - utwór musi być zachowany w oryginalnej postaci, nie można bez zgody twórcy rozpowszechniać np. tłumaczeń, opracowań.
Do wszystkich tekstów opublikowanych przed 2015 r. prawa autorskie są zastrzeżone.
Inne
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu zachowuje prawo do czasopisma jako całości (układ, forma graficzna, tytuł, projekt okładki, logo itp.).