Keywords
COVID-19
face masks
legal effectiveness
legal policy
legal culture of society Article
How to Cite
Abstract
The aim of this article is to present the legal and extralegal factors that determine the effectiveness of a legal norm. The subject of analysis is the legal obligation to wear medical masks, i.e., the mandate to cover the mouth and nose in public places. This requirement was in force in Poland during the COVID-19 pandemic from October 10, 2020, to March 28, 2022, and sparked considerable controversy among the public. Poles adopted various strategies and social attitudes towards this obligation, raising the need to answer the question of what factors underpinned the adoption of specific social strategies and how these attitudes influenced the effectiveness of the analyzed legal norm.
Qualitative research in the form of in-depth interviews, supplemented by quantitative research conducted by CBOS, led to the conclusion that differences in adopted attitudes stemmed from varying hierarchies of values, different understandings of public health protection, diverse interpretations of the concepts of “common good” and “individual interest,” attitudes towards the government and the state as an institution, and, finally, different sensitivities to social pressure. It was also found that different attitudes towards mask-wearing influenced various dimensions of legal effectiveness-some were correlated with procedural effectiveness, while others were linked to the factual effectiveness of the norm.
References
Badora-Musiał K. (2020), Wymogi i nakazy dotyczące noszenia masek ochronnych, „Zdrowie Publiczne i Zarządzanie”, nr 2. DOI: https://doi.org/10.4467/20842627OZ.20.015.12768
Bosek L. (2021), Stan epidemii – aspekty konstytucyjne i prawnoporównawcze, w: XXII Konferencja Wydziałowa. Prawo w czasie pandemii Covid-19, Wydawnictwo UW, Warszawa, https://wpia.uw.edu.pl/uploads/media/604b37ae30c6d/program-12-03.pdf, 15.10.2024.
Borucka-Arctowa M. (1982), Założenia badawcze oraz przyjęte metody i techniki badań, w: Społeczne poglądy na funkcje prawa, red. M. Borucka-Arctowa, Ossolineum, Wrocław.
Borucka-Arctowa M. (1967), O społecznym działaniu prawa, PWN, Warszawa.
Brożek B. (2015), Emocje jako fundament prawa. Uwagi o teorii Leona Petrażyckiego, w: Naturalizm prawniczy. Stanowiska, red. B. Brożek, K. Eliasz, Ł. Kurek, J. Stelmach, Wolters Kluwer, Warszawa.
Brożek B. ( 2021), Umysł prawniczy, Copernicus Center Press, Kraków.
Cybulska A., Pankowski P. (2020), Polak w maseczce lub bez maseczki, 110/2020, CBOS, Warszawa, https://www.cbos.pl/PL/publikacje/raporty_tekst.php?id=6151, 15.02.2024.
Denzin N. K., Lincoln Y. S. (2009), Wprowadzenie. Dziedzina i praktyka badań jakościowych, w: Metody badań jakościowych, tom 1, red. N. K. Denzin, Y. S. Lincoln, PWN, Warszawa.
Florczak-Wątor M. (2020), Niekonstytucyjność ograniczeń praw i wolności jednostki wprowadzonych w związku z epidemią COVID-19 jako przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej państwa, „Państwo i Prawo”, nr 12.
Garlicki L. (2000), Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, PWN, Warszawa.
Grabowska M. (2023), Nakaz noszenia maseczek jako ograniczenie swobód konstytucyjnych w świetle orzecznictwa sądów powszechnych, w: Postpandemiczna rzeczywistość. Jak koronawirus zmienił świat?, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok, https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=Grabowska+M.%2C+%282021%29+Nakaz+noszenia+maseczek+jako+ograniczenie+swob%C3%B3d+konstytucyjnych+w+%C5%9Bwietle+orzecznictwa+s%C4%85d%C3%B3w+powszechnych, 3.02.2024.
Holmes O. W. (1881), The Common Law, American Bar Association, Chicago.
Izdebski H. (2010), Refleksje o skuteczności prawa, w: Skuteczność prawa. Konferencja Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, 27 lutego 2009 r., red. T. Giaro, Liber, Warszawa.
Jakubowska-Branicka I. (1999), Autorytet prawa. Analiza danych z badań porównawczych w państwach starych i nowych demokracji, „Prace Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych UW”, nr 2.
Jakubowski R. M., Kuśmierczyk P. (2007), Wytwarzanie dóbr publicznych a problem „jazdy na gapę”, w: Własność i kontrola w teorii i praktyce, red. B. Polszakiewicz, J. Boehlke, cz. I, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Kojder A. (1999), Prawo w opinii Polaków w pierwszej dekadzie III RP, „Prace Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych UW”, nr 2.
Kurczewski J. (2007), Prawem i lewem. Kultura prawna społeczeństwa polskiego po komunizmie, „Studia Socjologiczne”, nr 2.
Kunysz J. (2014), Skuteczność prawa (zagadnienia wybrane), „Administracja: teoria, dydaktyka, praktyka”, vol. 35, nr 2.
Kwaśniewski J. (2014), Prestiż prawa, w: Socjologia prawa. Główne problemy i postacie, red. A. Kojder, Z. Cywiński, Warszawa, s. 382–385. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323514657.pp.382-384
Maj K., Skarżyńska K. (2020), Społeczeństwo wobec epidemii Raport z badań, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa, https://www.batory.org.pl/wp-content/uploads/2020/04/Badanie-spoleczenstwo-wobec-epidemii_fin.pdf.
Mazur-Puchała A. (2021), Szwedzkie miasta zabraniają noszenia maseczek. Dlaczego?, https://www.medonet.pl/koronawirus/koronawirus-na-swiecie,szwecja-i-maseczki--wladze-nie-pozwalaja-ich-nosic,artykul,90333908.html, 5.02.2024.
Merton R. (2002), Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN, Warszawa.
Miński R. (2017), Wywiad pogłębiony jako technika badawcza. Możliwości wykorzystania IDI w badaniach ewaluacyjnych, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, vol. 13, nr 3. DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.13.3.02
Nowak S. (1985), Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa.
Pałecki K. (2003), Prawoznawstwo. Zarys wykładu. Prawo w porządku społecznym, DIFIN, Warszawa.
Pankowski K. (2020), Postawy wobec epidemii koronawirusa na przełomie maja i czerwca, 73/2020, CBOS, Warszawa, https://cbos.pl/SPISKOM.POL/2020/K_073_20.PDF, 2.02.2024.
Pawińska M., Zyzik R. (2021), Pandemia jako wyzwanie behawioralne, „Policy Paper”, nr 1, P. Śliwowski, A. Wincewicz (współpr.), Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa.
Pecyna M. (2020), Odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa za ograniczenia praw i wolności w czasie epidemii COVID-19, „Państwo i Prawo”, nr 12.
Petrażecki L. (1959), Wstęp do nauki o prawie i moralności, PWN, Warszawa.
Petrażecki L. (2002), O pobudkach postępowania i o istocie moralności i prawa, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Pieniążek-Osińska B. (2020), Policja wystawiła 13 tys. mandatów za brak maseczki, Polityka Zdrowotna, 10.06.2020, https://politykazdrowotna.com/artykul/ile-mandatow-za-brak-maseczki-wystawila-policja-n830018, 10.10.2024.
Postanowienie z dnia 3 czerwca 2020 r. Sądu Rejonowego w Kościanie, sygn. Akt II W 71/20.
Rączka K. (2010), Otwarcie konferencji, w: Skuteczność prawa. Konferencja Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, 27 lutego 2009 r., red. T. Giaro, Liber, Warszawa, s. 13.
Rozporządzenie Rady Ministrów z 19.04. 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, Dz. U. 2020, poz. 697 ze zm.
Rozporządzenie Rady Ministrów z 9 października 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, Dz. U. 2020, poz. 1758 ze zm.
Rybka M., Kołodziejczak M., Świerkowska D., Wiatrowski P., Wrześniewska-Pietrzak M., Wyszyński J., Zagórska K. (2021), COVID-19 – Czarna seria ciągle trwa. Medialny obraz i jego oddziaływanie społeczno-polityczne. Raport, Wydawnictwo Poznańskie Studia Polonistyczne, Poznań.
Sokolewicz W., Zubik M. (2016), Komentarz do art. 1 Konstytucji RP, w: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, M. Zubik, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa.
Starzewski Ł. (2020), Nakaz noszenia maseczek wprowadzono niezgodnie z zasadami. Apel RPO do premiera, by było to zgodne z Konstytucją, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/-rpo-do-premiera-nakaz-maseczek-wprowadzono-niezgodnie-z-zasadami#:~:text=Apel%20RPO%20do%20premiera%2C%20by%20by%C5%82o%20to%20zgodne%20z%20Konstytucj%C4%85,-Data%3A&text=-%20Nawet%20je%C5%BCeli%20mamy%20w%C4%85tpliwo%C5%9Bci%20co,Adam%20Bodnar, 15.11.2024.
Stefaniuk M. E. (2011), Skuteczność prawa i jej granice, „Studia Iuridica Lublinensia”, nr 16.
Suchodolska M., Zbieg A. (2022), Żegnajcie, maseczki! Obowiązek zasłaniania nosa i ust zniesiony, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1129621%2Czegnajcie-maseczki-obowiazek-zaslaniania-nosa-i-ust-zniesiony.html, 17.10.2024.
Sztompka P. (2002), Socjologia. Analiza społeczeństwa, Znak, Kraków.
Świda-Ziemba H. (2009), Społeczno-kulturowa geneza charakteru i funkcji przekonań, w: Przekonania w życiu jednostek i grup społecznych, red. A. Cisłak, K. Henne, K. Skarżyńska, Academica SWPS, Warszawa.
Trachalski K. (1999), Hazard moralny jako problem w gospodarce, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Trociuk S. (2021), Prawa i wolności w stanie epidemii, Wolters Kluwer, Warszawa.
Turska A. (2010), Dyskusja, w: Skuteczność prawa. Konferencja Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, 27 lutego 2009 r., red. T. Giaro, Liber, Warszawa.
Ustawa z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, Dz. U. 2019, poz. 1239 ze. zm.
Ustawa z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, Dz. U. 2020, poz. 1842 ze zm.
Ustawa z 28.10.2020 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19, Dz. U. 2020, poz. 2112 ze zm.
Wilczyńska A. (2009), Interes publiczny w prawie stanowionym i orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, „Przegląd Prawa Handlowego”, nr 6.
Woźniak M. (2017), Interes publiczny i dobro publiczne w prawie administracyjnym na tle konstytucyjnej zasady dobra wspólnego, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego”, nr 4.
Wronkowska S., Ziembiński Z. (1997), Zarys teorii prawa, Ars Boni et Aequi, Poznań.
Wronkowska S. (2001), Kryteria oceny prawa, w: Przemiany polskiego prawa (lata 1989–1999), red. E. Kustra, UMK TORUŃ, Toruń.
Wróblewski J. (1980), Skuteczność prawa i problemy jej badania, „Studia Prawnicze”, nr 1–2.
Wróblewski J. (1988), Sądowe stosowanie prawa, PWN, Warszawa.
Wystąpienie RPO z 20.05.2020 r., V.7018.275.2020.GH, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/korona-wirus-rpo-nakaz-zakrywania-ust-nosa-niezgodny-z-zasadami-tworzenia-prawa, 28.12.2024.
Zdziennicki B. (2010), Tradycje badań nad skutecznością prawa na Wydziale Prawa i Administracji UW, w: Skuteczność prawa. Konferencja Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, 27 lutego 2009 r., red. T. Giaro, Liber, Warszawa.
Zieliński M. (1998), Wyznaczniki reguł wykładni prawa, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, nr 3–4.
License
Copyright (c) 2024 Małgorzata Kołodziejczak
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.