Abstrakt
W artykule przedstawiono zarys teorii dotyczący badań nad stosunkiem do przeszłości. Analizie zostały poddane narracje w polskich mediach sportowych. Punktem wyjścia do analizy narracji są przełomowe mecze reprezentacji Polski w piłce nożnej. Na ich podstawie autor wskazuje tworzenie się społeczności, którą łączą warstwa emocji, tożsamości i pamięć kulturowa.
Autor delimituje dwie grupy: narracje sukcesu, w których budowany jest prestiż państwa, patriotyzm, poczucie narodowej dumy w odwołaniu do tradycji narodowej, wiara w system, oraz narrację wstydu, w której pojawia się ironia, drwina, sarkazm, deprecjonowanie państwa, narodu czy instytucji do zbudowania czegokolwiek funkcjonalnego. Narracje sukcesu dotyczą zwycięskich meczów polskiej reprezentacji piłkarskiej (mecze z Anglią, Holandią, Portugalią, Niemcami). Narracje wstydu/klęski zaś dotyczą opisu meczów przegranych, nieetycznych, źle zorganizowanych. Bohaterowie obu typów narracji zostali upamiętnieni w dyskursie sportowym, sam dyskurs zaś wpływa na poetykę pamięci.
Bibliografia
[ans] (2023), Minęło 50 lat od słynnego meczu Anglia – Polska. Reportaż „Wembley 1973”, https://jedynka.polskieradio.pl/artykul/3262493,Min%C4%99%C5%82o-50-lat-od-s%C5%82ynnego-meczu-Anglia---Polska-Reporta%C5%BC-Wembley-1973-[POS%C5%81UCHAJ], 22.08.2025.
[Zczuba], (2009), Wieszcz, https://www.sport.pl/Zczuba/7,138263,7021827,wieszcz.html.
„Dziennik Łódzki”, z dn. 13.10.2014.
„Przegląd Sportowy”, z dn.: 11.09.1973, 18.10.1973.
Assmann A. (2013), O medialnej historii pamięci kulturowej, w: Między historią a pamięcią, red. M. Saryusz-Wolska, WUW, Warszawa.
Assmann J. (2015), Pamięć kulturowa. Pismo zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, WUW, Warszawa.
Atlas J. (1993), Diletanti, „Piłka Nożna” z dnia 4.05.1993.
Bal M. (2012), Narratologia. Wprowadzenie do teorii narracji, WUJ, Kraków.
Budziński D. (2023), Największe klęski reprezentacji Polski w XXI wieku. Ranking TOP5, https://www.meczyki.pl/newsy/plus/najwieksze-kleski-reprezentacji-polski-w-xxi-wieku-jeden-mecz-zasluzyl-na-miano-szczegolnej-kompromitacji/214424, 22.08.2025.
Bugajski A., Kołodziejczyk M. (2006), Zemsta po latach, „Przegląd Sportowy” z dnia 12.10.2006.
Burszta W. J. (2016), Upamiętnianie jako forma praktyki kulturowej, w: Teoria (nie)pamięci, red. M. Fabiszak, A. W. Brzezińska, M. Owsiński, Universitas, Kraków.
Chromik J. (2022), Remanent, t. 2, Wydawnictwo SQN, Warszawa.
Chromik J. (2025), Remanent, t. 5, Wydawnictwo SQN, Warszawa.
Connerton P. (2012), Jak społeczeństwa pamiętają, WUW, Warszawa.
Culler J. (2013), Literatura w teorii, Universitas, Kraków.
Czachur W., Wojcicka M. (2021), Pamięć i pamiętanie w przestrzeni języka z perspektywy badań lingwistycznych, w: Język(i) w czasie i przestrzeni, red. P. Stalmaszczyk, WUŁ, Łódź.
Dwernicki D., Polska–Anglia na przestrzeni lat, https://rfbl.pl/polska-anglia/, 22.08.2025.
Erll A., Witosz B., Traba R., rozm. przepr. Czachur Waldemar (2014), Pamięć, język a dyskursy medialne, „Tekst i Dyskurs”, z. 7, https://rebus.us.edu.pl/bitstream/20.500.12128/17146/1/Erll_Pamiec_jezyk_a_dyskursy_medialne.pdf, 26.08.2026.
Głowiński M. (1959), Tradycja literacka, PWN, Warszawa.
Golka M. (2009), Pamięć społeczna i jej implanty, Wydawnictwo Scholar, Warszawa.
Gregorowicz J. (2020), Retro TVP Sport: El. ME 1976: Polska–Holandia 4:1, https://sport.tvp.pl/45613367/retro-tvp-sport-el-me-1976-polska-holandia-41, 25.08.2025.
Hurkowski R. (1987), Impotencja, „Piłka Nożna” z dnia 14.04 1987.
Jarosz L. (2022), Historia mundiali. 1930–1974, Wydawnictwo SQN, Kraków.
Jarosz L. (2023), Historia mundiali. 1978–1922, Wydawnictwo SQN, Kraków.
Jedlicki J. (1997), O pamięci zbiorowej, „Gazeta Wyborcza” z dn. 26.07.1997.
Iwańczyk P. (2024), O sporcie inaczej. Felietony z tygodnika „Piłka Nożna” w ujęciu genologicznym, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Karoń M. (2017), Bolesna porażka i wielki wstyd w Bratysławie – 22 lata od pamiętnego meczu reprezentacji, https://sport.tvp.pl/34347706/bolesna-porazka-i-wielki-wstyd-w-bratyslawie-22-lata-od-pamietnego-meczu-reprezentacji, 22.08.2025.
Kawecki C. (2025A) [wpis na portalu x.com z dnia 21.04.2025], https://x.com/CezaryKawecki/status/1914405379200647294, 22.08.2025.
Kawecki C. (2025B) [wpis na portalu x.com z dnia 21.04.2025], https://x.com/CezaryKawecki/status/1914394990182072729, 22.08.2025.
Kończal K., Warzyniak J. (2011), Polskie badania pamięcioznawcze: tradycje, koncepcje, (nie)ciągłości, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 4.
Kuczkowski P. (b.r.w.), Polska–San Marino 1:0, 28.04.1993, https://www.laczynaspilka.pl/biblioteka/mecze/polska-san-marino-10-28041993, 25.08.2025.
Kurz I., Kubkowski P. (2017), Kulturowe przedstawienia sportowe, „Kultura Współczesna”, nr 1, NCK, Warszawa.
Malinowski B. (1958), Szkice z teorii kultury, Książka i Wiedza, Warszawa.
Michalak P. (2017), 17 lat temu było 0:1 z Łotwą. „Za dużo optymizmu, za mało taktyki”, https://weszlo.com/2019/03/24/17-temu-bylo-01-lotwa-duzo-optymizmu-malo-taktyki/, 29.08.2025.
Nycz R. (2015), Afektywne manifesty, w: Kultura afektu – afekty w kulturze, red. R. Nycz, A. Łebkowska, A. Dauksza, IBL PAN, Warszawa.
Okoński M. (2013), Futbol jest okrutny, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Piłka nożna na celowniku polityki, (2024), red. D. Wojtaszyn, Wydawnictwo UWr, Wrocław.
Piotrowska M. (2019), Rocznice narodowe jako medium pamięci kulturowe, https://journals.openedition.org/napis/1255, 22.08.2025.
Ptak J. (2023), Reprezentacja Polski. 50 lat od słynnego meczu na Wembley. Oni byli blisko zagrania przeciwko Anglikom, https://sport.tvp.pl/63961698/reprezentacja-polski-49-lat-od-slynnego-meczu-na-wembley-oni-byli-blisko-zagrania-przeciwko-anglikom, 22.08.2025.
Rostkowski R. (2025) [wpis na portalu x.com z dnia 30.07.2025], https://x.com/RafalRostkowski/status/1946923749837509082, 22.08.2025.
Rudynek G. (2023), 30 lat od gola Jana Furtoka strzelonego ręką. “Po tym meczu wszystko się posypało”, https://przegladsportowy.onet.pl/pilka-nozna/polska-san-marino-1993-jak-jan-furtok-strzelil-reka-gola-w-meczu-z-san-marino/jj078zt, 22.08.2025.
Rudzki P., Wołosik P. (2008A), Czesi na kolanach, „Przegląd Sportowy” z dn. 13.10. 2008.
Rudzki P., Wołosik P. (2008B), Dwaj panowie B pokazali miejsce Czechom w szeregu, „Przegląd Sportowy” z dn. 13.10.2008.
Saryusz-Wolska M. Pamięć kulturowa, https://cbh.pan.pl/pl/pami%c4%99%c4%87-kulturowa, 22.05.2025.
Skoczylas Ł. (2016), Pojęcie traumy i pseudopamięci w studiach pamięcioznawczych, w: Znaki (nie)pamięci, red. M. Fabiszak, A. Brzezińska, M. Owsiński, Universitas, Kraków.
Sławiński J. (1998), Synchronia i diachronia w procesie historyczno-literackim, w: Pisma wybrane: Dzieło. Język. Tradycja, Universitas, Kraków.
Słomiński M. (2021), Polska–Cypr. Pierwszy w historii mecz kadry w Gdańsku, https://sport.interia.pl/pilka-nozna/reprezentacja-polski/news-polska-cypr-0-0-pierwszy-w-historii-mecz-kadry-w-gdansku,nId,5164528, 22.08.2025.
Słomiński M. (2023a), Wszystkie klęski reprezentacji Polski. Oszustwo, impotencja i czarny sen, https://sport.interia.pl/pilka-nozna/reprezentacja-polski/news-wszystkie-kleski-reprezentacji-polski-oszustwo-impotencja-i,nId,7078852.
Słomiński M. (2023b), Haniebny mecz Polski, cieszyli się z oszustwa zamiast zapaść pod ziemię, https://sport.interia.pl/pilka-nozna/reprezentacja-polski/news-haniebny-mecz-polski-cieszyli-sie-z-oszustwa-zamiast-zapasc,nId,6744163.
„Sport”, z dn. 12.10.1975.
Sprintem przez dekady (4.12.2024 r.), https://www.laczynaspilka.pl/biblioteka/kroniki/sprintem-przez-dekady, 26.08.2025.
Stec R. (2020), Polska piłka istnieje teoretycznie. Praktycznie nie istnieje, t. 5, „Kopalnia. Sztuka futbolu”, Wydawnictwo SQN, Kraków.
Szacki J. (1971), Tradycja. Przegląd problematyki, PWN, Warszawa.
Szczepłek S. (2018), Sport. Spoiwo narodowe, w: Polska, Eseje o stuleciu, red. M. Kleiber i in., Wydawnictwo BOSZ, Łódź.
Szczepłek S. (2021), Mecze polskich spraw, Wydawnictwo SQN, Warszawa.
Tabaszewska J. (2013), Od literatury jako medium pamięci do poetyki pamięci. Kategoria pamięci kulturowej w badaniach nad literaturą, „Pamiętnik Literacki”, z. 4.
Tkaczyk P. (2017), Narratologia, PWN, Warszawa.
Włodarczyk P. (2014), Tak przechodzi sie do historii futbolu, „Przegląd Sportowy” z dn. 13.10.2014.
Wołek T. (2012), Futbol – historie prawdziwe, Wydawnictwo Olesiejuk.
Woźniak A. (2022), Z pierwszych stron, https://www.laczynaspilka.pl/biblioteka/kroniki/z-pierwszych-stron, 22.08.2025.
Woźniak M. (b.r.w.), Polska–Portugalia 2:1, https://www.laczynaspilka.pl/biblioteka/mecze/polska-portugalia-21-11102006, 25.08.2025.
Zimand R. (1967), Problem tradycji, w: Proces historyczny w literaturze i sztuce, red. M. Janion, A. Piorunowa, PIW, Warszawa.
Żelazny P. (2020), Pusta lewa trybuna, t. 3, „Kopalnia. Sztuka futbolu”, Wydawnictwo SQN, Kraków.
Żelazny P., Stec R., Zachodny M. (2025), Cafe Kopalnia, słuchowisko z dnia 11.04.2025, https://open.spotify.com/episode/1dgCLEn3n1wJSEqGLQiMDy, 22.08.2025.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Łukasz Trojanowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.