Abstrakt
Franciszek Ryszka (1924–1998) był jednym z czołowych luminarzy nauki w Polsce Ludowej, był światowej sławy politologiem. W artykule przedstawiono jego rozważania teoretyczne o myśli politycznej (filozofia polityczna, doktryna polityczna, ideologia, program polityczny). Dokonano rekonstrukcji jego teorii ideologii. W artykule wskazano motywy i intencje, które przyświecały politologowi przy formułowaniu teorii polityki. Wyjaśniono ewolucję poglądów Ryszki na myśl polityczną (ideologia, doktryna polityczna), które były formułowane w różnym czasie i różnych tradycjach naukowych. W artykule zadano następujące pytanie badawcze: Jakie intencje i motywy przyświecały Ryszce, gdy formułował zwrot empiryczny w badaniu myśli politycznej?
W artykule wykorzystano metodę kontekstualną i metodę biograficzną. Metoda kontekstualna analizuje dyskurs kulturowy (w rozumieniu Q. Skinnera), dlatego artykuł oparto na tak szerokiej bibliografii. Podstawą analizy są Ryszki prace naukowe, jego wspomnienia oraz lektury, w artykule wykorzystano także literaturę naukową dotyczącą omawianych zagadnień, publicystykę, jak również literaturę piękną, która miała wpływ na konteksty (motywy i intencje) jego myśli. Metodologię dostosowano do pytań badawczych.
Bibliografia
Baszkiewicz J, Ryszka F. (1979), Historia doktryn politycznych i prawnych, PWN, Warszawa.
Popkiewicz J., Ryszka F. (1956), Górnośląski przemysł ciężki w latach 1922–1929. Dynamika rozwoju produkcji i niektóre przejawy jej wpływu na gospodarkę narodową, „Kwartalnik Historyczny”, nr 4–5.
Popkiewicz J., Ryszka F. (1959), Przemysł ciężki Górnego Śląska w gospodarce Polski międzywojennej (1922–1939). Studium historyczno-gospodarcze, IŚ, Opole i Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Ryszka F. (1952), Kapitał monopolistyczny na Górnym Śląsku i formy jego polityki, IZ, Poznań.
Ryszka F. (1954), Przywileje kapitału zagranicznego w Polsce burżuazyjno-obszarniczej, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. VI, nr 1.
Ryszka F. (1962), Noc i mgła: Niemcy w okresie hitlerowskim, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Ryszka F. (1964), Państwo stanu wojennego: rzecz o systemie państwa i prawa Trzeciej Rzeszy, Ossolineum, Wrocław.
Ryszka F. (1966), Noc i mgła: Niemcy w okresie hitlerowskim, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Ryszka F. (1967), Literatura pod ciśnieniem historii, Wydawnictwo Śląsk, Katowice.
Ryszka F. (1970), Wstęp do nauki o polityce (uwagi metodyczne), WAP, Warszawa.
Ryszka F. (1972), Autorytaryzm i faszyzm, „Kwartalnik Historyczny”, nr 2.
Ryszka F. (1974), Ideowo-polityczne podstawy przemian, w: Polska Ludowa 1944–1950: przemiany społeczne, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Ryszka F. (1975a), Anarchizm kolektywistyczny w Hiszpanii: przyczynek do dziejów doktryny anarchistycznej, w: Przeszłość przyszłości. Księga ofiarowana Bogdanowi Suchodolskiemu, PIW, Warszawa.
Ryszka F. (1975b), Polityka i wojna. Świadomość potoczna a teorie XX wieku, PIW, Warszawa.
Ryszka F. (1975c), U źródeł sukcesu i klęski: szkice z dziejów hitleryzmu, Czytelnik, Warszawa.
Ryszka F. (1977), Faszyzm europejski. Rozdzielność i wspólnota, „Studia nad faszyzmem i zbrodniami hitlerowskimi”, t. 3.
Ryszka F. (1978a), Lektury i przemyślenia. Pięć szkiców o książkach i ich autorach, Wydawnictwo Poznańskie.
Ryszka F. (1978b), Wstęp do nauki o polityce. (Uwagi metodologiczne), PWN, Warszawa–Poznań.
Ryszka F. (1981), Wstęp do nauki o polityce. Uwagi metodologiczne, PWN, Warszawa–Poznań.
Ryszka F. (1982), Norymberga: prehistoria i ciąg dalszy, Czytelnik, Warszawa.
Ryszka F. (1984), Nauka o polityce. Rozważania metodologiczne, PWN, Warszawa.
Ryszka F. (1985), Państwo stanu wojennego: rzecz o systemie państwa i prawa Trzeciej Rzeszy, Ossolineum, Wrocław.
Ryszka F. (1986), O powołaniu intelektualisty, w: Problemy wiedzy o kulturze, red. A. Brodzka, M. Hopfinger, J. Lalewicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Ryszka F. (1991a), Nauka o polityce i jej nauczanie, ISP PAN, Warszawa.
Ryszka F. (1991b), W kręgu zbiorowych złudzeń. Z dziejów hiszpańskiego anarchizmu 1968–1939, Ośrodek Badań Społecznych, Warszawa.
Ryszka F. (1994), Pamiętnik inteligenta. Dojrzewanie, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa.
Ryszka F. (1996a), Carl Schmitt w nauce prawa i polityki XX w., „Studia nad faszyzmem i zbrodniami hitlerowskimi”, t. 19.
Ryszka F. (1996b), Pamiętnik inteligenta. Samo życie, Dom Wydawniczy ARS, Łódź.
Ryszka F. (1997), Noc i mgła: Niemcy w okresie hitlerowskim, KiW, Warszawa.
Ryszka F. (1998), Nauka o polityce. Wybrane zagadnienia, WSzBiP, Ostrowiec Świętokrzyski.
Ryszka F. (2002), Historia, polityka, państwo. Wybór studiów, Adam Marszałek, Toruń.
Literatura piękna i pamiętniki cytowane w artykule:
Buňuel L. (1989), Ostatnie tchnienie, tłum. M. Braunstein, WAiF, Warszawa.
Camus A. (1972), Obcy, Dżuma, Upadek, tłum. M. Zenowicz, J. Guze, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Gałczyński K. I. (1979), Próby teatralne. Dzieła, t. 3, Czytelnik, Warszawa.
Gałczyński K. I. (2003), Wybór poezji, opracowanie M. Wyka, Zakład Narodowy im Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Kisielewski S. (1991), Sprzysiężenie. Pisma wybrane, Iskry, Warszawa.
Niemcewicz J. U. (2016), Śpiewy historyczne, Centralna Biblioteka Rolnicza, Warszawa.
Różewicz T. (1994), Dramaty wybrane, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Różewicz T. (2016), Wybór poezji, wstęp i opracowanie A. Skrendo, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Wiech [Wiechecki S.] (1979), Helena w stroju niedbałem, czyli opowieści Pana Piecyka. Ksiuty z Melpomeną, Czytelnik, Warszawa.
Wittlin J. (2014), Sól ziemi, posłowie W. Ligęza, Wysoki Zamek, Kraków.
[Głowiński M. (mg)], hasło: Pamiętnik, w: Słownik terminów literackich (1998), red. J. Sławiński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.
[Sławiński J. (js)], hasło: Romans łotrzykowski, w: Słownik terminów literackich (1998), red. J. Sławiński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Austin J. (1993), Mówienie i poznawanie: rozprawy i wykłady filozoficzne, tłum. B. Chwedeńczuk, WN PWN Warszawa.
Baszkiewicz J. (1990), Profesor Franciszek Ryszka, w: Historia – prawo – polityka, red. J. Baszkiewicz, A. Bodnar, S. Gebethner, PWN, Warszawa.
Biały F. (2014), Quentin Skinner: doniosłość i znaczenie, „Refleksje”, nr 9.
Bocheński A. (1984), Dzieje głupoty w Polsce: pamflety dziejopisarskie, Czytelnik, Warszawa.
Braun J. (1969), Sprawozdanie Zarządu Głównego PTNP z działalności w latach 1964–1967, „Studia Nauk Politycznych”, t. 2.
Całek A. (2013), Biografia naukowa: od koncepcji do narracji. Interdyscyplinarność, teorie, metody badawcze, WUJ, Kraków.
Camic Ch. (1981), On the Methodology of the History of Sociology: A reply to Jones, “American Journal of Sociology”, vol. 86, nr 5 (Mar.)
Cantus F. G. (1969), Franciszek Ryszka, Państwo stanu wyjątkowego – Rzecz o systemie państwa i prawa Trzeciej Rzeszy, „Osteuropa” (Stuttgart), vol. 19, nr 5/6.
Citkowska-Kimla A. (2015), Obojętność i „zwyczajna ludzka aprobata”. O postawie Franciszka Ryszki wobec formułującego się w powojennej Polsce reżimu komunistycznego, w: Polskie wizje i oceny komunizmu po 1939 roku, red. R. Łatka, B. Szlachta, OMP, Kraków.
Dąmbska I. (1972), Dwa studia o Platonie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Desutt-Tracy A. (1804), Eléménts d’idéologie, Courcier, Paris.
Duverger M. (1964), Introduction à la politique, Editions Gallinard, Paris.
Duverger M. (1973), Sociologie de la politigue: éléments de science politique, Presses Universitaires de France, Paris.
Elementy teorii socjologicznych: materiały do dziejów socjologii zachodniej (1975), wybór W. Derczyński, A. Jasińska-Kania, J. Szacki, tłum. U. Niklas i inni, PWN, Warszawa.
Feldman J. (1980), Bismarck a Polska, wstęp L. Trzeciakowski, PIW, Warszawa.
Friedrich C. J. (1965), Ideology in politics: a theoretical comment, “Slavic Review”, vol. 24, nr 4 (Dec.).
Grygieńć J. (2016), Quentina Skinnera rewolucje w humanistyce i naukach społecznych, w: Quentin Skinner. Metoda historyczna i wolność republikańska, red. J. Grygieńć, WN UMK, Toruń.
Grzybowski K. (1949), Nauka o państwie, część I, Spółdzielnia Pracy i Użytkowników „Placówka”, Kraków.
Hancher M. (1972), Three Kinds of Intention, “Comparative Literature”, vol. 87, nr 7 (Dec.).
Heywood A. (2009), Teoria polityki. Wprowadzenie, tłum. M. Jasiński, B. Maliszewska, D. Stasiak, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Historia – prawo – polityka (1990), red. J. Baszkiewicz, A. Bodnar, S. Gebethner, PWN, Warszawa.
Hobsbawm E. (1999), Wiek skrajności. Spojrzenie na krótkie dwudzieste stulecie, tłum. J. Kalinowska-Król, M. Król, Politeja, Warszawa i Fundacja im. Stefana Batorego, Kraków–Warszawa.
Jakubowski W. (2020), Monokracja policentryczna w III Rzeszy – glosa do Franciszka Ryszki rozważań o państwie stanu wyjątkowego, „Studia politologiczne”, nr 55.
Jonca K. (1998), Franciszek Ryszka, „Kwartalnik Historyczny”, nr 105, z. 4.
Jones R. A. (1975), Durkheim in Context: a Reply to Perrin, “The Sociological Quartely”, vol. 16, nr 4 (Autumn).
Jones R. A. (1977), On Understanding a Sociological Classic, “American Journal of Sociology”, vol. 83, nr 2 (Sep.).
Jones R. A. (1981), On Camic’s Antipresentist Methodology, “American Journal of Sociology”, vol. 86, nr 5 (Mar.).
Kennedy E. (1979), “Ideology” from Destutt de Tracy to Marx, “Journal of History of Ideas”, vol. 40, nr 3 (july–september).
Krauz-Mozer B., Borowiec P., Ścigaj P. (2011), Kim jesteś politologu? Historia i stan dyscypliny w Polsce, t. I, WUJ, Kraków.
Langrod G. (1965), Franciszek Ryszka, Państwo stanu wyjątkowego. Rzecz o systemie Państwa i Prawa Trzeciej Rzeszy, „Revue internationale de dront comparé” (Juillet–september), vol. 17, nr 3.
Lasswell H. D. (1927), The Theory of Political Propaganda, “The American Political Science Review”, vol. 21, nr 3 (Aug.).
Lasswell H. D., Kaplan A. (1950), Power and influence. A framework for political inquiry, Yale Univeristy Press, New Haven–London.
Lazersfeld P., Berelson B., Gaudet H. (1949), The People’s choice. How the voter up his mind in a presidential campaign, Columbia University Press, New York.
Lazersfeld P., Berelson B., Gaudet H. (1965), Panelowe badania procesów kształtowania się opinii i postaw, w: Metody badań socjologicznych, wstęp, opracowanie i wybór, S. Nowak, tłum. J. Frenzel, P. Graff, S. Nowak, PWN, Warszawa.
Macherey P. (2008), Idéologie: le mot, l’idée, la chose, „Methodos. Savoirs et textes”, R. 8, https://journals.openedition.org/methodos/1843.
Mannheim K. (1992), Ideologia a utopia, tłum. J. Miziński, Test, Lublin.
Markiewka T. Sz. (2016a), Teoria interpretacji Quentinna Skinnera, w: Quentin Skinner. Metoda historyczna i wolność republikańska, red. J. Grygieńć, WN UMK, Toruń.
Materiały do nauczania podstaw nauk politycznych (1964), opracowanie J. Pajestka, J. Śach, J. J. Wiatr, WUW, Warszawa.
Merton K., Lazersfeld P. (1982), Studia nad propagandą radiową i filmową, w: K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, tłum. J. Wertenstein-Żuławski, PWN, Warszawa.
Merton R. (1948), Discussion of ‘the position of sociological theory’, “American Sociological Review”, vol. 13, nr 2 (April).
Mills Ch. W. (1940), Situated actions and vocabularies of motive, “American Sociological Review”, vol. 5, nr 6 (Dec).
Miłosz Cz. (1989), Zniewolony umysł, KAW, Kraków.
Nieć M. (2022), Klasyczna nauka o polityce, w: Filozofia społeczna, red. S. Janeczek, A. Starościc, t. I, Wydawnictwo KUL, Lublin.
Osmańczyk E. (1986), Sprawy Polaków, przedmowa J. Szczepański, Wydawnictwo Śląsk, Katowice.
Pareto V. (1994), Uczucia i działania. Fragmenty socjologiczne, wstęp, opracowanie i wybór A. Kojder, tłumaczenie M. Dobrowolska, M. Rozpędowska, A. Zinserling, WN PWN, Warszawa.
Pelosi, A. (2019), Personality and fatal diseases: Revisiting scientific scandal, „Journal of Health Psychology”, vol. 24, issue 4, s. 421–439.
Perrin R. G. (1975), Durkheim’s Misrepresentation of Spencer: a Reply to Jones’ “Durkheim’s Response to Spencer”, “The Sociological Quartely”, vol. 16, nr 4 (Autumn).
Piwińska M. (1973), Legenda romantyczna i szydercy, PIW, Warszawa.
Porębski L. (2007), Między przemocą a godnością. Teoria polityczna Harolda D. Lasswella, Księgarnia Akademicka, Kraków.
Quentin Skinner. Metoda historyczna i wolność republikańska (2016a), red. J. Grygieńć, tłum. F. Biały, J. Grygieńć, WN UMK, Toruń (poza zbiorem analiz, w książce opublikowano trzy artykuły Q. Skinnera i do nich odniesiono zapis 2016a).
Ricoeur P. (2003), Egzystencjalizm i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie, wstęp S. Cichowicz, tłum. E. Bieńkowska i inni, De Agostini Polska, Warszawa.
Sartori G. (1969), Politics, Ideology, and Belief System, „The American Political Science Review”, vol. 63, nr 2.
Sartori G. (1979), Politics, Ideology, and Belief System, „Revue européenne des sciences sociales”, vol. 17, nr 46. Numer specjalny: L’ubiquite de L’idéologie: Hommage á Raymond Polin.
Schmitt C. (2000), Teologia polityczna i inne pisma, wstęp, wybór i tłum. M. Cichocki, Znak.
Seliger M. (1970), Fundamental and operative ideology: the two principal dimensions of political argumentation, „Polices Sciences”, vol. 1, nr 3.
Seliger M. (1979), The inseparability of ideology and politics: the case for a re-evaluation of the concept „ideology”, „Revue européenne des sciences sociales”, vol. 17, nr 46.
Skarżyński R. (1992), Od chaosu do ładu. Carl Schmitt problem tego, co polityczne, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.
Skinner Q. (2016b), Wizje polityki, t. 1: Rozważania o metodzie, tłum. K. i K. Koehler, WN UKSW, Warszawa.
Skrendo A. (2016), Wstęp, w: Różewicz T., Wybór poezji, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Słownik terminów literackich (1998), red. J. Sławiński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, Warszawa–Kraków.
Stępniewski J. (1971), Niektóre problemy rozwoju nauk politycznych w szkołach wyższych PRL, „Studia Nauk Politycznych”, t. 5.
Szacki J. (1983), Szkoła chicagowska, w: Historia myśli socjologicznej, cz. 2, PWN, Warszawa.
Trznadel J. (1996), Hańba domowa, Świat Książki, Warszawa.
Wagner H. (1968), Franciszek Ryszka, Państwo stanu wyjątkowego – Rzecz o systemie państwa i prawa Trzeciej Rzeszy, „Historische Zeitschrift”, Bd. 207, H. 2.
Waśkiewicz A. (2016), Interpretacja intencji autorów tekstów według Quentina Skinnera, w: Quentin Skinner. Metoda historyczna i wolność republikańska, red. J. Grygieńć, WN UMK, Toruń.
Wiatr J. J. (1973), Czy istnieje nauka o polityce, w: Społeczeństwo, polityka, nauka, KiW, Warszawa.
Wiatr J. J. (1977), Socjologia stosunków politycznych, PWN, Warszawa.
Wielomski A. (2017), Prawica w XX wieku, 2, Wydawnictwo von Borowiecky, Radzymin 2017.
Wimsatt jr, W. K., Beardsley M. C. (1946), The Intentional Fallacy, “The Sewanee Review”, vol. 54, nr 3 (Jul.–Sep.).
Wyka K. (2003), Pogranicze powieści, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Wyszomirska O. (1970), Tradycje nauk politycznych w Polsce, „Studia Nauk Politycznych”, t. 4.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Mateusz Nieć
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.