Słowa kluczowe
wybory uzupełniające
wygaśnięcie mandatu
prognoza polityczna
Jak cytować
Abstrakt
Wybory uzupełniające do Senatu RP w ocenie polskich polityków spełniają funkcję barometru odzwierciedlającego nastroje polityczne społeczeństwa. Celem artykułu jest wskazanie przyczyn i politycznych skutków wygasania mandatu senatora w trakcie kadencji. Porównując wyniki badań, uzyskane w rezultacie analizy zagadnienia określonego w tytule artykułu, podjęto próbę odpowiedzi na następujące pytania badawcze: 1) jakie czynniki wpływają na wygaśnięcie mandatu senatora w Polsce?; 2) jak kształtuje się frekwencja w tych wyborach na tle frekwencji w wyborach do Sejmu i Senatu?; 3) w jakim stopniu wybory uzupełniające do Senatu wpływają na zmianę jego kompozycji politycznej?; 4) czy stanowią one wiarygodny barometr nastrojów politycznych społeczeństwa? Zastosowane metody badawcze (instytucjonalno-prawna, statystyczna, porównawcza) pozwoliły sformułować wnioski. Dotychczas wygasło 44 mandaty senatorskie (4,9%). Głównymi przyczynami były: śmierć (36,4%), objęcie ważnych stanowisk publicznych (22,8%) i wybór na posła do PE (15,9%). Przeprowadzone 37 razy elekcje uzupełniające do Senatu z reguły wywoływały niewielkie zainteresowanie wyborców (najczęściej około 7%). Jednak zdarzało się, że ich wyniki sygnalizowały nadchodzącą zmianę polityczną (elekcje uzupełniające w IV, V i VIII kadencji) lub kontynuację istniejącego układu politycznego (elekcje uzupełniające w VI kadencji). Skuteczność tego prognostyka jest dość zawodna; okazała się trafna w czterech z siedmiu kadencji Senatu.
Bibliografia
Akty prawne i orzecznictwo:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. Nr 78, poz. 483.
Konstytucja Republiki Francuskiej z dnia 4 października 1958 r., Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa.
Ustawa z dnia 8 lipca 1935 r. Ordynacja wyborcza do Senatu, Dz. U. Nr 47, poz. 320.
Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Ordynacja wyborcza do Senatu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Dz. U. Nr 19, poz. 103.
Ustawa z dnia 10 maja 1991 r. Ordynacja wyborcza do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. Nr 58, poz. 246.
Ustawa z dnia 10 marca 1994 r. o zmianie ustawy – Ordynacja wyborcza do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. Nr 43, poz. 164.
Ustawa z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora, Dz. U. Nr 67, poz. 350.
Ustawa z dnia 11 kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944–1990 osób pełniących funkcje publiczne, Dz. U. Nr 70, poz. 443.
Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. Nr 46, poz. 499.
Ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego, Dz. U. Nr 25, poz. 219.
Ustawa z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów, Dz. U. 2013, poz. 1388.
Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy, Dz. U. Nr 21, poz. 112.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2005 r. w sprawie ważności wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej przeprowadzonych w dniu 25 września 2005 r., Sygn. Akt III SW 199-200/05, Dz. U. Nr 248, poz. 2097. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 stycznia 2000 r., Sygn. K. 7/99, Dz. U. Nr 3, poz. 45.
Obwieszczenie Prezesa Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 kwietnia 2000 r. o podaniu do publicznej wiadomości prawomocnych orzeczeń Sądu stwierdzających niezgodność z prawdą oświadczeń osób lustrowanych, M. P. Nr 11, poz. 236.
Obwieszczenie Prezesa Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 czerwca 2001 r. o podaniu do publicznej wiadomości prawomocnego orzeczenia Sądu stwierdzającego niezgodność z prawdą oświadczenia osoby lustrowanej, M. P. Nr 20, poz. 326.
Obwieszczenie Prezesa Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 marca 2001 r. o podaniu do publicznej wiadomości prawomocnego orzeczenia Sądu stwierdzającego niezgodność z prawdą oświadczenia osoby lustrowanej, M. P. Nr 10, poz. 165.
Obwieszczenie Prezesa Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 maja 2001 r. o podaniu do publicznej wiadomości prawomocnego orzeczenia Sądu stwierdzającego niezgodność z prawdą oświadczenia osoby lustrowanej, M. P. Nr 17, poz. 297.
Postanowienie Prezydenta RP z dnia 16 listopada 2007 r. o powołaniu w skład Rady Ministrów, M. P. Nr 85, poz. 947.
Postanowienie Prezydenta RP z dnia 18 listopada 2011 r. o powołaniu w skład Rady Ministrów, M. P. Nr 102, poz. 1027.
Postanowienie Prezydenta RP z dnia 27 listopada 2013 r. o zmianie w składzie Rady Ministrów, M. P. 2013, poz. 1005.
Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 grudnia 2015 r. w sprawie zarządzenia wyborów uzupełniających do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. 2016, poz. 4.
Postanowienie Marszałka Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 9 grudnia 2015 r. w sprawie stwierdzenia wygaśnięcia mandatu senatora Bohdana Paszkowskiego, Dz. U. 2015, poz. 1297.
Dokumenty:
Inter-Parliamentary Union, http://archive.ipu.org/parline-e/parlinesearch.asp, 10.0.2018.
Obwieszczenia Państwowej Komisji Wyborczej (PKW) o wynikach wyborów do Sejmu RP i Senatu RP w latach 1991–2015 oraz wynikach wyborów uzupełniających do Senatu PRL w 1989 r. i Senatu RP w latach 1990–2016.
Porządek dzienny 3. posiedzenia Senatu PRL w dniach 28, 29, 31 lipca i 1 sierpnia 1989 r. (1991), w: Wybrane dane o pracy Senatu Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji, Wydawnictwo Kancelarii Senatu, Warszawa.
Sejm IX kadencji, Druk nr 470, 15 marca 1989 r. (1989), Sejm PRL, Warszawa.
Sejm IX kadencji, Druk nr 472, 15 marca 1989 r. (1989), Sejm PRL, Warszawa.
Sprawozdanie stenograficzne z 72 posiedzenia Senatu w dniach 17–18 listopada 2004 r., (2004), Senat RP, Warszawa.
Wybory do Parlamentu Europejskiego w powyborczych deklaracjach Polaków (2014), BS/96/214, Komunikat z Badań CBOS, Warszawa.
Artykuły i opracowania naukowe:
Abrams D., Vauclair Ch.-M., Swift H., Predictors of attitudes to age across Europe, Centre for the Study of Group Processes, University of Kent on behalf of Department for Work and Pensions, http://research.dwp.gov.uk.asd/asd5/rports20112012/rrep735.pdf, 25.11.2012.
Ciemniewski J. (2010), Dwuizbowość w systemie konstytucyjnym III Rzeczypospolitej, „Przegląd Sejmowy”, nr 5.
Chmaj M., Skrzydło W. (2015), System wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo Lex a Wolters Kluwer business, Warszawa.
Codogni P. (2012), Wybory czerwcowe 1989 roku, Wydawnictwo Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa.
Dudek A. (2002), Pierwsze lata III Rzeczypospolitej (1989–2001), Wydawnictwo Arcana, Kraków.
Dziubiński K. (1990), Magdalenka. Transakcja epoki. Notatki z poufnych spotkań Kiszczak–Wałęsa, Wydawnictwo SYLWA, Warszawa.
Grajewski K. (2006), Status prawny posła i senatora, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa.
Jagielski M. (2013), Prawo wyborcze – wersja ß, Kancelaria Senatu RP, Warszawa.
Leszczyńska K. (2015), Senat Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1989–2011, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Olszewski E. (2010), Polacy w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2009 roku, w: Rzeczpospolita Polska 1989–2009. Problemy wybrane, red. K. Leszczyńska, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Orłowski W. (2000), W sprawie nowego prawa wyborczego do Senatu, w: Konstytucyjny ustrój państwa. Księga jubileuszowa Profesora Wiesława Skrzydły, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Raciborski J. (1991), Zachowania wyborcze Polaków w warunkach zmiany systemu politycznego, w: Wybory i narodziny demokracji w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, red. J. Raciborski, Wydawnictwo Instytut Socjologii UW, Warszawa.
Sarnecki P. (1999), Senat RP a Sejm i Zgromadzenie Narodowe, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa.
Sokół W. (2007), Geneza i ewolucja systemów wyborczych w państwach Europy Środkowej i Wschodniej, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Trembicka K. (2003), Okrągły stół w Polsce. Studium o porozumieniu politycznym, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Żukowski A. (2004), System wyborczy do Sejmu i Senatu RP, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa.
Żukowski A. (2012), Wybory uzupełniające, w: Encyklopedia politologii, red. M. Żmigrodzkiego, tom II: Instytucje i systemy polityczne, red. B. Dziemidok-Olszewska, W. Sokół, Wydawnictwo a Wolters Kluwer business, Warszawa.
Artykuły prasowe i internetowe:
IAR, PAP, Elżbieta Bieńkowska komisarzem Unii w trzech dziedzinach, Polskie Radio PL, Portal Polskiego Radia S.A., https://www.polskieradio.pl/42/273/Artykul/1229291, 2.01.2015.
Jarosław Kaczyński w Suwałkach, 20.02.2016, https://radio5.com.pl/jaroslaw-kaczynski-w-suwalkach, 21.02.2016.
Sygut T. (2004), Tajemnice Senatu. Tylko jawne głosowanie może zlikwidować senacką sitwę, „Przegląd”, nr 49.