Słowa kluczowe
uchwały upamiętniające
ludobójstwo na Wołyniu
podejście dyskursywno-historyczne
strategie dyskursywne
Jak cytować
Abstrakt
W lipcu 2023 r. Polacy upamiętnili 80. rocznicę ludobójstwa na Wołyniu i Galicji Wschodniej – zbrodni popełnionej przez Organizację Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińską Powstańczą Armię w trakcie II wojny światowej. 11 lipca Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął uchwałę, w której uczczono pamięć pomordowanych. Wykorzystując podejście dyskursywno-historyczne w ramach krytycznej analizy dyskursu autorka ukazała strategie dyskursywne, jakie realizowali twórcy tego dokumentu. Omawiając zastosowane strategie referencji oraz predykacji, odwołała się do kategorii analitycznych, które opisał Theo van Leeuwen. W otwierającej sekcji pracy zrekonstruowano kontekst zewnątrzjęzykowy, społeczno-polityczny i historyczny, w którym zaistniała analizowana wypowiedź. Przytoczono w niej również stwierdzenia innych przedstawicieli państwa polskiego, które w przededniu uroczystości upamiętniających 80. rocznicę zbrodni wołyńskiej wzbudziły najsilniejsze – niekoniecznie pozytywne – reakcje społeczne. Artykuł pokazuje, że uchwała Sejmu z 11 lipca (jak żadna inna) wpisała się we wrażliwość polskich środowisk kresowych. Przesłanie w niej zawarte nie pokrywało się jednak z narracją, jaką przyjął Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i polski Minister Spraw Zagranicznych. Zaobserwowany rozdźwięk prowokował pytania o to, czy za polską polityką historyczną stoi jakakolwiek głębsza myśl strategiczna.
Finansowanie
Artykuł powstał w ramach projektu „Zbrodnia w Lesie Katyńskim i rzezie Polaków na Wołyniu w polskiej polityce pamięci (1990-2019)” wspieranego przez Narodowe Centrum Nauki (Polska), na podstawie decyzji nr UMO-2019/33/N/HS5/02879.
Bibliografia
Bartkiewicz A. (2023), Sondaż: Polacy chcą nieograniczonych ekshumacji ofiar rzezi wołyńskiej, „Rzeczpospolita”, 16.07.2023, http://tinyurl.com/2asxawkm, 11.11.2023.
Chwedoruk R. (2018), Polityka historyczna, PWN, Warszawa.
Czubaj-Kuźmin S. (2019), Rocznice katyńskie w latach 1990–2010. Funkcje rytuału politycznego w polskiej kulturze pamięci, Wydawnictwo Naukowe WNPiD UAM, Poznań.
Duda A. (2023), Wywiad dla Radia Zet, 30.06.2023, oficjalna strona Prezydenta RP, http://tinyurl.com/fcfv2vws, 10.11.2023.
Filar W. (1999), Eksterminacja ludności polskiej na Wołyniu w drugiej wojnie światowej, Światowy Związek Żołnierzy AK, Warszawa.
Finkel E. (2010), In Search of Lost Genocide: Historical Policy and International Politics in Post-1989 Eastern Europe, „Global Society”, vol. 24, no. 1. DOI: https://doi.org/10.1080/13600820903432027
FO (2023), Premier Morawiecki odwiedził groby Polaków wymordowanych przez UPA na Ukrainie, PCh24.pl, 7.07.2023, http://tinyurl.com/4t3f98xx, 10.11.2023.
Głogowska-Balcerzak A. (2013), Kulturowy wymiar zbrodni ludobójstwa, „Studia Prawno-Ekonomiczne”, vol. 89.
Głowacka-Grajper M. (2016), Transmisja pamięci. Działacze „sfery pamięci” i przekaz o Kresach Wschodnich we współczesnej Polsce, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323525950
Hryciuk G. (2005), Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Kaczyński L. (2009), Wystąpienie podczas obchodów 65. rocznicy pacyfikacji Huty Pieniackiej, oficjalna strona Prezydenta RP, 28.02.2009, http://tinyurl.com/2s4dmcar, 7.11.2023.
Kohlhammer S. (2001), Ludobójstwo. Względy moralne a interesy współczesnego świata, „Przegląd Polityczny”, no. 52/53.
Kordas J. (2017), Polska – Ukraina: polityka historyczna w latach 2015–2017, „Studia de Securitate et Educatione Civili”, no. 7.
Korzeniewski B. (2006), Polityczne rytuały pokuty w perspektywie zagadnienia autonomii jednostki, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Leśkiewicz R. (2024), Komunikat Instytutu Pamięci Narodowej w sprawie wniosków na prowadzenie prac poszukiwawczych i ekshumacyjnych w Ukrainie, ipn.gov.pl, 18.09.2024, https://tinyurl.com/784nphkm, 8.01.2025.
Leśkiewicz R. (2023), Oświadczenie Instytutu Pamięci Narodowej w związku z wywiadem z Antonem Drobowyczem, dyrektorem ukraińskiego Instytutu Pamięci Narodowej, który ukazał się 16 czerwca 2023 r. w portalu internetowym glavcom.ua, ipn.gov.pl, 19.06.2023, https://tinyurl.com/ym7t78eb, 8.01.2025.
Lipiński A. (2020), Podejścia jakościowe w badaniach nad populizmem: analiza ideologii, teoria dyskursu i podejście dyskursywno-historyczne, in: Badania nad dyskursem populistycznym: wybrane podejścia, eds. A Stępińska, A. Lipiński, Wydawnictwo Naukowe WNPiD UAM, Poznań.
Łuczewski M. (2017), Kapitał moralny. Polityki historyczne w późnej nowoczesności, Wydawnictwo OMP, Kraków.
MA (2022), Przeprosin za Wołyń nie było. Dlaczego Ukraina po raz kolejny „wystawiła” Polskę?, PCh24.pl, 12.07.2022, http://tinyurl.com/yzddky4s, 10.11.2023.
Makaruk K. (2008), Wołyń 1943. Komunikat z badań, CBOS, http://tinyurl.com/yc3jjvks.
Motyka G. (2011), Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”. Konflikt polsko-ukraiński 1943–1947, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Motyka G. (2013), Cień Kłyma Sawura. Polsko-ukraiński konflikt pamięci, Muzeum II Wojny Światowej, Gdańsk.
Motyka G. (2016), Wołyń ‚43, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Motyka G. (2020), Wołyń ‚43: polsko-ukraiński konflikt pamięci, in: Pamięć zbiorowa, pojednanie i stosunki międzynarodowe, eds. N. Maslowski, A. Szeptycki, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323540052.pp.51-70
Narbutt M. (2008), Kłamstwo o Kresach zabija drugi raz, „Rzeczpospolita”, 19.07.2008, http://tinyurl.com/3kcmmaeu, 7.11.2023.
Olszański T. A. (2013a), Miejsce UPA w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej. Dylematy polityki historycznej Ukrainy, Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia, Warszawa.
Olszański T. A. (2013b), Kresy Zachodnie. Miejsce Galicji Wschodniej i Wołynia w państwie ukraińskim, Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia, Warszawa.
Olszański T. A. (2017), Wielka dekomunizacja. Ukraińska polityka historyczna czasu wojny, Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia, Warszawa.
Oświadczenie Sejmu RP z 10 lipca 2003 r. w związku z 60. rocznicą tragedii wołyńskiej, M.P. 2003, No. 37, item 516, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP20030370516/O/M20030516.pdf.
PAP (2010), Z konsternacją przyjęliśmy uhonorowanie Bandery, oficjalna strona Prezydenta RP, 23.01.2010, https://www.prezydent.pl/kancelaria/archiwum/archiwum-bronislawa-komorowskiego/aktualnosci/wydarzenia/z-konsternacja-przyjelismy-uhonorowanie-bandery,13602,archive, 8.01.2025.
PKW (2019), Wybory do Sejmu i Senatu RP 2019, http://tinyurl.com/6heyanye, 4.11.2023.
Poliszczuk W. (1995), Gorzka prawda. Zbrodniczość OUN-UPA. (Spowiedź Ukraińca), Toronto–Warszawa–Kijów.
Poliszczuk W. (2000), Dowody zbrodni OUN i UPA. Integralny nacionalizm ukraiński jako odmiana faszyzmu, vol. 2: Działalność ukraińskich struktur nacjonalistycznych w latach 1920–1999, Toronto.
Rau Z. (2023), [@RauZbigniew], W 80. rocznicę #RzeźWołyńska..., Twitter, 11.07.2023, http://tinyurl.com/48jtrdv5, 15.11.2023.
Rebelińska A., Junko J. (2023), Prezydenci Polski i Ukrainy w Łucku: oddajemy hołd wszystkim niewinnym ofiarom Wołynia, PAP, 9.07.2023, http://tinyurl.com/ycx78ukn, 11.11.2023.
Reisigl M. (2011), Analiza retoryki politycznej, in: Jakościowa analiza dyskursu w naukach społecznych, eds. R. Wodak, M. Krzyżanowski, Łośgraf, Warszawa.
Scovil J. (2023), Stosunki polsko-ukraińskie 80 lat po Wołyniu. Komunikat z badań, CBOS, http://tinyurl.com/ycy4hz7e, 11.11.2023.
Sejm RP (2023a), Pełny zapis przebiegu posiedzenia Komisji Kultury i Środków Przekazu (nr 154) z dnia 7 lipca 2023 r., Sejm IX kadencji.
Sejm RP (2023b), Sprawozdanie Stenograficzne z 79. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 11 lipca 2023 r., Sejm IX kadencji.
Siemaszko E., Siemaszko W. (1998), Terror ukraiński i zbrodnie przeciwko ludzkości dokonane przez OUN-UPA na ludności polskiej na Wołyniu w latach 1939–1945, Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Nacjonalistów Ukraińskich w Warszawie, Warszawa.
Siemaszko E., Siemaszko W. (2000), Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939–1945, vol. I–II, Wydawnictwo von Borowiecky, Warszawa.
Sikorski R., Sybiha A. (2024), Wspólne oświadczenie Ministrów spraw zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej i Ukrainy Radosława Sikorskiego i Andrija Sybihy, gov.pl, 26.11.2024, https://tinyurl.com/fhs4xvbh, 8.01.2025.
Sowa A. L. (1998), Stosunki polsko-ukraińskie 1939–1947. Zarys problematyki, Towarzystwo Sympatyków Historii, Kraków.
Stępień S. (2003), Wołyń 1943 – historyczna retrospekcja oraz uroczystości po 60 latach, „Biuletyn Ukrainoznawczy”, no. 9.
Strzeszewski M. (2003), Rocznica zbrodni na Wołyniu – pamięć i pojednanie. Komunikat z badań, CBOS, http://tinyurl.com/3a3rd2fb, 8.11.2023.
Szaniawski P. (2018), Sondaż: Czy rzeź wołyńską należy nazywać ludobójstwem „Rzeczpospolita”, http://tinyurl.com/2ffrn3mn, 11.11.2023.
Szawłowski R. (2008), Trzy tematy z dziedziny „genocydologii”, in: Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, vol. 2: Ludobójstwo, eds. R. Ignatiew, A. Kura, Warszawa.
Todorov T. (2003), Hope and Memory: Lessons from the Twentieth Century, Princeton University Press, Princeton.
Torzecki R. (1993), Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczpospolitej, PWN, Warszawa.
Turowski J., Siemaszko W. (1990), Zbrodnie nacjonalistów ukraińskich dokonane na ludności polskiej na Wołyniu 1939–1945, Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce. Instytut Pamięci Narodowej, Środowisko Żołnierzy 27 Wołyńskiej Dywizji Armii Krajowej w Warszawie, Warszawa.
Uchwała Sejmu RP z 11 lipca 2023 r. w 80. rocznicę Rzezi Wołyńskiej, M. P. 2023, item 733, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP20230000733/O/M20230733.pdf.
Uchwała Sejmu RP z 12 lipca 2013 r. w sprawie uczczenia 70. rocznicy Zbrodni Wołyńskiej i oddania hołdu Jej ofiarom, M.P. 2013, item 606, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP20130000606/O/M20130606.pdf.
Uchwała Sejmu RP z 13 kwietnia 2000 r. upamiętniająca 60. rocznicę zbrodni katyńskiej, M.P. 2000, no. 11, item 198, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP20000110198/O/M20000198.pdf.
Uchwała Sejmu RP z 15 lipca 2009 r. w sprawie tragicznego losu Polaków na Kresach Wschodnich, M.P. 2009, No. 47, item 684, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP20090470684/O/M20090684.pdf.
Uchwała Sejmu RP z 22 lipca 2016 r. w sprawie oddania hołdu ofiarom ludobójstwa dokonanego przez nacjonalistów ukraińskich na obywatelach II Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1943–1945, M.P. 2016, item 726, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP20160000726/O/M20160726.pdf.
Uchwała Senatu RP z 20 czerwca 2013 r. w 70. rocznicę Zbrodni Wołyńskiej, M.P. 2013, item 582, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP20130000582/O/M20130582.pdf.
Uchwała Senatu RP z 7 lipca 2016 r. w sprawie oddania hołdu ofiarom ludobójstwa dokonanego przez nacjonalistów ukraińskich na obywatelach II Rzeczypospolitej w latach 1939–1945, M.P. 2016, item 638, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP20160000638/O/M20160638.pdf.
Van Leeuwen T. (1996), The representation of social actors, in: Texts and practices: Readings in critical discourse analysis, eds. C. R. Caldas-Coulthard, M. Coulthard, Routledge, London.
Warzecha Ł. (2023), 11 lipca będzie dniem hańby?, YouTube, http://tinyurl.com/ywt2mcu8, 10.11.2023.
Wodak R. (2008), Dyskurs populistyczny: retoryka wykluczenia a gatunki języka pisanego, in: Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej, eds. A. Duszak, N. Fairclough, Universitas, Kraków.
Wojnar M. (2022), Contemporary social actors of memory, vis-a-vis the 1939–47 Polish-Ukrainian conflict: typology and interactions, in: The Politics of Memory in Poland and Ukraine. From Reconciliation to De-Conciliation, eds. T. Stryjek, J. Konieczna-Sałamatin, Routledge, London–New York. DOI: https://doi.org/10.4324/9781003017349-6
Zhurzhenko T. (2012), Heroes into victims. The Second World War in post-Soviet memory politics, Eurozine, http://tinyurl.com/5c58wv4w, 5.11.2023.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Katarzyna Głowacka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.