Słowa kluczowe
klasyfikacje natywizmu
narzędzie teoretyczne do studiów pamięci historycznej
polityka pamięci
postawy kulturowe
Jak cytować
Abstrakt
Pamięć historyczna stanowi ważny obszar sporów we współczesnej polityce, co przekłada się na potrzebę opracowania precyzyjnych narzędzi teoretycznych do systematycznej analizy leżących u jej podstaw postaw i wartości. Niniejszy artykuł identyfikuje tę lukę badawczą i proponuje wielowymiarową klasyfikację kulturowych postaw natywistycznych. Celem opracowania jest stworzenie spójnego i operacjonalizowalnego narzędzia teoretycznego, które usprawni analizę polityki pamięci. Realizacja tego celu opiera się na krytycznym przeglądzie literatury przedmiotu poświęconej natywizmowi. Przegląd pozwolił zdiagnozować istotne braki w dotychczasowych modelach klasyfikacyjnych: niespójne kryteria rozróżniania natywizmów, niedostateczne rozróżnienie między postawą a praktyką, pomijanie form legitymizacji oraz aspektu performatywnego. W odpowiedzi na te deficyty, artykuł oferuje oryginalną, czterowymiarową klasyfikację postaw natywistycznych, która obejmuje wartość przypisywaną własnej kulturze, relację z kulturą obcą, funkcję nadawaną przeszłości oraz formy działania. Zaproponowany model porządkuje sposoby myślenia leżące u podstaw polityki pamięci, wykraczając poza dominujące w literaturze dualne ujęcia natywizmu. Wkład niniejszego opracowania do badań nad pamięcią historyczną i tożsamością zbiorową polega na dostarczeniu modyfikowalnego i empirycznie testowalnego narzędzia teoretycznego, które umożliwia identyfikację i klasyfikację dystrybuowanych sposobów myślenia o własnej kulturze, a także systematyczną i porównawczą analizę sporów o przeszłość w dyskursie publicznym oraz mapowanie strategii tożsamościowych.
Bibliografia
Bäcker R. (2005), Instrumentarium ideologiczne kontrakulturacyjnych nurtów antyglobalizacyjnych, [w:] Europejska myśl polityczna wobec globalizacji. Tradycja i wyzwania współczesności, red. J. Sobczak, R. Bäcker, S. Ossowski, Łódź, Wydawnictwo Ibidem.
Bäcker R. (2011), Nietradycyjna teoria polityki, Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Bergquist J. M. (1986), The Concept of Nativism in Historical Study Since ‘Strangers in the Land’, „American Jewish History”, vol. 76, nr 2.
Betz H. G. (2017), Nativism Across Time and Space, „Swiss Political Science Review”, vol. 23, nr 4. DOI: https://doi.org/10.1111/spsr.12260
Betz H. G. (2019), Facets of Nativism: A Heuristic Exploration, „Patterns of Prejudice”, vol. 53, nr 2. DOI: https://doi.org/10.1080/0031322X.2019.1572276
Castells M. (2008), Siła tożsamości, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Clemhout S. (1964), Typology of Nativistic Movements, „Man”, vol. 64, nr 7. DOI: https://doi.org/10.2307/2797559
Duyvendak J. W., Kesic J. (2022), The Return of the Native: Can Liberalism Safeguard us against Nativism?, New York, Oxford University Press. DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780197663035.001.0001
Eller J. D. (2009), Cultural Anthropology: Global Forces, Local Lives, New York, London, Routledge.
Gaitenidis N. (2025), The Legal Landscape of Memory: Crafting Historical Narratives Through Law and Its Ramifications, „Netherlands International Law Review”, Online First View, https://link.springer.com/article/10.1007/s40802-025-00277-9. DOI: https://doi.org/10.1007/s40802-025-00277-9
Hiebert P. G. (1976), Cultural Anthropology, Philadelphia, J. B. Lippincott.
Kaya A. (2023), Alternative für Deutschland’s Appeal to Native Youth in Dresden: Heritage Populism, [w:] Nativist and Islamist Radicalism: Anger and Anxiety, red. Ayhan Kaya, Ayşenur Benevento, Metin Koca, New York, London, Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9781003309840
Kešić J., Duyvendak J. W. (2019), The Nation under Threat: Secularist, Racial and Populist Nativism in the Netherlands, „Patterns of Prejudice”, vol. 53, nr 5. DOI: https://doi.org/10.1080/0031322X.2019.1656886
Lanternari V. (1974), Nativistic and Socio-Religious Movements: A Reconsideration, „Comparative Studies in Society and History”, vol. 16, nr 4. DOI: https://doi.org/10.1017/S0010417500007568
Linton R. (1943), Nativistic Movements, „American Anthropologist”, vol. 45, nr 2. DOI: https://doi.org/10.1525/aa.1943.45.2.02a00070
Prempeh E. Osei Kwadwo (2004), Anti-Globalization Forces, the Politics of Resistance, and Africa: Promises and Perils, „Journal of Black Studies”, vol. 34, nr 4. DOI: https://doi.org/10.1177/0021934703259074
Rak J. (2015a), A Typology of Cultural Attitudes as a Device Describing Political Thought of the Populations Influenced by Globalisation, „Anthropological Notebooks”, vol. 21, nr 2.
Rak J. (2015b), Toward a New Typology of Revitalistic Attitudes, „Filosofija. Sociologija”, vol. 26, nr 2. DOI: https://doi.org/10.6001/fil-soc.2015.26.2.4
Rak J. (2018), Postawy wobec bezpieczeństwa kulturowego w polskim dyskursie sejmowym 2004 –2011, Warszawa, Wydawnictwo Elipsa.
Richardson J. E., Wodak R. (2009), Recontextualising Fascist Ideologies of the Past: Right-Wing Discourses on Employment and Nativism in Austria and the United Kingdom, „Critical Discourse Studies”, vol. 6, nr 4. DOI: https://doi.org/10.1080/17405900903180996
Rius-Ulldemolins J., Rubio-Arostegui J. A., Pecourt Gracia J. (2025), Nativist Nationalism, Cultural Homogenisation and Bullfighting: VOX’s Cultural Policy as an Instrument for Cultural Battle (2019–2023), „International Journal of Cultural Policy”, vol. 31, nr 1. DOI: https://doi.org/10.1080/10286632.2024.2320424
Samuels R. (2019), Nativism, [w:] The Routledge Companion to Philosophy of Psychology, red. Sarah Robins, John Symons, Paco Calvo, New York, London, Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9780429244629-19
Smith L. (2006), Uses of Heritage, New York, London, Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203602263
Stutz L. N. (2016), Claims to the Past. A Critical View of the Arguments Driving Repatriation of Cultural Heritage and Their Role in Contemporary Identity Politics, [w:] Political Culture, Soft Interventions and Nation Building, red. Tiffany Jenkins, New York, London, Routledge.
Sumartojo S. (2016), Commemorative Atmospheres: Memorial Sites, Collective Events and the Experience of National Identity, „Transactions of the Institute of British Geographers”, vol. 41, nr 4. DOI: https://doi.org/10.1111/tran.12144
Wallace A. F. C. (1956), Revitalization Movements, „American Anthropologist”, vol. 58, nr 2. DOI: https://doi.org/10.1525/aa.1956.58.2.02a00040
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Joanna Rak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.