Słowa kluczowe
system oświaty
edukacja formalna
podstawa programowa
edukacja obywatelska
wiedza o społeczeństwie
historia i teraźniejszość
Jak cytować
Abstrakt
Przedmiot artykułu stanowią rocznice historyczne w systemie oświaty RP. Z uwagi na rozległość podjętego zagadnienia badawczego rozważania ograniczono do jednego z przedmiotów, tj. edukacji obywatelskiej realizowanej w szkołach ponadpodstawowych (liceach ogólnokształcących i technikach). Autor niniejszego tekstu pod pojęciem edukacji obywatelskiej ujął dwa przedmioty: wiedzę o społeczeństwie na poziomie podstawowym (podstawa programowa z 2018 roku), historię i teraźniejszość (podstawa programowa z 2022 roku). Celem badań było ustalenie zakresu i sposobu prezentowania rocznic historycznych podczas lekcji edukacji obywatelskiej. Podjęty problem badawczy brzmi następująco – w jakim zakresie zmiany podstaw programowych edukacji obywatelskiej w badanych szkołach ponadpodstawowych dotyczyły problematyki prezentowania rocznic historycznych? Przyjęte założenia metodologiczne wpłynęły na wybór zastosowanych metod badawczych. Wśród nich podstawowe znaczenie miały następujące: metoda analizy i krytyki piśmiennictwa (źródeł), metoda badania dokumentów, metoda komparatystyczna, podejście systemowe.
Wyniki badań wskazują, iż podstawy programowe edukacji obywatelskiej z lat 2018 i 2022 dość istotnie się różniły pod względem obecności rocznic historycznych. Rozporządzenie z 2018 roku bazowało na perspektywie charakterystycznej dla nauk społecznych, w ramach której podstawowym celem analizowanego przedmiotu było kształtowanie umiejętności i kompetencji obywatelskich. Nie oznacza to, iż w ogóle nie było przestrzeni do podejmowania zagadnienia rocznic historycznych, niemniej jednak nie stanowiły one głównego przedmiotu poznania. Inaczej sytuacja wyglądała w przypadku podstawy programowej z 2022 roku. W tym przypadku rocznice historyczne stanowiły ważny komponent kształcenia obywatelskiego, co miało związek z przyjęciem nowego modelu edukacji obywatelskiej, tj. modelu narodowo-konserwatywnego.
Bibliografia
Aronson E., Wilson T. D., Akert R. M. (2012), Psychologia społeczna, Wydawnictwo: Zysk i S-ka, Poznań.
Edukacja obywatelska i edukacja na rzecz praw człowieka jako zadanie wszystkich nauczycieli. Opis kompetencji nauczycielskich i sposobów ich rozwijania (2012), red. S. Keating-Chetwynd, Publikacja Rady Europy, Wydanie polskie: Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa.
Gierszewski D. (2017), Edukacja obywatelska w przestrzeni lokalnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Hildebrandt-Wypych D. (2012), Edukacja obywatelska w świetle współczesnych przemian koncepcji obywatelstwa w państwie narodowym, „Studia Edukacyjne”, nr 21.
Kaszlińska K. (2013), Edukacja obywatelska – podstawowe uwarunkowania, „Zbliżenia Cywilizacyjne”, nr 9.
Leżańska W. (2019), Edukacja obywatelska w szkołach średnich ogólnokształcących w Polsce międzywojennej, „Przegląd Historyczno-Oświatowy”, nr 1–2.
Lubik-Reczek N. (2024), Partycypacja i edukacja obywatelska młodego pokolenia. Rozważania na tle doświadczeń polskich debat oksfordzkich, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM, Poznań.
Maj A. (2022), Podmiotowość i autonomia – nauczyciel w polskim systemie edukacji, „Roczniki Pedagogiczne”, nr 14(2). DOI: https://doi.org/10.18290/rped22142.2
Małek U., Napiontek O., Paździor K., Rabiega A., Wasilewska O., Witkowski J., Zamęcki Ł., Zaremba M. (2025), Edukacja obywatelska. Komentarz metodyczny do podstawy programowej przedmiotu, Ministerstwo Edukacji Narodowej i Instytut Badań Edukacyjnych Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, https://biblioteka.ceo.org.pl/wp-content/uploads/sites/4/2025/08/EDUKACJA_OBYWATELSKA_-_Komentarz_metodyczny_do_podstawy_programo-1.pdf, 10.08.2025.
Nowosad I., Segiet W. (2025), Autonomia szkoły. Studia z pedagogiki szkoły, Wydawnictwo: Difin, Warszawa.
Rachwał M. (2010), Demokracja bezpośrednia w procesie kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa.
Rachwał M. (2024), Edukacja obywatelska w Polsce. Rozważania na tle przedmiotu historia i teraźniejszość, „Przegląd Politologiczny”, nr 4. DOI: https://doi.org/10.14746/pp.2024.29.4.18
Rozporządzenie-a = Rozporządzenie Ministra Edukacji z dnia 6 marca 2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia, Dz. U. 2025, poz. 382.
Rozporządzenie-b = Rozporządzenie Ministra Edukacji z dnia 20 maja 2024 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół, Dz. U. 2024, poz. 781, z późn. zm.
Rozporządzenie-c = Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 2019 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół, Dz. U. 2019, poz. 639, z późn. zm.
Rozporządzenie-d = Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 8 marca 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół, Dz. U. 2022, poz. 658.
Rozporządzenie-e = Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia, Dz. U. 2018, poz. 467.
Rozporządzenie-f = Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 11 października 2022 r. w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych, t.j. Dz. U. 2025, poz. 211.
Rozporządzenie-g = Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 8 marca 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia, Dz. U. 2022, poz. 622.
Solarczyk-Szwec H., Kopińska V., Od edukacji narodowej do obywatelskiej w Polsce. Wprowadzenie, w: V. Kopińska, H. Solarczyk-Szwec, Edukacja obywatelska w Polsce („Bürgerbildung in Polen”), https://www.pedagogika.umk.pl/panel/wp-content/uploads/EO_PL.pdf, 20.09.2025.
Stobiecki R. (2016), Polityka historyczna a edukacja szkolna we współczesnej Polsce. Kilka uwag do dyskusji, w: Historia i pamięć. Studia i szkice historiograficzne, red. J. Kolbuszewska, R. Stobiecki, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. DOI: https://doi.org/10.18778/8088-412-0.11
Ustawa-a = Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, t.j. Dz. U. 2024, poz. 986, z późn. zm.
Ustawa-b = Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, t.j. Dz. U. 2025, poz. 1043, z późn. zm.
Ustawa-c = Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, t.j. Dz. U. 2024, poz. 1606.
Wolff-Powęska A. (2007), Polskie spory o historię i pamięć. Polityka historyczna, „Przegląd Zachodni”, nr 1.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Marcin Rachwał
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.