Słowa kluczowe
ustawa
pamięć zbiorowa
krytyczna analiza dyskursu
święto państwowe
strategie retoryczne
Jak cytować
Abstrakt
Niniejszy artykuł prezentuje przegląd treści preambuł obowiązujących (stan na wrzesień 2025 r.) ustaw ustanawiających święta państwowe i narodowe uchwalonych w latach 1989–2025. Na materiał badawczy składa się tekst piętnastu aktów prawnych, które stanowią fragment materiału badawczego w projekcie doktorskim pt. „Retoryczne strategie pamięci zbiorowej w polskim dyskursie prawnym w latach 1989–2023”. Przedmiotem właściwej analizy retorycznej są przede wszystkim teksty preambuł badanych ustaw, ich tytuły, okoliczności ich uchwalenia oraz dynamika upamiętniania.
W ostatnich latach przybywa aktów prawnych, także tych ustanawiających święta państwowe, poświęconych historii i upamiętnianiu. Spośród piętnastu takich ustaw z okresu III RP aż dziesięć zostało uchwalonych w ostatniej dekadzie. Ponadto preambuły stanowiące ich integralną część stają się coraz obszerniejsze i zawierają coraz bardziej szczegółowe opisy tego, co i dlaczego zasługuje zdaniem Ustawodawcy na systemowe upamiętnienie. Proces ten wpisuje się w renesans zainteresowania przeszłością (memory boom) oraz pamięcią zbiorową, a sięgnięcie do tych kategorii pozwala – w oparciu o wybrane przykłady – nakreślić związki materiału badawczego z retoryką pamięci, kreowaniem pamięci oficjalnej, świadomości narodowej czy polityki historycznej.
Metodologia artykułu opiera się przede wszystkim na krytycznej analizie dyskursu (KAD) i jej podejściu historyczno-dyskursywnym, co pozwala na włączenie do analizy kontekstu historyczno-społecznego (strategii nominacyjnych, predykcyjnych, argumentacyjnych, perspektywizacji, łagodzenia i intensyfikacji). Dzięki temu wyłonione zostają strategie władzy, za sprawą których pamięć i historia stają się ważnymi obszarami dyskursu prawnego, a w konsekwencji, biorąc pod uwagę ich retoryczny potencjał, także politycznego, tożsamościowego i ideologicznego.
Bibliografia
Dz. U. 1989, Nr 6, poz. 34, Ustawa z dnia 15 lutego 1989 r. o ustanowieniu Narodowego Święta Niepodległości.
Dz. U. 1990, Nr 28, poz. 160, Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o przywróceniu Święta Narodowego Trzeciego Maja.
Dz. U. 2005, Nr 155, poz. 1295, Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. o ustanowieniu dnia 31 sierpnia Dniem Solidarności i Wolności.
Dz. U. 2005, Nr 155, poz. 1296, Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. o ustanowieniu 16 października Dniem Papieża Jana Pawła II.
Dz. U. 2009, Nr 206, poz. 1588, Ustawa z dnia 9 października 2009 r. o ustanowieniu Narodowego Dnia Pamięci Powstania Warszawskiego.
Dz. U. 2011, Nr 32, poz. 160, Ustawa z dnia 3 lutego 2011 r. o ustanowieniu Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”.
Dz. U. 2015, poz. 622, Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o ustanowieniu Narodowego Dnia Zwycięstwa.
Dz. U. 2017, poz. 1953, Ustawa z dnia 29 września 2017 r. o ustanowieniu Dnia Walki i Męczeństwa Wsi Polskiej.
Dz. U. 2018, poz. 589, Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. o ustanowieniu Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką.
Dz. U. 2018, poz. 2156, Ustawa z dnia 4 października 2018 r. o ustanowieniu Narodowego Dnia Pamięci Duchownych Niezłomnych.
Dz. U. 2019, poz. 656, Ustawa z dnia 22 lutego 2019 r. o ustanowieniu Święta Chrztu Polski.
Dz. U. 2020, poz. 181, Ustawa z dnia 9 stycznia 2020 r. o ustanowieniu Dnia Nauki Polskiej.
Dz. U. 2021, poz. 2156, Ustawa z dnia 1 października 2021 r. o ustanowieniu Narodowego Dnia Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego.
Dz. U. 2022, poz. 1229, Ustawa z dnia 12 maja 2022 r. o ustanowieniu Narodowego Dnia Powstań Śląskich.
Dz. U. 2023, poz. 1537, Ustawa z dnia 13 lipca 2023 r. o ustanowieniu Narodowego Dnia Polskich Dzieci Wojny.
Dz. U. 2025, poz. 165, Ustawa z dnia 9 stycznia 2025 r. o ustanowieniu Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Armii Krajowej.
Dz. U. 2025, poz. 891, Ustawa z dnia 4 czerwca 2025 r. o ustanowieniu 11 lipca Narodowym Dniem Pamięci o Polakach – Ofiarach Ludobójstwa dokonanego przez OUN i UPA na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej Polskiej.
Assmann J. (2009), Kultura pamięci, w: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków.
Brzostek B. (2021), Wstecz. Historia Warszawy do początku, Warszawa.
Chlebda W. (2018), Pamięć a język. Zarys relacji, w: Pamięć w ujęciu lingwistycznym. Zagadnienia teoretyczne i metodyczne, red. W. Czachur, Warszawa. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323530077.pp.56-68
Connerton P. (2012), Jak społeczeństwa pamiętają, tłum. M. Napiórkowski, Warszawa. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323520023
Czachur W. (2018), Lingwistyka pamięci. Założenia, zakres badań i metody analizy, w: Pamięć w ujęciu lingwistycznym. Zagadnienia teoretyczne i metodyczne, Warszawa. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323530077.pp.7-55
Czachur W., Wójcicka M. (2021), Pamięć i pamiętanie w przestrzeni języka z perspektywy badań lingwistycznych, w: Język(i) w czasie i przestrzeni, red. P. Stelmaszczyk, Łódź. DOI: https://doi.org/10.18778/8220-544-2.10
Czapliński P. (2016), Bunt w ramach pamięci. „Solidarność”, rewolucja, powstanie, „Teksty Drugie”, nr 6. DOI: https://doi.org/10.18318/td.2016.6.11
Czarnota A. (2015), Czy teoria prawa ma tożsamość? O prawie i pamięci zbiorowej, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji”, CII 2015, Wrocław.
Czerwiński M. (2015), Kultura, dyskurs, znak. Kraków.
Duszak A., Fairclough N. (2013), Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej, Kraków.
Gliszczyńska-Grabias K. (2023), O prawnych aspektach odniesień do przeszłości, „Państwo i Prawo”, nr 12.
Kobielska M. (2016), Polska pamięć autoafirmacyjna, „Teksty Drugie”, nr 6. DOI: https://doi.org/10.18318/td.2016.6.21
Komunikat z badań „O Ukraińcach w Polsce i wojnie w Ukrainie”, https://cbos.pl/SPISKOM.POL/2024/K_099_24.PDF, 15.09.2025.
Krajewski R. (2019), Preambuły aktów normatywnych. Znaczenie i zestawienie, Bydgoszcz.
Machcewicz P. (2012), Spory o historię 2000–2011, Kraków.
Napiórkowski M. (2014), Powstanie umarłych. Historia pamięci 1944–2014, Warszawa.
Nowak J. (2011), Społeczne reguły pamiętania. Antropologia pamięci zbiorowej, Kraków.
Reisigl M., Wodak R. (2009), The discourse-historical approach (DHA), w: Methods for Critical Discourse Analysis, red. R. Wodak, M. Meyer, London.
Saryusz-Wolska M., Traba R. (2014), Modi memorandum. Leksykon kultury pamięci, Warszawa.
Secler B. (2022), Uchwały rocznicowe Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. O ich miejscu i roli w polskiej polityce pamięci, Poznań.
Wójcicka M. (2024), Retoryka pamięci zbiorowej – ujęcia, perspektywy i problemy badawcze, „Res Rhetorica”, nr 11(1). DOI: https://doi.org/10.29107/rr2024.1.3
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Marta Klimczak-Uzdowska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.